Slovenski jezici
| Slovenski jezici | |
|---|---|
| Geografska rasprostranjenost | Centralna Evropa, Jugoistočna Evropa, Istočna Evropa i Sibir |
| Jezička klasifikacija | Indoevropski jezici
|
| Prajezik | Praslovenski jezik |
| Podpodela | |
| ISO 639-2 / 5 | sla |
| Glotolog | slav1255[1] |
 Slovenski jezici u Evropi:
Zapadnoslovenski Istočnoslovenski Južnoslovenski | |
 Mapa slovenskih jezika | |
Slovenski jezici čine grupu jezika koja, zajedno sa baltičkim jezicima, formira baltoslovensku granu indoevropskih jezika. Svi slovenski jezici su potekli od praslovenskog jezika, danas izumrlog, koji se govorio tokom ranog srednjeg veka, za koje se pretpostavlja da potiču od ranijeg prabaltoslovenskog jezika, povezujući slovenske jezike sa baltičkim jezicima u baltoslovenskoj grupi unutar indoevropske porodice.
Slovenski jezici su konvencionalno (takođe na osnovu ekstralingvističkih karakteristika) podeljeni u tri podgrupe: istok, zapad i jug, koji zajedno čine više od 20 jezika. Od toga, njih 10 ima najmanje milion govornika i imaju zvaničan status nacionalnih jezika zemalja u kojima se pretežno govore: ruski, beloruski i ukrajinski (istočne grupe), poljski, češki i slovački jezik (zapadne grupe) i bugarski i makedonski (istočni dijalekti južne grupe), i srpskohrvatski i slovenački (zapadni dijalekti južne grupe). Pored toga, Aleksandr Duličenko prepoznaje niz slovenskih mikrojezika: izolovane etnolekte i periferne dijalekte ustaljenijih slovenskih jezika.[2][3][4]
Trenutna geografska distribucija maternjih slovenskih jezika uključuje Južnu Evropu, Centralnu Evropu, Balkan, istočnu Evropu i sve od Sibira do Ruskog dalekog istoka. Dalje, dijaspore mnogih slovenskih naroda uspostavile su izolovane manjine govornika svojih jezika širom sveta. Procenjeno je da je broj govornika svih slovenskih jezika na prelazu u dvadeset prvi vek iznosio 315 miliona.[5] To je najveća etno-jezička grupa u Evropi.[6][7]
Klasifikacija[uredi | uredi izvor]
Usprkos veoma uočljivoj srodnosti slovenskih jezika i njihovoj velikoj tipološkoj sličnosti, slovenski svet je znatno izrazitije izdiferenciran brojem književnih (standardnih) jezika nego kvalitetom i rasponom slavenskih međudijalekatsih razlika, pogotovu ako se u tom pogledu napravi poređenje sa jezičkom situacijom, na primer, u Nemačkoj, Francuskoj ili Španiji, gde naspram većih regionalnih jezičkih razlika postoji samo po jedan književni jezik (u znatno užoj sferi upotrebe u Francuskoj postoji i oksitanski [ili provansalski], a u Španiji katalonski). (Znatan izuzetak čini, <ref>prema knjizi Pavla Ivanovića Srpski narod i njegov jezik, Srpska književna zadruga, Beograd, 1971</ref>, relativno jasna granica između zapadne i istočne grane južnoslavenskih jezika.) Štaviše, tendencije ka izdvajanju novih književnih jezika u slavenskom jezičkom svetu sežu do najnovije istorije, čemu gotovo da nema paralele drugde u Evropi.
Slovenski jezici se dele na tri grupe: južnu, istočnu i zapadnu.
- baltoslovenski jezici
Izvorni slovenski lingvonimi su, prema izloženom redosledu: ruski jezik, ukrajinski jezik, beloruski jezik, poljski jezik, češki jezik (čeština), slovački jezik (slovenčina), gornjolužičkosrpski jezik, donjolužičkosrpski jezik (dolnoserbski jezik), srpskohrvatski jezik, bugarski ezik, slovenski jezik (slovenščina), makedonski jazik. Prema strukturi slovenski jezici su dosta sličniji od drugih jezičkih grupa, ali slovenski književni jezici se na više načina međusobno razlikuju.
U pogledu broja govornih predstavnika pojedinih jezika slovenski jezici obuhvataju i tako velike jezike kao što su ruski (jedini slovenski jezik koji je po razmerama u kojima funkcioniše i svetski jezik), ukrajinski ili poljski i, s druge strane, književne mikro jezike, kao što je, na primer, rusinski jezik u Jugoslaviji, ili jezik Gradišćanskih Hrvata u Austriji, ili jezik Moliških Slovena u oblasti Molize u srednjoj Italiji itd.
Poljskim jezikom govori u Poljskoj, pored Poljaka, i oko sto pedeset hiljada Kašuba (danas gotovo sasvim izmešanih sa Poljacima), koje neki smatraju zasebnim slovenskim narodom, dok su, prema (preovlađujućem) mišljenju drugih, Kašubi danas deo poljskog naroda.
Drukčiji je primer Lužičkih Srba. Taj slovenski narod ima dva književna jezika (gornjolužičkosrpski i donjolužičkosrpski) koji se u novijoj slavistici sa dosta osnova tretiraju i kao dve književne varijante istog jezika. Varijantna književnojezička podeljenost Lužičkih Srba u znatnoj meri je istorijski uslovljena njihovom konfesionalnom podeljenošću.
I u pogledu varijantne izdiferenciranosti ili bliskosrodne jezičnosti slovenski jezici su veoma srodni i mogu da se podele u srodne grupe: polapski jezici; (kašupski jezik, šleski jezik, poljski jezik), čeho-slovački jezici; (češki jezik, slovački jezik), Lužički jezici; (donjolužički jezik, gornjolužički jezik), srpskohrvatski jezik sa svojom hrvatskom varijantom, srpskom varijantom, (bosanskom varijantom, i crnogorskom varijantom), bugarsko-makedonski jezici; (bugarski jezik, makedonski jezik i crkvenoslovenski jezik). Ruteniski jezici; (ruski jezik, beloruski jezik, ukrajinski jezik i rusinski jezik).
Slovenski jezici međusobno se razlikuju i u pogledu kontinuiteta književnojezičkog statusa. Najstariji slovenski književni jezik - staroslovenski jezik stvoren je još u IX veku, a najmlađi, makedonski i rusinski, stekli su status književnog (standardnog) jezika u savremenom smislu reči tek posle Drugog svetskog rata. Kontinuitet razvoja gotovo svih slovenskih književnih jezika bio je zbog nepovoljnih istorijskih okolnosti ometan ili čak u dužem periodu i prekidan, što najmanje važi za ruski književni jezik.
Savremeni slovenski jezici su, po prirodi stvari, živi jezici, ali u istoriji slovenskih jezika bilo je i takvih koji više ne postoje. Pored staroslovenskog jezika, koji danas postoji kao bogoslužbeni jezik pravoslavnih slovenskih crkava (u tom slučaju se naziva crkvenoslovenski) te se zato i ne može smatrati mrtvim jezikom u pravom smislu reči, u mrtve slovenske jezike spadaju zapadnoslovenski jezici: polapski i slovinski.
Polapskim jezikom govorilo se na širokoj teritoriji između donje i srednje Labe (Elbe) na zapadu i donje Odre na istoku. Od 10. veka Polapski Sloveni potpali su pod germansku vlast, u XVIII veku su izgubili nacionalni identitet, a uskoro zatim nestali su i poslednji ljudi koji su govorili polapski jezik. Zahvaljujući nekolicini naučnika i amatera koji su posvetili izvesnu pažnju polapskom jeziku pre nego što je definitivno prestao da postoji, zapisani su tekstovi na tom jeziku i sastavljen mali rečnik, što je kasnije omogućilo njegovu gramatičku rekonstrukciju.
Slovinski jezik, prema nekim mišljenjima jedan od kašupskih dijalekata (danas grupa poljskih dijalekata), kojim su govorili Pomoranski Sloveni (oko jezera Leba i Gardno u poljskom Pomorju) održao se duže - do sredine XX veka, iako su govorni predstavnici tog jezika takođe bili izloženi germanizaciji. Bolje je i potpunije opisan od polapskog jezika, a 1950. godine čak je napravljen i magnetofonski zapis govora jednog od poslednjih živih predstavnika tog jezika.
Slovenski jezici se međusobno razlikuju i prema tome kako je tekao proces formiranja književnog jezika u svakom pojedinom slučaju.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, ur. (2016). „Slavic”. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Dulichenko A.D., Malыe slavяnskie literaturnыe яzыki (mikroяzыki). Яzыki mira: Slavяnskie яzыki. M.: Academia, 2005.
- ^ Dulichenko A.D., Slavяnskie literaturnыe mikroяzыki. Voprosы formirovaniя i razvitiя. Tallinn, 1981.
- ^ Duličenko A.D., Kleinschriftsprachen in der slawischen Sprachenwelt. Zeitschrift für Slawistik, 1994, Bd. 39.
- ^ Browne, Wayles; Ivanov, Vyacheslav Vsevolodovich (17. 10. 2019). „Slavic languages”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski).
- ^ „Slavic Countries”. WorldAtlas (na jeziku: engleski).
- ^ Barford 2001, str. 1.
- ^ Podaci su navedeni prema knjizi: A. E. Suprun, Vvedenie v slavjanskuju filologinju, 2-e izdanie, pererabotannoe, Minsk, 1989, str. 13. Broj govornih predstavnika jednog jezika i broj predstavnika odgovarajućeg naroda nekad se ne podudara (upor. u odeljku Etnički aspekt) jer ima dosta primera da predstavnici jednog naroda svakodnevno govore jezikom koji im nije maternji i vladaju njime kao maternjim jezikom (što je, na primer, čest slučaj sa ruskim jezikom u Zajednici Nezavisnih Država, ili sa Ukrajincima u SAD i Kanadi, kojih ima oko pet miliona i koji govore engleski ili francuski jezik isto kao maternji jezik, a mnogi, verovatno, i bolje nego maternji, ukrajinski jezik). U Rusiji je 1989. godine bilo 119 865 946 Rusa (81,53%), čiji je maternji jezik ruski, 7 495 454 (5,1%) stanovnika Rusije koji nisu Rusi, a naveli su ruski kao maternji jezik i 16 405 826 stanovnika (11,1%) koji su ruski naveli kao svoj drugi jezik (prema knjizi Narodaj Rossii, 1994).
- ^ „Slavic languages”. Britannica (na jeziku: engleski).
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Izvorni tekst je preuzet iz knjige Uvod u slavistiku I Predraga Pipera. Knjiga se može naći u svom elektronskom izdanju na stranici[mrtva veza] na projektu Rastko Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. септембар 2007). Knjiga nema eksplicitnih restriktivnih autorskih prava koja zabranjuju njeno umnožavanje.
- Comrie, Bernard; Corbett, Greville. G. (2002). „Introduction”. Ур.: Comrie, Bernard; Corbett, Greville. G. The Slavonic Languages. London: Routledge. стр. 1—19. ISBN 0-415-28078-8.
- Lockwood, W.B. A Panorama of Indo-European Languages. Hutchinson University Library, 1972. ISBN 0-09-111020-3. hardback. ISBN 0-09-111021-1 paperback.
- Marko Jesensek, The Slovene Language in the Alpine and Pannonian Language Area. 2005. ISBN 83-242-0577-2.
- Kalima, Jalo (april 1947). „Classifying Slavonic languages: Some remarks”. The Slavonic and East European Review. 25 (65).
- Kapović, Mate (2008). Uvod u indoeuropsku lingvistiku (na jeziku: srpskohrvatski). Zagreb: Matica hrvatska. ISBN 978-953-150-847-6.
- Novotná, Petra; Blažek, Václav (2007). „Glottochronology and its application to the Balto-Slavic languages” (PDF). Baltistica. XLII (2): 185—210. Arhivirano iz originala (PDF) 31. 10. 2008. g.
- Richards, Ronald O. (2003). The Pannonian Slavic Dialect of the Common Slavic Proto-language: The View from Old Hungarian. Los Angeles: University of California. ISBN 9780974265308.
- Schenker, Alexander M. (2002). „Proto-Slavonic”. Ur.: Comrie, Bernard; Corbett, Greville. G. The Slavonic Languages. London: Routledge. str. 60—124. ISBN 0-415-28078-8.
- Nilsson, Morgan (8. 11. 2014). Vowel–Zero Alternations in West Slavic Prepositions. University of Gothenburg. ISBN 978-91-981198-3-1. hdl:2077/36304. Pristupljeno 27. 3. 2020.
- Kamusella, Tomasz (2005). „The Triple Division of the Slavic Languages: A linguistic finding, a product of politics, or an accident?”. Vienna: Institute for Human Sciences. hdl:10023/12905. Pristupljeno 27. 3. 2020.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Prebacivač teksta između pisama koja koriste slovenski jezici
- Slavic dictionaries on Slavic Net Arhivirano 17 januar 2007 na sajtu Wayback Machine
- Slavistik-Portal The Slavistics Portal (Germany)
- Swadesh lists of Slavic basic vocabulary words (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)
Leo Wiener (1920). „Slavic Languages”. Encyclopedia Americana.
