Sveti duh

Sveti duh ili Duh sveti, u hrišćanstvu, treće je lice Svete Trojice, jedna od tri ipostasi u hrišćanskom poimanju Boga. Pojam Svetog duha je proistekao iz grčke reči pneuma (grč. πνεβμα), koja se prevodi kao duh. Prema slovu Novog zaveta, Sveti duh se naziva i Duh istine ili Paraklit (Utešitelj). Teološka disciplina koja se bavi proučavanjem Svetog duha kao treće ipostasi Svete Trojice naziva se pneumatologija.^[1]

Prema učenju Novog zaveta i izvornom crkvenom predanju, Sveti duh nije apstraktna, odnosno bezlična sila već stvarni Bog, treće lice Svete Trojice, jednosuštan Ocu i Sinu. Sveto Jevanđelje po Jovanu (Jn. 15:26) svedoči da je Isus Hristos poručio svojim sledbenicima: "A kada dođe Utešitelj, Koga ću vam poslati od Oca, Duh Istine, Koji od Oca ishodi, On će svedočiti za Mene". Hristove reči o ishođenju Svetog duha od Oca ugrađene su u osmi član Nikejsko-carigradskog simbola vere.^[2] Takvo pneumetološko učenje slede sve crkve koje pripadaju vaseljenskom Pravoslavlju, sve crkve koje pripadaju orijentalnom pravoslavlju, kao i sve crkve koje su nastale iz drevne Crkve Istoka. Nasuprot njima, sledbenici katolicizma smatraju da Sveti duh ishodi ne samo od Oca, već i od Sina (Filioque). U tome se ogleda glavna teološka razlika između katolicizma i svih tradicionalnih istočnih crkava.

Tumačenja[uredi | uredi izvor]

Duh sveti ima sve božanske osobine, svojstva i dejstva. On je sveznajući (Jn. 14,26), sveprisutan (Rim. 8,9), večan (Jn. 14,16), svemoćan (1. Kor. 12,7), tvorac (Jov. 33,4), stara se i promišlja o svetu (Ps. 103,30), tvori čuda (Mt. 12,28). Na Prvom vaseljenskom saboru koji je održan 325. godine u Nikeji, učenje o Svetom duhu uneto je u prvobitni Nikejski simbol vere, gde je kratko rečeno: (verujem) ”i u Duha svetoga“. Pošto su razne arijanske i druge jeretičke struje tokom 4. veka osporavale božanstvo Svetog duha, na Drugom vaseljenskom saboru u Carigradu (381) doneta je odluka da se u prošireni Nikejsko-carigradskog simbola vere vere unese potpunije učenje o Svetom duhu: (verujem) ”i u Duha Svetoga, Gospoda, Životvornog, Koji od Oca ishodi, Koji se sa Ocem i Sinom zajedno poštuje i zajedno slavi, Koji je govorio kroz Proroke“.

Apostol i jevanđelist Jovan opširno govori o prirodi i delovanju Svetoga duha, pri čemu podvlači njegovu ulogu zaštitnika i Utešitelja i Tvorca zajednice. Potonja tumačenja Svetog duha nalaze se u delima raznih crkvenih otaca: Atanasija Aleksandrijskog, Vasilija Velikog, Grigorija Bogoslova, Grigorija Niskog i drugih. Po svetom Vasiliju Velikom, crkveno ustrojstvo i bogosluženje su delo Duha svetoga. Tokom istorije hrišćanstva, pored pravovernih učenja o Svetom duhu pojavila su se i mnoga sporna i nepravoverna učenja. Među pobornicima arijanstva koji su se istakli po svojim pogrešnim učenjima o Svetom duhu najuticajniji su bili Evnomije i Makedonije. Njihova učenja su odbačena i saborno osuđena. Kao sporni su se pokazali i pojedini pneumatološki stavovi Avgustina Hiponskog.

Ishođenje Svetog duha[uredi | uredi izvor]

Novi zavet u Jevanđelju po Jovanu (Jn. 15:26) izričito i doslovno svedoči da Sveti duh ishodi (gr. εκπορευσις, lat. processio) od Oca, što je potom uvršteno i u osmi član Nikejsko-carigradskog simbola vere (381). Međutim, tokom potonjih vremena pojavila su se i neka drugačija učenja. Pojedini teolozi su povodom određivanja ličnih osobina Svete Trojice počeli da tvrde kako Sveti duh ishodi ne samo od Oca, već ”i od Sina”, čime je stvoreno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha. Potonje prihvatanje i ozvaničenje ovog učenja na hrišćanskom Zapadu dovelo je do umetanja izraza Filiokve u Simbol vere. Otuda je učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha nazvano dvoishodno ili filiokvističko.

Učenje o dvostrukom ishođenju Svetog Duha je prvi put ozvaničeno u Vizigotskoj kraljevini, na Trećem toledskom saboru, koji je održan u proleće 589. godine. Na ovom saboru su usvojena 23 kanona, od kojih je treći kanon sadržao i učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha. Pored toga, istim kanonom je doslovno i izričito bačena anatema na sve hrišćane koji ne ispovedaju dvostruko ishođenje Svetog duha od Oca i Sina. Time je prvi put u istoriji hrišćanstva izrečena osuda za neprihvatanje nove dogme o dvostrukom ishođenju, što je neposredno pogađalo pravoverne hrišćane, koji su prema slovu Novog zaveta i Nikejsko-carigradskog simbola vere ispovedali ishođenje Svetog duha od Oca. Pomenuti kanon u izvornom latinskom tekstu glasi: Quicumque Spiritum Sanctum non credet aut non crediderit a Patre et Filio procedere eumque non dixerit coaeternum esse Patri et Filio et coessentialem, eumque non dixerit coaeternum esse Patri et Filio et coessentialem, anathema sit.^[3]

Toledsko ozvaničenje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha dovelo je do ozbiljnih i trajnih posledica. U želji da Nikejsko-carigradski simbol vere dovedu u sklad sa svojim novim učenjem, pobornici dvostrukog ishođenja su u isto vreme odlučili da u osmi član Simbola vere umetnu izraz Filioque, čime su prekršene odluke vaseljenskih sabora o nepovredivosti Simbola vere. Umetanjem pomeutog izraza, stvoren je novi, Toledski simbol vere, čime je izvršena dodatna afirmacija učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha.^[4] Ova novina je tokom vremena počela da se širi i izvan granica Vizigotske kraljevine, a postepeno se odomaćila i u susednoj Franačkoj kraljevini, što je dovelo do rasprave o ishođenju Svetog duha na Frankfurtskom saboru, održanom 794. godine.^[5]

U nameri da u svojoj državi ozvaniči učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha, car Karlo Veliki je 809. godine sazvao sabor u Ahenu, na kome je odlučeno da se prihvati umetanje izraza ”i od Sina” (Filioque) u Simbol vere. Sa sabora je upućeno izaslanstvo u Rim, kod pape Leona III, sa molbom za potvrdu umetka. Međutim, pošto je Rimska crkva u to vreme još uvek poštovala izvorni Nikejsko-carigradski simbol vere, papa nije dao saglasnost za usvajanje umetka Filioque, već je naredio da se pravoverni simbol (bez spornog umetka) ureže na srebrne ploče, na latinskom i grčkom jeziku, te da se iste postave u Rimu kao svedočanstvo o izvornom obliku Simbola vere.^[6]

Uprkos tome, učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha je zajedno sa umetkom Filioque nastavilo da se širi po Zapadnoj Evropi. Kada su pojedini zapadni misionari pokušali da prošire sporna učenja i na hrišćanskom Istoku, carigradski patrijarh Fotije I se odlučno usprotivio umetanju izraza Filioque u Simbol vere. Na Carigradskom saboru koji je održan 867. godine, sporno učenje o dvostrukom ishođenju je osuđeno i proglašeno za jeres, kao i umetanje izraza Filioque u Simbol vere.^[7]^[8]

Konačno prihvatanje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha od strane Rimske crkve dogodilo se tek na početku 11. veka, oko 1014. godine, kada je u Rimu konačno prihvaćen i umetak Filioque.^[9] To je nedugo potom dovelo do novih sporova i sukoba. Carigradski patrijarh Mihajlo Kerularije je ponovio osudu spornog učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha, takođe osudivši i umetanje izraza Filioque u Simbol vere. U to vreme, zapadne crkve su se i po nekim drugim pitanjima udaljile od istočnih crkava, što je u krajnjem ishodu dovelo do Velikog raskola (1054).^[10] Posle podele crkve, teološki sporovi su se još više zaoštrili, tako da je Rimokatolička crkva na Drugom lionskom saboru (1274) donela zvaničnu odluku kojom se osuđuje svako osporavanje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha od Oca i Sina, čime je bio učinjen dalji korak ka produbljivanju razdora.^[11]

Zapadni teolozi su pokušali da pronađu opravdanje za svoje učenje o dvostrukom ishođenju, pozvajući se i na pojedine istočne bogoslove koji su učili o ishođenju svetoga Duha od Oca i poslanju Svetog duha preko Sina. Pravoslavna crkva je tim povodom ukazivala da se pitanje o ishođenju ne može mešati sa pitanjem o poslanju. Suočeni sa činjenicama, pojedini zapadni teolozi su već tokom poznog srednjeg veka počeli da preispituju zvanično učenje Rimske crkve o dvostrukom ishođenju. Jedan od najistaknutijih italijanskih humanista Lorenco Vala je sredinom 15. veka otvoreno doveo u pitanje dalju održivost zapadnog učenja o dvostrukom ishođenju, ukazavši tim povodom na neutemeljenost takvog učenja u svetom predanju.^[12]

Na Carigradskom saboru koji je održan 1848. godine, Pravoslavna crkva je jednoglasno potvrdila odluke kojima se učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha proglašava za jeres, ponovivši tom prilikom i osudu umetka Filioque.^[13]

Sporno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha je i danas predmet teoloških sporenja istočnih i zapadnih crkava, a ujedno i osnovna teološka prepreka ujedinjenju hrišćana (ekumenizam).

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ „Stavros Jagazoglu: Hristologija i pnevmatologija”. Arhivirano iz originala 13. 10. 2017. g. Pristupljeno 22. 03. 2018.
^ Svetosavlje: O osmom članu Simvola vere
^ Martínez-Díez & Rodriguez 1992, str. 79.
^ Siecienski 2009, str. 68-69.
^ Siecienski 2009, str. 93-94.
^ Siecienski 2009, str. 98-100.
^ Ostrogorski 1969, str. 228-229.
^ Popović 1983, str. 191-211.
^ Siecienski 2009, str. 113.
^ Puzović 2008.
^ Ostrogorski 1969, str. 431.
^ Nauta 2009, str. 199-202.
^ Meyendorff 1996, str. 89-90.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Vasiliadis, Panajotis (1996). „Druga Fotijeva patrijaršija (1. deo)” (PDF). Teološki pogledi. 29 (1-4): 87—131.
Vasiliadis, Panajotis (1997). „Druga Fotijeva patrijaršija (2. deo)” (PDF). Teološki pogledi. 30 (1-4): 3—84.
Jakšić, Dušan N. (1931). Lično svojstvo Svetog Duha po učenju Pravoslavne crkve, s obzirom na rimski dogmat Filioque. Sremski Karlovci: Srpska manastirska štamparija.
Jevtić, Atanasije (1973). „Uvod u teologiju kapadokidijskih otaca o Svetome Duhu” (PDF). Teološki pogledi. 6 (1): 22—36.
Jevtić, Atanasije (2012). „Sveti Vaseljenski Sabori: Osmi (879–880. g.) i Deveti (1351. g.)” (PDF). Teološki pogledi. 45 (1): 69—90.
Martínez-Díez, Gonzalo; Rodriguez, Felix (1992). Colección canónica hispana. 5. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
Matić, Zlatko, ur. (2012). Filioque: Istorijski i teološki aspekti jednog problema. Požarevac: Eparhija braničevska.
Meyendorff, John (1996). The Orthodox Church: Its Past and Its Role in the World Today (4. izd.). Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press.
Nauta, Lodi (2009). In Defense of Common Sense: Lorenzo Valla's Humanist Critique of Scholastic Philosophy. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
Popović, Radomir V. (1983). „Sveti Fotije patrijarh carigradski i njegovo doba” (PDF). Teološki pogledi. 16 (4): 191—211.
Popović, Radomir V.; Perović, David, ur. (2005). 950 godina od Velikog raskola (1054) i 800 godina od pada Carigrada u ruke krstaša (1204): Međunarodni naučni simposion. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet.
Popović, Radomir V. (2007). „Neke od najvećih hrišćanskih jeresi prvog milenijuma: arijanstvo, monofizitstvo, filiokve (filioque)”. Crkva Hristova i svet religije: Antologija pravoslavnih viđenja (2. dopunjeno izd.). Beograd: Dosije. str. 331—336.
Puzović, Vladislav (2008). Crkvene i političke prilike u doba Velikog raskola 1054. godine. Beograd: Hrišćanski kulturni centar.
Siecienski, Anthony Edward (2009). The Filioque: History of a Doctrinal Controversy. Oxford-New York: Oxford University Press.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] „Stavros Jagazoglu: Hristologija i pnevmatologija”. Arhivirano iz originala 13. 10. 2017. g. Pristupljeno 22. 03. 2018.

[2] Svetosavlje: O osmom članu Simvola vere

[FOOTNOTEMartínez-DíezRodriguez199279-3] Martínez-Díez & Rodriguez 1992, str. 79.

[FOOTNOTESiecienski200968-69-4] Siecienski 2009, str. 68-69.

[FOOTNOTESiecienski200993-94-5] Siecienski 2009, str. 93-94.

[FOOTNOTESiecienski200998-100-6] Siecienski 2009, str. 98-100.

[FOOTNOTEОстрогорски1969228-229-7] Ostrogorski 1969, str. 228-229.

[FOOTNOTEПоповић1983191-211-8] Popović 1983, str. 191-211.

[FOOTNOTESiecienski2009113-9] Siecienski 2009, str. 113.

[FOOTNOTEПузовић2008-10] Puzović 2008.

[FOOTNOTEОстрогорски1969431-11] Ostrogorski 1969, str. 431.

[FOOTNOTENauta2009199-202-12] Nauta 2009, str. 199-202.

[FOOTNOTEMeyendorff199689-90-13] Meyendorff 1996, str. 89-90.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Španija Francuska BnF podaci Argentina Nemačka Izrael Sjedinjene Države Letonija Japan Češka Poljska
Ostale	Enciklopedija Britanika İslâm Ansiklopedisi