Сибирски брест
| Sibirski brest | |
|---|---|
| |
| Stablo sibirskog bresta u Pionirskom parku u Beogradu. | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | U. pumila
|
| Binomno ime | |
| Ulmus pumila | |
Sibirski brest (Ulmus pumila L.) naučni naziv dobija od Linea koji ga opisuje u „Species plantarum” (1:226.) 1753. godine. Vrsta ima i niz sinonima kao: U. mandshurica Nakai, U. humilis Gmel., U. humilis Amman ex Steud., U. microphylla Pers., U. manshurica Nakai, U. sibirica hort. Škotski botaničar i vrtni dizajner Loudon (John Claudius Loudon, 1783-1843) i Karl Ivánovič Maksimóvič (1827—1891) ruski botaničar opisuju ga kao varijetet poljskog bresta U. campestris var. parvifolia Loud. Ulmus campestris var. pumila Maxim. U okviru vrste izdvojeno je nekoliko prirodnih varijeteta U. pumila var. arborea Litv. (U. turkestanica Regel), U. pumila var. pilosa Rehder, U. pumila var. genuina Skvort. i U. pumila var. microphylla Persoon.
Areal[uredi | uredi izvor]
Od prirode se sreće u Zabajkalju, srednjem i južnom delu Dalekog istoka, na severu Mongolije, u Koreji i Japanu. Raste u mešovitim i lišćarskim šumama, ali i u azijskim pustinjama gde prodire najdublje od svih vrsta, pa se smatra svetim drvetom.
Opis vrste[uredi | uredi izvor]
Sibirski brest je malo do srednje drvo ili žbun, 10-20 m visok, sa deblom prsnog prečnika do 80 cm. Listopadan je u hladnim oblastima, a poluzimzelen u klimatski toplijim područjima. Kratkovečna vrsta u umerenim klimatskim uslovima, retko dostiže više od 60 godina, ali u prirodnom okruženju može da dostigne 100 pa i 150 godina.
Listovi su dugi 7 cm i do 3 cm široki, zaobljeni u osnovi i asimetrični, ali mnogo manje od poljskog i brdskog bresta; margine lista su grubo nazubljene, a drška kratka i zakrivljena. U jesen list menja boju od tamnozelene do žute.
Cvetovi sedeći u pramenastim cvastima na prošlogodišnjim izbojcima početkom marta, pre listanja. Vrsta je anemogamna i za razliku od većine brestova autofertilna. Cvetovi, mali, dvopolni; čašica je zvonasta sa 4-9 režnjeva, prašnici i istom broju kao režnjevi; tučak nastaje srastanjem dva oplodna listića, u jednom od njih razvija se semeni zametak; žig obrazuju vršni delovi oplodnih listića koji ne srastaju.
Plod je pljosnata anemohorna orašica, okružena širokim, žućkastobelim membranoznim krilom 1-1.5 cm duga, plodonošenje 8 nedelja posle cvetanja oko 1 maja; plod opada odmah po sazrevanju.[1]
Seme je sa pljosnatim embrionom, troslojnom semenjačom i četvrtim unutrašnjim slojem sačinjenim od reda ćelija endosperma. Seme nije dormantno. Klijanje nadzemno; ponik se javlja nekoliko dana po setvi. Kotiledoni objajasti, pri osnovi sa dva režnja, odozdo svetlozeleni. Primarni letorast klijavca ima heteroblastno razviće: naspramni raspored listova, simetriju osnove liski i radijalnu simetriju[2].
-
Grančica sibirskog bresta. -
Cvasti sibirskog bresta. -
Krilate orašice sibirskog bresta. -
Spontani ponik sibirskog bresta. -
Divljaka sibirskog bresta upotrebljenog za podlogu pri kalemljenju žalosnog brdskog bresta. -
Snegolom na stablu sibirskog bresta. -
Izvaljeno stablo sibirskog bresta. -
Izbojci sibirskog bresta iz panja.
Značaj za hortikulturu i pejzažnu arhitekturu[uredi | uredi izvor]
Prednosti[uredi | uredi izvor]
Prema ruskim izvorima kao vrsta koja dobro podnosi presađivanje, orezivanje, formiranje, i gradske uslove, kao heliofit, bez posebnih zahteva prema hranljivim elementima i vlazi zemljišta, otporan na sušu sibirski brest je vrlo cenjen u zelenim prostorima sušnih oblasti Rusije. Po brzini rasta ne zaostaje za bagremom i negundom istovremeno je otporniji na niske temperature. Pozitivnom osobinom smatra se odsustvo korenskih izbojaka, što se veoma ceni u podizanju vrtova i parkova. Dobar je za brzo ozelenjavanje novih naselja, uličnih zasada i orezane žive ograde.[3]
Kod nas je favorizovan uglavnom zbog lakoće razmnožavanja i brzine rasta. Seme intenzivno i brzo klija bez prethodne pripreme, vegetativno se lako razmnožava svim tipovima reznica stabla i korenskim reznicama.
U SAD tokom 1950-ih, vrsta je široko promovisana kao brzorastuća živa ograda, zamena za ligustrum, a kao posledica toga se sada često može naći u skoro svim državama SAD. Poboljšana varijanta turkestanskog bresta (U. pumila var. arborea) prodrla je u Evropu, a u poslednje vreme i kod nas i naziva se "čudesna živica" (Wonderhedge, Ulmus pumila celer?) , jer je gusta i brzorastuća, s obzirom da za dve godine dostiže visinu prosečne formirane žive ograde.[4] Redovnim orezivanjem sprečava se plodonošenje čime se eliminiše invazivnost, pa sibirski brest treba favorizovati u ovoj primeni.
U našoj praksi sibirski brest se često upotrebljava kao podloga za kalemljenje ukrasnih formi bresta, najčešće Ulmus glabra 'Pendula'. U Evropi se za ovaj kultivar koriste Ulmus × hollandica Mill. i Ulmus procera Salisb. jer sibirski brest daje dosta divljaki, a biljke su kratkovečnije[2].
Nedostaci[uredi | uredi izvor]
Američki autori sibirski brest kao ukrasnu vrstu opisuju veoma loše. Pri tom navode da je kratkovečna, drvo joj je krto, a kruna loše forme suviše otvorena i nepravilna. Izvesnu popularnost je ipak uživala zahvaljujući brzom rastu i pružanju hlada. Sibirski brest je Majkl Dir (Michael A. Dirr, Ph.D) profesor hortikulture, Univerziteta u Džordžiji; ekspert za drvenaste biljke) okarakterisao kao "jedno od najgorih, ako ne i najgore drvo na svetu ... koje kao ukrasno ne zaslužuju da budu bilo gde posađeno".
Tendencija ka invazivnosti sibirskog bresta je takođe jedna od mana, ako ne i najveća. Često se nalazi spontano masovno proširen duž pruga, na napuštenim parcelama i na poremećenom zemljištu.
Zbog krtosti drveta ispod stabala često leže grane izlomljene vetrom ili snegom što estetski ne zadovoljava i traži dopunske radove na čišćenju grana. Posebno što polomljene grane mogu da povrede i izazovu materijalne štete ispod drvoreda, na primer.
Samosev sibirskog bresta stvara drugu vrstu problema. Pri obilnim urodima, a oni su gotovo redovni, može se naći i preko hiljadu krilatih orašica po m2. Kako je neizbirljiv prema podlozi biljke iz vetrom rasejanog semena često se razvijaju u pukotinama asfalta ili betona, pri tome izdižu trotoare, a često zbog nedovoljnog prostora i asimetrično razvijenog korena stabla su nestabilna i izvaljuju se. Izvale su potpomognute čestim rekonstrukcijama i gradnjom u neposrednoj blizini stabala. Iako ne daje korenske izbojke, obilno formira izbojke iz panja i zaostalih delova korena, pa se pri vađenju o ovome mora voditi računa[2].
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Grbić, M. (1982): Značaj fenoloških osmatranja za izradu proizvodno tehnološkog modela razmnožavanja sibirskog bresta (Ulmus pumila L.). Glasnik Šumarskog fakulteta, Serija S, br.59: 107-16
- ^ a b v Grbić, Mihailo (2014): Sibirski brest – za i protiv, Zbornik radova 11. seminar Pejzažna hortikultura, Beograd. ISBN 978-86-916397-1-6
- ^ Vяz
- ^ žbunjevi, žbunjevi kao ograde
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Grbić, M. (1981): Istraživanje populacija sibirskog bresta (Ulmus pumila L.) na Novom Beogradu sa aspekta njihove vrednosti kao izvora semenskog materijala. Magistarski rad. Šumarski fakultet. Beograd
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
