Sveća

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Sveća (ragbi junion).
Sveća u mraku.

Sveća (ijek. svijeća) predmet je valjkastog oblika, izliven od voska ili neke druge masne materije, kroz koga je provučen fitilj. Služi kao izvor svetlosti, a svoju funkciju ostvaruje plamenom koji nastaje sagorevanjem fitilja. Telo sveće, koje okružuje fitilj, ima za svrhu da uspori njegovo sagorevanje.

Sveće se koriste za osvetljavanje i u ceremonijalne svrhe. Osoba koja pravi sveće je tradicionalno poznata kao svećar.[1] Razni uređaji su izumljeni za držanje sveća, od jednostavnih držača sveća koji mogu da stoje na stolu, do složenih lustera.[2]

Kako se gorivo (vosak) topi i sagoreva, sveća postaje kraća. Delovi fitilja koji ne emituju ispareno gorivo troše se u plamenu. Spaljivanje fitilja ograničava dužinu izloženog dela fitilja, čime se održava konstantna temperatura sagorevanja i brzina potrošnje goriva. Neki fitilji zahtevaju redovno podrezivanje makazama (ili specijalizovanim trimerom za fitilj), obično do oko jedne četvrtine inča (~0,7 cm), da bi se promovisalo sporije, stabilno gorenje, a takođe i da bi se sprečilo pušenje. U 20. veku su se za ovu svrhu proizvodile specijalne makaze za sveće i često su kombinovane sa aparatom za gašenje. U modernim svećama, fitilj je konstruisan tako da se savija dok gori. Ovo osigurava da kraj fitilja dobije kiseonik, a zatim ga konzumira vatra — samopodrezujući fitilj.[3]

Istorijat sveća[uredi | uredi izvor]

Po procenama, sveće su otkrivene pre 5.000 godina. Već u to vreme su se na Bliskom istoku koristile sveće. Međutim, one nisu nimalo ličile na sveće koje se danas koriste. Tadašnje sveće su se pravile od trske, konoplje ili sena, koje je bilo natopljeno smolom ili mašću.

Rane sveće[uredi | uredi izvor]

Rimljani se uzimaju za prve pronalazače i korisnike rane sveće. Stare sveće su se sastojale od urolanog papirusa, koji je bio umakan u ugrejani loj ili vosak. Te sveće su se koristile da osvetljavaju domove, da pomognu putnicima tokom noćnih putovanja, i u religijskim ceremonijama.[4][5][6]

Sveće u pravoslavnoj crkvi. Gornji deo služi za žive a u donjem delu se pali za pokojne.

Stare kineske sveće su se pravile u kalupima koji su se sastojali od papirnih cevi. Fitilj je bio pravljen od uvaljanog pirinčanog papira, a za vosak je korišćena kombinacija insekata i zrnevlja. Japanci su sveće pravili od voska koji je vađen iz oraha, dok je u Indiji vosak pravljen od proključalog cimeta.

Sveće su još u davnoj prošlosti bile korišćene za razne religijske i ceremonijalne svrhe. Hanuka, stari jevrejski praznik, koji datira još 165 godina pre nove ere, je od početka koristio sveće kao jedan od centralnih elemenata ceremonije.

Sveće u srednjem veku[uredi | uredi izvor]

Najviše starih zapadnih kultura je koristilo sveće napravljene od životinjskog loja. Velika promena je nastala kada su u Evropi počele da se koriste voštane sveće.[7].[8] One su gorele mnogo duže i stvarale su jače i čistije svetlo. Uz sve to, stvarale su mnogo prijatniji miris od sveća napravljenih od loja. Voštane sveće su se uglavnom koristile u crkvenim ceremonijama. Pošto su bile skupe, uglavnom si ih koristili bogatiji slojevi društva, dok su lojeve sveće bile najčešće korišene do XIII veka. Tada je proizvodnja sveća podignuta na viši nivo, i postala je mnogo rasprostranjenija.

Na Bliskom istoku, tokom Abasidskog i Fatimidskog kalifata, pčelinji vosak je bio dominantan materijal koji se koristio za pravljenje sveća.[9] Pčelinji vosak se često uvozio sa velikih udaljenosti; na primer, proizvođači sveća iz Egipta koristili su pčelinji vosak iz Tunisa.[9] Kao i u Evropi, ove sveće su bile prilično skupe, a većina ljudi je umesto njih koristila uljane lampe.[9] Elite su, međutim, mogle da priušte da potroše velike sume na skupe sveće.[9] Na primer, abasidski kalif el-Mutavakil trošio je 1,2 miliona srebrnih dirhama godišnje na sveće za svoje kraljevske palate.[9]

Napredak tokom 19. veka[uredi | uredi izvor]

Najviše unapređenja u proizvodnji savremenih sveća je napravljeno u XIX veku. Tokom dvadesetih godina XIX veka, francuski hemičar Mišel Eugen Ševrul je otkrio kako da izvadi stearinske kiseline iz kiselina životinjske masti. Ovo je dovelo do razvoja stearinskog voska, koji je bio tvrđi, izdržljiviji i goreo je čistije. Stearinske sveće su i danas u širokoj upotrebi.

Parafinski vosak je otkriven pedesetih godina XIX veka, pošto su hemičari otkrili kako da efikasno odvoje i prerade prirodnu supstancu voska koja se nalazila u petroleju. Parafin je bio nešto najbolje što se dogodilo tokom razvoja sveća jer je goreo belo, duže nego druge sveće, i nije imao miris. Takođe je bio najekonomičniji od svih materijala za proizvodnju sveća. Jedina mana parafina je bila niska tačka topljenja. Ovaj problem je rešen tako što je dodata stvrdnuta stearinska kiselina, koja je počela masovnije da se koristi. Od otkrića sijalice 1879. godine, proizvodnja sveća je počela da opada.

Sveće u 20. veku[uredi | uredi izvor]

Proizvodnja i upotreba sveća je povećana u prvoj polovini XX veka, zato što je veliki rast industrije nafte i mesa doveo do povećanja cena nusprodukta koji su postali sastavni deo sveća - parafina i stearinske kiseline. Popularnost sveća se nije mnogo menjala sve do sredine osamdesetih godina XX veka, kada su sveće postale veoma popularne kao dekorativni predmeti, i kao predmeti za podizanje raspoloženja. Odjednom su sveće bile dostupne u najrazličitijim oblicima i bojama. Takođe, svećama su dodavani razni aromatični mirisi, što je naročito uticalo na rast njihove popularnosti.

Tokom devedesetih godina se dogodio nezapamćen rast popularnosti sveća. Prvi put posle više od jednog veka, korišćene su nove vrste voska. U Evropi se koristio palmin vosak, koji je mekše goreo od parafnsikog voska. U SAD počeo je da se koristi sojin vosak.

Današnje sveće[uredi | uredi izvor]

Prošlo je mnogo vremena od prve upotrebe sveće. Iako nisu više glavni izvor svetlosti, njihova popularnost i upotreba se povećava. Danas sveće predstavljaju slavlja, romantiku, opuštaju čula, određuju ceremoniju i stavljaju akcenat na kućni dekor.

Tehnologija proizvodnje sveća[uredi | uredi izvor]

Fabrika i prodavnica sveća u Danskoj

Sirovine za proizvodnju sveća[uredi | uredi izvor]

U osnovi, sveća se sastoji iz dva dela: iz fitilja i tela sveće. Telo sveće se sastoji od makar jedne goruće mase, ili kombinacija nekoliko različitih masa. Zavisno od tipa sveće, dodatni elementi, kao što su boje, lakovi ili mirisi mogu biti dodati.

Fitilj se uglavnom pravi od prediva. Od vrste prediva i njegove hemijske obrade, zavisi i sposobnost fitilja da upaja toplotu. Najzastupljeniji je fitilj od pamuka. Telo sveće se uglavnom pravi od parafina, masti, pčelinjeg voska ili stearina. Dostupni su i voskovi na biljnoj bazi kao što su sojin vosak, palmin vosak, kokosov vosak koji su zbog njihove niske tačke topljenja zastupljeni u proizvodnji sveća u posudama.

Načini proizvodnje sveća[uredi | uredi izvor]

Osnovne metode za proizvodnju sveća su:

  • Pritiskanje - ovaj vid proizvodnje koristi tehnologiju presa. Na ovaj način se proizvode sveće za lustere i za visoke svećnjake.
  • „Crtanje“ - tokom „crtanja“, fitilj se provlači kroz masu istopljenog voska koja se sleže oko fitilja. Ovaj proces se ponavlja sve dok se ne složi dovoljno slojeva da bi se ostvarila odgovarajuća čvrstina sveće. Sveće napravljene na ovaj način veoma dugo traju i imaju lep plamen.
  • Livljenje - livljenje je nastariji način za proizvodnju sveća. Jedino što je potrebno je oblik sveće. U već određen oblik se stavlja fitilj, koji se zatim preliva topljenim voskom. Ovaj vid proizvodnje se najčešće koristi pri proizvodnji sveća specifičnog oblika.
  • Potapanje - potapnje je metod pri kom se fitilj potapa u istopljeni vosak, sve dok se ne dobije odgovarajuća veličina sveće.
  • Izlivanje u posudama - najjednostavniji način izrade sveća. U staklenu ili metalnu posudu se pričvrsti fitilj i nalije rastopljeni vosak. Koriste se voskovi niže tačke toljenja.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Chandler”. The Free Dictionary By Farlex. Pristupljeno 19. 05. 2012. 
  2. ^ „chandelier”. The Free Dictionary By Farlex. Pristupljeno 19. 05. 2012. 
  3. ^ European Candle Association FAQ Arhivirano 2012-01-13 na sajtu Wayback Machine.
  4. ^ „Candles, Roman, 500 BCE”. Smith College Museum. 
  5. ^ Forbes, R J (1955). Studies in Ancient technology. str. 139—40. ISBN 978-9004006263. Pristupljeno 7. 11. 2014. 
  6. ^ „The Best Candle Pouring Pots for Learning an Ancient Craft”. Art News. 6. 12. 2020. Pristupljeno 2023-02-02. 
  7. ^ „History of candles”. National Candle Association. Arhivirano iz originala 17. 5. 2012. g. Pristupljeno 2012-05-19. 
  8. ^ „history of candle”. national candle association. 
  9. ^ a b v g d Beg, M.A.J. (1997). „SAMMĀ'”. Ur.: Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P.; Lecomte, G. The Encyclopaedia of Islam, Vol. IX (SAN-SZE) (PDF). Leiden: Brill. str. 288. ISBN 90-04-10422-4. Arhivirano (PDF) iz originala 2022-03-25. g. Pristupljeno 13. 6. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Свећа&oldid=27549079”