Сипе
| Sipe | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Tip: | |
| Klasa: | |
| Potklasa: | |
| Nadred: | |
| Red: | Sepiida Zittel, 1895
|
Sipe (Sepiida) predstavljaju red morskih životinja iz klase glavonožaca (u koju spadaju i hobotnice, lignje i nautilusi). Skorašnja istraživanja su pokazala da sipe spadaju među najinteligentnije beskičmenjake.[1]
Fizičke osobine[uredi | uredi izvor]
Tijelo sipe je simetrično i podijeljeno na glavu i trup. Glava je od trupa odvojena tankim vratom. Tijelo joj je sa gornje strane prekriveno plaštom a sa donje strane ima otvoren lijevak koji vodi u šupljinu plašta. Plašt je uz ivicu tijela izvučen i stvara pokretno peraje koje okružuje tijelo.
Na prednjoj strani glave se nalaze usta sa vilicama, oko kojih ima osam kraćih krakova sa pipcima i dva duža kraka sa proširenjima na kraju, na kojima su pijavke.
Veličina varira od vrste do vrste, u opsegu od nekoliko desetina centimetara dužine (npr. obična sipa (Sepia officinalis) može porasti do 49 centimetara dužine i 4 kilograma težine[2]). Pliva vrlo brzo, tako što usisava i istiskuje vodu iz šupljine plašta kroz lijevak.
Oči[uredi | uredi izvor]
Sipe na glavi imaju velike i dobro razvijene oči, među najrazvijenijim u cijelom životinjskom carstvu. Organogeneza očiju glavonožaca se bitno razlikuje od organogeneze kičmenjaka poput ljudi.[3] Vještačke sličnosti između očiju glavonožaca i kičmenjaka se smatraju primjerom konvergentne evolucije. Zjenica oka sipe je u obliku duplog V (W) sa blagim ivicama. Iako ne mogu da razlikuju boje[4] one mogu da osjete polarizaciju svjetlosti što pospješuje njihov osjećaj kontrasta. Na retini imaju dvije grupice osjetnih ćelija (poznate pod nazivom „fovea“), od kojih jedna služi da gleda naprijed a druga da gleda nazad. Sočiva, umjesto da mijenjaju oblik, se kružno kreću i mijenjaju oblik cijelog oka da bi promijenila fokus.
Naučnici razmatraju mogućnost da su oči sipa u potpunosti razvijene i prije rođenja tako da razgledaju okolinu dok su još u jajetu. Skupina francuskih istraživača je dodatno ukazala na mogućnost da sipe najviše vole da love plijen koji su ugledale prije nego što su se izlegle iz jajeta.[5]
Krv[uredi | uredi izvor]
Krv sipe je neobične zelenkasto-plave boje jer sadrži proteine sa bakrom koji prenose kiseonik za razliku od crvenog hemoglobina sa željezom kod sisara. Krv pumpaju tri odvojena srca od kojih dva služe za pumpanje krvi u škrge (po jedno srce za dvije škrge) a treće za ostatak tijela. Srce sipe mora da ostvaruje znatno viši krvni pritisak nego druge životinje zbog slabije prenosivosti kiseonika u hemocijaninu nego u hemoglobinu.
Mastilo[uredi | uredi izvor]
Sipe, kao i lignje i hobotnice, sadrže u sebi mastilo. Nekad su ljudi ovo mastilo koristili kao bitan izvor farbe, poznate pod nazivom „sepija“. Danas su farbe vještačkog porijekla zamijenile sepiju sipa.
Sipina kost[uredi | uredi izvor]
Sipe imaju unutrašnju strukturu od kalcijum-karbonata poznatu pod nazivom „sipina kost“. Sipina kost je prepuna šupljina ispunjenih gasom, a sipa može promijeniti odnos količina gasa i vode u tim šupljinama čime obezbjeđuje plutanje. Ovakva unutrašnja struktura je jedinstvena za sipe, i nemaju je čak ni drugi glavonošci.
Tradicionalno, sipinu kost su koristili draguljari i zlatari za izlivanje sitnih komada nakita. Danas se, međutim, sipina kost najčešće koristi za ishranu kućnih ljubimaca (papagaja, kornjača itd.), kada je potrebno povećati dozu kalcijuma.
Mijenjanje boje[uredi | uredi izvor]
U cilju komunikacije sa drugim sipama ili kada žele da se sakriju od predatora, sipe mogu vrlo brzo izmijeniti boju tijela. Zbog toga ih često zovu „morskim kameleonima“. Ova mogućnost se zasniva na grupama crvenih, žutih, smeđih i crnih pigmentskih ćelija hromatofora, iznad sloja iridofora i leukofora koje odbijaju svjetlost, sa po najviše 200 ovakvih ćelija po kvadratnom milimetru. Ove ćelije imaju posebne odjeljke sa pigmentom i velike membrane koje se presaviju kad se ćelija povuče. Sa strane postoji 6-20 mišićnih ćelija koji se mogu zategnuti i pritisnuti pigmentne ćelije uz gornji sloj kože. Žute hromatofore (ksantrofore) su najbliže površini kože, crvene (eritrofore) ispod njih a smeđe i crne su odmah iznad sloja iridofora. Iridofore odbijaju blavu i zelenu svjetlost. Iridofore su pločice sačinjene od hitina i proteina koje mogu da odbijaju svjetlost iz sipinog okruženja. Zbog njih sipa ima nijanse plave, zelene, zlatne ili srebrne boje. Sve ove boje se mogu kombinovati. Na primjer, narandžasta boja se može dobiti pomoću crvenih i žutih hromatofora, a ljubičasta boja kombinujući crvene hromatofore i iridofore. Svijetlo-zelena se može dobiti kombinujući žute hromatofore i iridofore. Pored toga što može primiti boju sredine, sipa može i odbijati svjetlost uzrokujući polarizaciju da bi slala signale drugim morskim životinjama od kojih mnoge to mogu da primijete.
Stanište[uredi | uredi izvor]
Sipe su vrlo rasprostranjene morske životinje. Mogu se naći u Sredozemnom moru, istočnoj Aziji, Lamanšu, Jadranskom moru i na mnogim drugim mjestima širom svijeta.
Ishrana[uredi | uredi izvor]
Sipe su grabljivci. Hrane se malim mekušcima, ribama i račićima, kao i drugim sipama.
Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]
Mužjak je manji od ženke, koja posle rasplođavanja polaže jaja u grupicama.
Klasifikacija[uredi | uredi izvor]
Dosad je opisano preko 120 vrsta sipa u 2 podreda sa ukupno 5 porodica. Porodica Sepiadariidae sadrži sedam vrsta i dva roda; sve ostale savremene vrste spadaju u porodicu Sepiidae.
- Podred †Vasseuriina
- Porodica †Vasseuriidae
- Porodica †Belosepiellidae
- Podred Sepiina
- Porodica †Belosaepiidae
- Porodica Sepiadariidae
- Porodica Sepiidae
Sipe u ishrani[uredi | uredi izvor]
Sipe su popularne u ishrani, naročito u istočnoj Aziji gdje se jedu sušene kao užina. Sipe su takođe vrlo popularne u Italiji, gdje se spremaju po receptu „rizoto al nero di sepija“ (ital. Risotto al Nero di Seppia, bukvalno „crna riža sa sipom“. U Hrvatskoj se isti recept naziva „crni rižot“ i vjerovatno je nastao u Veneciji a zatim se raširio širom Jadrana. Riža postaje „crna“ zbog mastila koje se nalazi u sipi. U španskoj kuhinji, naročito u obalnim krajevima, mastilo iz sipa i lignji se koristi u pripremi morske hrane da dā posebnu boju i ukus. Koristi se u pripremi riže, tjestenina i kuvane ribe.
Sipe u umjetnosti[uredi | uredi izvor]
Žil Vern je u svom djelu „Dvadeset hiljada milja pod morem“ opisao susret sa skupinom džinovskih sipa i žestoku borbu s njima. Iako ih pobjeđuju, jedan lik gine u borbi. Žil Vern je lijepo primijetio i opisao njihova tri srca, ali je opisao njihovu krv kao crvenu, umjesto kao zelenkasto-plavu.
Najpopularnije djelo nobelovca Eudženija Montalea, zapravo zbirka pjesama, bilo je naslovljeno „Sipine kosti“ (ital. Ossi di seppia).
U svom djelu „Avantura u Sjevernom moru“ (engl. South Sea Adventure, Vilard Prajs opisuje „sipu od 50 stopa“ (oko 15 metara). Budući da takve sipe ne postoje, vjerovatno je bila u pitanju džinovska lignja.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Televizija „NOVA“, PBS: Cuttlefish: Kings of Camouflage, 3. april 2007., Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ Reid, A., P. Jereb, & C.F.E. Roper 2005. Family Sepiidae. In: P. Jereb & C.F.E. Roper, eds. Cephalopods of the world. An annotated and illustrated catalogue of species known to date. Volume 1. Chambered nautiluses and sepioids (Nautilidae, Sepiidae, Sepiolidae, Sepiadariidae, Idiosepiidae and Spirulidae). FAO Species Catalogue for Fishery Purposes. No. 4, Vol. 1. Rome, FAO. pp. 57–152.
- ^ Muller, Matthew.}-, Development of the Eye in Vertebrates and Cephalopods and Its Implications for Retinal Structure Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. novembar 2012), The Cephalopod Eye. Davidson College Biology Department
- ^ Mäthger, Lydia M., Color blindness and contrast perception in cuttlefish (Sepia offcinalis) determined by a visual sensorimotor assay Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. maj 2010), -{Vision Research, Volume 46, Issue 11, May 2006. Elsevier Ltd.
- ^ Bi-bi-si: Cuttlefish spot target prey early, Pristupljeno 25. 4. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Životinjsko carstvo: album-bojanka za 250 sličica; autor teksta Eugen Draganović; Beograd (2004)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
