Severna Rajna-Vestfalija

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Severna Rajna-Vestfalija
Nordrhein-Westfalen
Položaj Severne Rajne-Vestfalije
Himna:
Lied für NRW
Država Nemačka
Admin. centarDiseldorf
Najveći gradKeln
Ministar-predsednikHanelore Kraft (SPD)
Vladajuća strankaCDU/Savez 90/Zeleni
Površina34.084,13 km2
Stanovništvo2022.
 — broj st.18,077,762
 — gustina st.530,39 st./km2
Poslednji izbori15. maj 2022.
Sledeći izboriMaj 2027.
Zvanični veb-sajt Izmenite ovo na Vikipodacima

Severna Rajna-Vestfalija (nem. Nordrhein-Westfalen, NRW) je najnaseljenija od 16 nemačkih država. Ima oko 18 miliona stanovnika sa površinom od 34.080 km². Nalazi se u zapadno-severozapadnom delu Nemačke graničeći se sa Holandijom i Belgijom. Severna Rajna-Vestfalija učestvuje sa 22% ukupnog bruto domaćeg proizvoda Nemačke; glavni grad je Diseldorf.

Severna Rajna-Vestfalija obuhvata 30 od 81 nemačke opštine sa preko 100.000 stanovnika, uključujući Keln (preko milion), glavni grad Diseldorf, Dortmund i Esen (sve oko 600.000 stanovnika) i druge gradove koji se pretežno nalaze u metropoli Rajna-Rur , najveće urbano područje u Nemačkoj i četvrto po veličini na evropskom kontinentu. Lokacija Rajne-Rura je dobro povezana sa drugim velikim evropskim gradovima i metropolitanskim oblastima kao što su Randstad, Flamanski dijamant i region Frankfurt Rajna-Majna.

Severna Rajna-Vestfalija je osnovana 1946. godine posle Drugog svetskog rata od pruskih provincija Vestfalije i Severne Rajne, i Slobodne države Lipe od strane britanske vojne administracije u Nemačkoj koju su okupirali saveznici i postala je država Savezne Republike Nemačke 1949. Grad Bon je služio kao savezna prestonica do ponovnog ujedinjenja Nemačke 1990. i kao sedište vlade do 1999. godine.

Od 2019. država ima najveću ekonomiju među nemačkim državama po BDP-u i sedma je po BDP-u po glavi stanovnika.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Država Severna Rajna-Vestfalija osnovana je „Operacijom Brak“ britanske vojne administracije 23. avgusta 1946. spajanjem pokrajine Vestfalije i severnih delova pokrajine Rajna, koji su bili političke podele bivše države Pruske. Dana 21. januara 1947. bivša država Lipe spojena je sa Severnom Rajnom-Vestfalijom. Ustav Severne Rajne-Vestfalije je potom ratifikovan na referendumu. [1]

1949. godine, Severna Rajna-Vestfalija je zajedno sa drugim državama osnovala Saveznu Republiku Nemačku. Najveći izazovi u posleratnom periodu bili su obnova ratom razorene zemlje i uspostavljanje demokratske države. Posebno kao rezultat pada rudarske industrije kao rezultat krize uglja i čelika i trenda tercijarizacije, dizajn neophodnih strukturnih promena postao je centralna tema državne politike.

Od 1966. do 1976. godine izvršena je reforma opštinskog područja, kojom je smanjen broj samostalnih gradova, opština i okruga. Broj vladinih okruga je smanjen sa 6 na 5 okruga. Bivši administrativni okrug Ahen spojen je sa administrativnim okrugom Keln da bi se formirao novi administrativni okrug Keln.

Bon je bio glavni grad Savezne Republike Nemačke od 1949. do 1990. godine i jedino sedište vlade do 1999. godine. Od tada, vladine funkcije su podeljene između Berlina i Bona, čime je Bon postao drugo sedište vlade, a danas sedište brojnih saveznih vlasti.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Severna Rajna-Vestfalija obuhvata ravnice regiona Donje Rajne i delove Srednjenemačko gorje do klisure Porta Vestfalika. Država pokriva površinu od 34.083 i graniči se sa Belgijom na jugozapadu i Holandijom na zapadu i severozapadu. Graniči se sa nemačkim državama Donja Saksonija na severu i severoistoku, Rajna-Palatinat na jugu i Hesenom na jugoistoku. Područje države pokriva maksimalnu udaljenost od 291 km od severa ka jugu i 266 km od istoka prema zapadu. Ukupna dužina državnih granica je 1.645 km.

Planimetrijski određen centar Severne Rajne-Vestfalije nalazi se na jugu Dortmunda-Aplerbeka u Aplerbekerskoj marki (51° 28' N, 7° 33' O). Njegova najzapadnija tačka se nalazi blizu Zelfkanta blizu holandske granice, najistočnija u blizini Hdksera na Vezeru. Najjužnija tačka se nalazi u blizini Helentala u regionu Ajfel. Najsevernija tačka je NRW-Nordpunkt u blizini Rahdena na severoistoku države. Nordpunkt se nalazi na samo 100 km južno od obale Severnog mora. Najdublji prirodni pad je uređen u okrugu Ziflih u gradu Kranenburg sa 9,2 m nadmorske visine na severozapadu države. Ipak, najdublja tačka nad zemljom je rezultat rudarenja. Otvoreni kop Hambah seže u Niderciru na dubini od 293 m ispod nivoa mora. Istovremeno, ovo je najdublji uron koji je napravio čovek u Nemačkoj.

Najveća planina je Langenber (843,5 m), najduže reke su je Rajna (1.233 km), Vezer (452 km), Ems (317 km). Severna Rajna-Vestfalija se smatra kao sinonim za industrijska područja i urbane aglomeracije. Međutim, najveći deo države se koristi za poljoprivredu (skoro 52%) i šume (25%). Geografski centar države je u Dortmundu u Aplerbekerskoj marki; u blizini Zelfkanta je najzapadnija tačka Severne Rajne-Vestfalije i u isto vreme Nemačke.

Klima Severne Rajne-Vestfalije pokazuje uravnoteženu temperaturu i obrasce padavina. Srednje godišnje temperature su između 5 °C i 10 °C, u zavisnosti od nadmorske visine. Godišnja količina padavina je između 600 milimetara u nizijama i 1400 milimetara u niskim planinskim vencima.

Sport[uredi | uredi izvor]

Stadion Borusija Menhengladbah

Severna Rajna-Vestfalija je dom nekoliko fudbalskih klubova Bundeslige uključujući Bajer 04 Leverkuzen, Borusiju Dortmund, Borusiju Menhengladbah, 1. FK Keln, FK Šalke 04 i VfL Bohum i 2. Bundesligu uključujući Fortunu Dizeldorf, Arminiju Bilefeld i SC Paderborn. Osnivanjem nemačke Bundeslige 1963. godine, Borusija Dortmund i Borusija Menhengladbah su bili najuspešniji timovi u državi, sa osvojenih 5 titula. FK Keln je osvojio 2 titule, uključujući prvu 1963. Pre osnivanja lige, timovi Severne Rajne-Vestfalije su se takmičili za titulu nemačkog fudbalskog šampiona. Ovde je FK Šalke 04 doneo 7 titula, dok su Dortmund i Keln osvojili dodatne 3 i 1 titulu(e), respektivno. Fortuna Diseldorf i Rot-Vajs Esen su po jednom bili šampioni Nemačke. Severna Rajna-Vestfalija je bila veoma uspešna fudbalska država sa ukupno 25 šampionata, manje samo od Bavarske.

Država je takođe dom nekoliko profesionalnih košarkaških timova koji se trenutno takmiče u košarkaškoj Bundesligi ili su se tamo takmičili u nedavnoj prošlosti. Ovi timovi uključuju Telekom Baskets Bon, Bajer Giants Leverkuzen, Paderborn Baskets i Feniks Hagen.

Igre prijateljstva su vrste takmičenja u Severnoj Rajni-Vestfaliji, uglavnom u raznim sportovima, kao što su streličarstvo, plivanje i jahanje. Bekster hof (Bexter Hof) se održava svake godine, i drži naziv igre prijateljstva. Njihov moto je ''Пријатељи, не шампијони''.

Ekonomija[uredi | uredi izvor]

→ Glavni članak: Ekonomija Severne Rajne-Vestfalije

Tokom 1950-ih i 1960-ih, zemlja uglja i čelika je bio prikladan opis Severne Rajne-Vestfalije. Ekstraktivna industrija na Rajni i Ruru bila je jedna od najvažnijih industrijskih regija u Evropi i dala je odlučujući doprinos obnovi ne samo u državi već i u celoj Nemačkoj. Posle Drugog svetskog rata, njena budućnost je u početku bila politički kontroverzna na međunarodnom nivou zbog pitanja Rura. Od kraja 1940-ih, Rurski statut i Šumanov plan otvorili su put ka evropskoj komunitizaciji sektora uglja i čelika u obliku Evropske zajednice za ugalj i čelik. Najkasnije od 1960-ih, snažan fokus Rurske oblasti na rudarsku industriju imao je negativan uticaj kao monostruktura. Ponavljajuće krize čelika i uglja uzrokovale su da se industrija uglja i čelika sve više i više tope.

Sa bruto domaćim proizvodom od 711,419 milijardi evra u 2019. godini, Severna Rajna-Vestfalija je bila ekonomski najjača država u Nemačkoj i jedan od najvažnijih ekonomskih centara u svetu. Kada se posmatra bruto domaći proizvod po stanovniku, Severna Rajna-Vestfalija se nalazi u sredini zapadnonemačkih država, odnosno na sedmom mestu. Stopa nezaposlenosti je 7,2%. [2] Ova vrednost je viša od savezne nemačke i znatno iznad stope nezaposlenosti u zapadnoj Nemačkoj. Stopa nezaposlenosti u Severnoj Rajni-Vestfaliji je najviša od svih zapadnonemačkih negradskih država. U periodu od 2005. do 2019. godine stopa rizika od siromaštva je najviše porasla u Severnoj Rajni-Vestfaliji od svih saveznih država, i to sa 14,4 na 18,5%. [3]

Četiri od stotinu najprodavanijih kompanija u svetu imaju sedište u Severnoj Rajni-Vestfaliji. [4] Deset najprodavanijih kompanija u Severnoj Rajni-Vestfaliji bile su E.ON (komunalne usluge), Metro AG (maloprodaja), Deutsche Telekom (telekomunikacije), Aldi Nord i Aldi Süd (maloprodaja), Rewe (maloprodaja), RVE (komunalne usluge), Thisen Krup (mašinsko i postrojenje), Deutsche BP (komunalne usluge). Širom Nemačke, zemlja može da ostvari najveće strane direktne investicije od svih nemačkih država sa oko 135 milijardi evra (oko 29 procenata svih direktnih investicija u Nemačkoj, obe na kraju 2009. godine). [5]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Sa tačno 18 miliona stanovnika, Severna Rajna-Vestfalija je najnaseljnija nemačka država. 30 od 80 najvećih gradova Nemačke se nalaze u Severnoj Rajni-Vestfaliji. 2015. godine bili je 160,478 rođennja i 204,373 smrti. Nakon Nemaca, najveće nacionalnosti su Turci (483,145), Sirijci (255,275), Poljaci (220,530), Rumuni (156,480), i tako dalje. [6] U Severnoj Rajni-Vestfaliji živi 66,590 Srba. U Severnoj Rajni-Vestfaliji živi tačno 1,555,125 ljudi koji nisu Nemci, odnosno pripadaju nekoj drugoj nacionalnosti. [7] [8]

Godina Stanovnici Godina Stanovnici Godina Stanovnici Godina Stanovnici Godina Stanovnici Godina Stanovnici
1930 11,407,000 1955 14,442,000 1970 18,033,651 1985 16,674,001 2000 18,009,865 2015 17,865,516
1940 12,059,000 1960 15,694,000 1975 17,129,200 1990 17,349,651 2005 18,058,105 2020 17,925,570
1950 12,926,000 1965 16,619,450 1980 17,057,488 1995 17,893,045 2010 17,845,154 2021 17,924,591

Religija[uredi | uredi izvor]

Hrišćanstvo je najveća religija u Severnoj Rajni-Vestfaliji. Ostale religije su Islam, Budaizam, Judaizam. Velik broj ljudi u Severnoj Rajni-Vestfaliji su Ateisti / Nereligiozni. [9]

Religija Procenat
Ateisti 40,7
Hrišćani 36,3
Protestanti 23,0
Muslimani 8

Najveći gradovi[uredi | uredi izvor]

 

Izvor: ?
№ Grad Populacija
Keln
Keln
Diseldorf
Diseldorf 		1. Keln 1.024.373 Dortmund
Dortmund
Esen
Esen
2. Diseldorf 593.682
3. Dortmund 572.087
4. Esen 566.862
5. Duizburg 486.816
6. Bohum 362.213
7. Vupertal 342.885
8. Bilefeld 328.314
9. Bon 309.869
10. Minster 296.599

Kultura[uredi | uredi izvor]

Umetnost[uredi | uredi izvor]

Die Neue Philharmonie Westfalen, jedan od tri državna orkestra

Promovisanje umetnosti i kulture u Severnoj Rajni-Vestfaliji je predviđeno državnim ustavom kao nacionalni cilj. Severna Rajna-Vestfalija podržava veliki broj umetničkih i kulturnih projekata i institucija, skoro isključivo na državnom nivou, na saveznom nivou fondacije za prusko kulturno nasleđe, Kulturnu fondaciju saveznih država Nemačke, Umetničku i izložbenu salu Savezne Republike Nemačke i Gete institut. U ovoj saveznoj državi žive brojni kulturni radnici, prema proceni oko 30.000 umetnika. Fondacija za film i medije Severne Rajne-Vestfalije igra važnu ulogu u nacionalnoj i međunarodnoj promociji filma i medija. Kunststiftung NRW radi nešto slično u oblasti umetnosti i kulture. [10]

Priroda[uredi | uredi izvor]

Priroda Severne Rajne-Vestfalije je tipična za prirodno područje srednje Evrope. Najrasprostranjenije u Severnoj Rajni-Vestfaliji su vrste koje su prilagođene očišćenim kulturnim pejzažima ili šumovitim niskim planinskim masivima. Međutim, izvorna vrsta, bogata flora i fauna ugrožena je više nego u skoro bilo kom drugom regionu u Evropi zbog velike gustine naselja, velikih industrijskih centara u zemlji, rudarstva, skoro sveobuhvatne upotrebe u poljoprivredi i šumarstvu i skoro potpunog transporta infrastrukture. Sve u svemu, strukturne promene u Rurskoj oblasti i mere zaštite životne sredine dovele su do značajnog poboljšanja kvaliteta vazduha i vode u regionu Rajna-Rur. Severna Rajna-Vestfalija je oko 25 odsto pošumljena. Severna Rajna-Vestfalija ima udeo u 14 parkova prirode. Najveći od ovih parkova je Teutoburška šuma. Država ima samo jedan nacionalni park, nacionalni park Ajfel.

Most Hoencolern i Kelnska Katedrala

Turizam[uredi | uredi izvor]

Severnu Rajnu-Vestfaliju je 2012. godine posetilo oko 20 miliona ljudi, koji su ukupno boravili oko 45,4 miliona puta. Najviše noćenja u 2012. godini zabeleženo je u turističkom regionu Teutoburške šume (6,5 miliona), zatim u Zauerlandu i turističkom regionu „Keln i Rajn-Erft-Krajs“, svaki sa 6,2 miliona noćenja. Broj noćenja stranih gostiju bio je preko 9,2 miliona u 2012. godini. U 2019. godini, turizam u celini sa efektima bruto dodate vrednosti od 29,5 milijardi evra doprineo je sa 4,8 odsto ukupnoj ekonomskoj proizvodnji. Neke od znamanitosti koje privlače turiste su Kelnska Katedrala, Most Hoencolern, Spomenik Armeniju, Fantazijaland, Zamak Drahenburg, itd.

Kuhinja[uredi | uredi izvor]

→ Glavni članak: Nemačka Kuhinja

Što se tiče kuhinje Severne Rajne-Vestfalije, ponovo se uočava podela na Rajnski i Vestfalijski deo. Dobro poznati primer rajnske kuhinje je rajnski Zauerbraten (Sauerbraten). Severna Rajna-Vestfalija je poznata kao država piva; poznata piva kao što su Kelš (Kölsch, proizvedeno u Kelnu), Alt (Alt, proizvedeno u Diseldorfu) i Dortmunder Eksport (Dortmunder Export, proizvedeno u Dortmundu). Svakako, Severna Rajna-Vestfalija deli istu hranu sa Francuskom i Holandijom, zato što se graniči sa tim državama, i one su imale uticaj na nju.

Praznici[uredi | uredi izvor]

Kao i u ostalim državama Nemačke, najveći praznici koji se slave u Severnoj Rajni-Vestfaliji su Nova Godina, Božić, Uskrs, Praznik Rada, i Dan Nemačke. Severna Rajna-Vestfalija je druga država Nemačke sa nejvećim božićnim pijacama. Tokom Dana Nemačke, svaka zgrada mora okačiti zastave Nemačke i Severna Rajne-Vestfalije. 2017. godine Dan reformacije se obeležavao kao praznik. [11]

Školovanje[uredi | uredi izvor]

Školski sistem Severne Rajne-Vestfalije predviđa pohađanje jedne od sledećih vrsta škole nakon četvorogodišnjeg standardnog perioda u osnovnoj školi: Hauptschule, Realschule ili Gymnasium. Najviša matura je opšta upisna kvalifikacija za visoko obrazovanje, koja se obično polaže kao diploma centralne srednje škole nakon tri godine završetka višeg nivoa srednje škole. Od 2010. godine (sa izuzetkom 2015.), Severna Rajna-Vestfalija je potrošila najmanji iznos na obrazovanje po učeniku u opštim i stručnim školama u poređenju sa drugim saveznim državama. [12]

Država ima ukupno 14 univerziteta i 16 tehničkih koledža, sedam državnih umetničkih i muzičkih koledža, 26 priznatih privatnih i crkvenih koledža i pet administrativnih koledža. U zimskom semestru 2020/.2021. na univerzitete u Severnoj Rajni-Vestfaliji upisano je oko 770.000 studenata, od čega 98.000 u prvom semestru. Tokom 1950-ih postojalo je samo nekoliko univerziteta u Severnoj Rajni-Vestfaliji, uključujući Univerzitet u Minsteru, Univerzitet u Kelnu i Univerzitet u Bonu. [13]

  • Univerzitet u Kelnu
    Univerzitet u Kelnu
  • Univerzitet u Bonu
    Univerzitet u Bonu
  • Rajnsko-Vestfalijski Tehniči Univerzitet Ahena
    Rajnsko-Vestfalijski Tehniči Univerzitet Ahena
  • Univerzitet u Duisburgu-Esenu
    Univerzitet u Duisburgu-Esenu
  • Univerzitet u Hagenu
    Univerzitet u Hagenu

Od 1960-ih godina osniva se sve više novih univerziteta. Univerzitet u Bohumu, univerzitet u Duizburgu/Esenu, univerzitet u Hagenu, kao i Rajnsko-Vestfalijski Tehnički Univerzitet Ahena. To su univerziteti sa najvećim brojem studenata u državi i među deset najvećih univerziteta u celoj Nemačkoj.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „"Bevölkerung in Nordrhein-Westfalen"”. Arhivirano iz originala 18. 04. 2021. g. Pristupljeno 18. 04. 2023. 
  2. ^ „Statistika nezaposlenosti”. 
  3. ^ „Stope rizika od siromaštva po saveznim državama”. 
  4. ^ „Global 500. Our annual ranking of the world’s largest corporations.”. 
  5. ^ „Ekonomija Nemačke” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 31. 01. 2012. g. Pristupljeno 18. 04. 2023. 
  6. ^ „Strano stanovništvo” (PDF). 
  7. ^ „Nordrhein-Westfalen in Zahlen” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 09. 05. 2022. g. Pristupljeno 18. 04. 2023. 
  8. ^ „Stanovništvo u Severnoj Ranji-Vestfaliji”. 
  9. ^ „Statistisches Jahrbuch NRW – 2019”. 
  10. ^ „Kultura”. Arhivirano iz originala 24. 07. 2010. g. Pristupljeno 18. 04. 2023. 
  11. ^ „Dan reformacije 2017. godine”. Arhivirano iz originala 12. 06. 2018. g. Pristupljeno 18. 04. 2023. 
  12. ^ „Državna potrošnja po učeniku”. 
  13. ^ „Zemlja obrazovanja Severna Rajna-Vestfalija”. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Severna Rajna-Vestfalija na Vikimedijinoj ostavi

Ikona za klice

Ovaj članak vezan za geografiju je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Северна_Рајна-Вестфалија&oldid=27424845”