Sofija

Uredi veze
Koordinate: 42° 41′ 50″ S; 23° 19′ 24″ I / 42.697222° S; 23.323333° I / 42.697222; 23.323333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Sofija (višeznačna odrednica).
Sofija
bug. София
Zastava
Zastava
Grb
Grb Sofije
Moto: „Расте, но не старее“
(„Raste, ali ne stari“)
Administrativni podaci
Država Bugarska
OblastSofija
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 15. 06. 2020.1.280.034
 — gustina2.601,7 st./km2
Aglomeracija1.682.340 [1]
Geografske karakteristike
Koordinate42° 41′ 50″ S; 23° 19′ 24″ I / 42.697222° S; 23.323333° I / 42.697222; 23.323333
Aps. visina595 m
Površina492 km2
Sofija na karti Bugarske
Sofija
Sofija
Sofija na karti Bugarske
Ostali podaci
GradonačelnikVasil Terziev
(od 2023)
Poštanski broj1000
Pozivni broj(+359) 02
Registarska oznakaS, SA, CB (A, AAV, AVS)
Veb-sajt
sofia.bg

Sofija (bug. София) je glavni i najveći grad Republike Bugarske i sedište dva okruga, grada Sofije i Sofijske oblasti. Nalazi se u zapadnom delu zemlje, u Sofijskom polju koje je okruženo planinama Vitoša na jugu, Ljulin na zapadu i Starom planinom na severu. Kroz Sofiju protiče nekoliko malih reka poput Vladajske i Perlovske, dok najveća bugarska reka Iskar protiče istočno od grada. Grad je prema popisu iz 2011. imao 1.291.591 stanovnika [2] koji čine 17,5% od ukupnog broja građana zemlje, dok je u široj okolini živelo 1.681.592 ljudi.[3] Jedan je od većih gradova po broju stanovnika u jugoistočnoj Evropi i petnaesti najveći grad u Evropskoj uniji. Prema proceni Nacionalnog instituta za statistiku Republike Bugarske iz 2022. godine Sofija ima 1.280.334 stanovnika.

Sofija je dobila ime po crkvi Svete Sofije.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Planina Vitoša čini južnu granicu Sofije
Hram svetog Aleksandra Nevskog

Grad Sofija smestio se u krajnje zapadnom delu Bugarske, na svega 50 km od srpske granice. Obala Crnog mora je na oko 450 km istočno.

Kao jedan od najstarijih gradova u unutrašnjosti Balkana, Sofija ovu osobenost duguje veoma povoljnom položaju. Zapravo, grad se nalazi na ukrštanju više važnih saobraćajnih pravaca. Sofija je smeštena u središnjem delu prostranog Sofijskog polja, koje se vezuje klisurama i prevojima ka Vlaškoj niziji i Dunavu na severu, ka dolini Morave na zapadu, ka dolini Strume i Egejskom moru na jugu i ka Trakiji na istoku.

Sofija spada u najviše prestonice Evrope. Nadmorska visina grada je 550 m, a okolne planine dosežu i preko 2000 m. Najbliža gradu, planina Vitoša, nalazi se neposredno južno od grada i visoka je čak 2.290 m. I pored toga grad je u ravnom Sofijskom polju, koje je zatvoreno sa svih strana planinama.

Kroz Sofiju protiče nekoliko malih reka poput Vladajske i Perlovske, dok najveća bugarska reka Iskar protiče istočno od grada. Okolina grada bogata je mineralnim izvorima i banjskim lečilištima.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima Sofije
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 17,8
(64) 		22,0
(71,6) 		27,5
(81,5) 		30,3
(86,5) 		34,0
(93,2) 		38,0
(100,4) 		41,0
(105,8) 		39,4
(102,9) 		36,1
(97) 		33,9
(93) 		25,5
(77,9) 		20,1
(68,2) 		41,0
(105,8)
Srednji maksimum, °C (°F) 4,0
(39,2) 		5,8
(42,4) 		12,1
(53,8) 		16,6
(61,9) 		21,9
(71,4) 		25,4
(77,7) 		28,4
(83,1) 		28,5
(83,3) 		23,3
(73,9) 		17,7
(63,9) 		11,1
(52) 		4,5
(40,1) 		16,7
(62,1)
Prosek, °C (°F) −0,5
(31,1) 		1,1
(34) 		5,4
(41,7) 		10,6
(51,1) 		15,4
(59,7) 		18,9
(66) 		21,2
(70,2) 		21
(70) 		16,5
(61,7) 		11,3
(52,3) 		5,1
(41,2) 		0,7
(33,3) 		10,6
(51,1)
Srednji minimum, °C (°F) −3,9
(25) 		−2,2
(28) 		1,6
(34,9) 		5,6
(42,1) 		10,1
(50,2) 		13,3
(55,9) 		15,5
(59,9) 		15,4
(59,7) 		11,2
(52,2) 		6,7
(44,1) 		2,2
(36) 		−2,4
(27,7) 		6,1
(43)
Apsolutni minimum, °C (°F) −24,0
(−11,2) 		−25,0
(−13) 		−16,1
(3) 		−6,0
(21,2) 		−2,0
(28,4) 		1,4
(34,5) 		4,0
(39,2) 		3,9
(39) 		−1,0
(30,2) 		−6,0
(21,2) 		−15,0
(5) 		−20,0
(−4) 		−25,0
(−13)
Količina padavina, mm (in) 28
(11) 		31
(12,2) 		38
(15) 		51
(20,1) 		73
(28,7) 		75
(29,5) 		63
(24,8) 		51
(20,1) 		38
(15) 		35
(13,8) 		48
(18,9) 		40
(15,7) 		571
(224,8)
Izvor: worldweather.org, Pogoda i Klima

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pogled na grad

Tokom vremena je imala više imena. Ostaci starog grada su i danas vidljivi.

Sofija je prvo bila tračka naseobina po imenu Serdika, nazvana po tračkom plemenu Serdi. Po drugom izvoru, Sredec je poistovećen sa Serdikom gradom, zbog Sv. Terapontija. Taj svetac - "mučenik i patron lidski" iz grada Sardesa, "na mukama je navodno umro na 'drvetu Sv. Terapontija' sredačkoj crkvi Stare Sv. Petke". Ta dva grada - imena su povezali duhovnici - tako dali Sofiji ime.[4] U doba antičke Makedonije ova oblast predstavljala je krajnji sever grčke civilizacije. Rim ju je osvojio 29. godine nove ere, i postala je glavni grad provincije Dakija Mediteranea. Huni su je uništili 447. Grad je ponovo izgradio vizantijski imperator Justinijan i preimenovao u Triadica.

I Bugari su grad nazivali Srjadec i Triadna - po Svetoj Trojici. Stari lingvisti smatraju na osnovu istraživanja da se u Sofiji i drugim gradovima Dardanije (do Soluna i Vidina) govorio "šopsko-maćedonski dijalekat", za razliku od Plovdiva do Crnog mora gde je pravi "bugarski dijalekat".

Bugari su prvi put zauzeli Serdiku 809. godine i grad ubrzo dobija bugarski karakter. Po jednom bugarskom istoričaru, oni su oduvek imali dve prestonice: Trnovo je bilo stolica vladara, a Sredec stolica narodna.[5] Srbi i Bugari su grad nazvali Sredac (bug. Средец), koji se po Vizantincima nazivao Sredica što odgovara imenu Serdica. Baš grad Sofija je dodirna tačka dva pravoslavna naroda Srba i Bugara, čija je istorija vekovima, bitisanjem na istom prostoru i stradanjem od istog azijatskog neprijatelja, previše isprepletena, da bi se previdela ili zaboravila. Pod Bugarima je ime grada bilo prvobitno Sredec, a kasnije je zvanično promenjeno u Sofija (što na grčkom znači "mudrost"). Građani Sredca ali i Turci su grad preimenovali - dali "kaluđersko ime" po tamošnjoj crkvi, koju je nazidao srpski kralj Milutin.[6] Tokom kasnog srednjeg veka grad je zahvaljujući udaljenosti od carskog Carigrada postao središte bugarske vlasti, a time značajno trgovačko i zanatsko središte.

Nakon pada Niša, Turcima se na carskom drumu (za Carigrad) našla Sofija. Osvojio je grad 1378. godine lala Mahni-paša, ali postoji verzija da je osvajač bio Balaban-beg 1382. godine.[7] U sledećem, 15. veku hrišćani predvođeni poljskim i ugarskim kraljevima oslobodili su i Sofiju. Sibinjanin Janko je 1443. godine zauzeo grad, ali ubrzo su Turci ponovo zagospodarili njime i "popale grad pod sultanom Muratom". Kada je u leto 1553. godine putopisac Antun Vrančić Šibenčanin posetio Sofiju, bio je razočaran njenim stanjem. On sa žaljenjem primećuje: "Sofija je grad u nizini, bez zidova, pruža se nadaleko i naširoko. Gusto je napučen i stanovnicima i mnoštvom kuća, veliko je bugarsko trgovište, na glasu po tome što se u njoj stječe mnoštvo trgovaca... U Sofiji nema nijedne bolje kuće. Gotovo nijedna nije od kamena. Ako su neke bolje građene, napravljene su iz oblikovane, ali nepečene opeke, samo su nakrite pečenim crepovima. Ipak grad krase barem turski hramovi sa svojim minaretima (12)."[8] Usledilo je duže vreme turske dominacije, sve dok 1689. godine konjica grofa Pikolominija nije ušla na kratko u Sofiju. Pljačkali su grad 1797. godine odmetnici Krdžalije, Pozvan-oglu-paše. Godine 1829. tu je bio glavni stan (štab) Mustafa-paše skadarskog, odmetnika od sultana.

Otkako je Sofija sa okruženjem pripala Velikoj Bugarskoj, tu je od 1879. godine stvarana dostojna prestonica. Za potrebe nove države izgled novog glavnog grada je radikalno promenjen, za sve dve-tri decenije dobivši potpuno "evropske" crte. Tokom ovog vremena grad je doživeo i nagli ekonomski i demografski uspon. Tokom Drugog svetskog rata, Sovjeti su osvojili Sofiju i pronemačku Bugarsku. Posle toga je uspostavljena nova komunistička država, a grad je nastavio sa rastom i razvojem. Posle otvaranja Bugarske ka Zapadu i demokratizacije društva državu su zahvatili turbulentni procesi privatizacije praćeni velikim privrednim propadanjem i iseljavanjem stanovništva. Međutim, Sofija je kao glavni grad prošla mnogo bolje od ostatka države.

Srbi u Sofiji[uredi | uredi izvor]

Srpska dominacija u Sofiji i okolini počinje u drugoj polovini 12. veka. Do tada je dominirala Vizantija, nad Srbima i Bugarima. Grad je osvojen 1180. godine iz ruku Vizantije (Grka) od strane Stefana Nemanje i ugarskog kralja Bele III. Zbog smrti žene Bela se vratio na svoj dvor, a Nemanja je nastavio svoja osvajanja.[9] Sofija je grad nalazeći u "Staroj Srbiji brdima na Sredac", bio u državi Stefana Nemanje, za koju se smatralo da od nje Srbi nisu imali sjajniju, moćniju i bogatiju.[10] Na kraju 13. veka oblast Dardanija sa sofijskom teritorijom, činila je centar srpske države do turskog osvajanja.[11] Srpski kralj Milutin je u Sredcu podigao najvelelepniju crkvu, po ugledu na crkvu Sv. Sofije u Carigradu. Po njoj je i sam grad tada nazivan Sofija. To je bila saborna crkva sredačka, u kojoj je ktitor kralj Milutin, bio u kripti sahranjen. Ispunio mu je zaveštanje sin Stefan Dečanski, i tri godine posle njegove smrti, dao da se mošti prenesu iz Skoplja. Kralj je prvo bio sahranjen u skopskom hramu, svojoj zadužbini posvećenoj prazniku Uspenju Presvete Bogorodice.[12] Sredac je jedno vreme bio prestonica srpskog kralja Milutina. Po Lukačevićevom letopisu mošti kralja Milutina su prenete iz crkve Sv. Stefana na Kosovu, najpre u crkvu Sv. Marine u gradu Sredac.

Srpski kralj Milutin je sahranjen u najvelelepnijoj sabornoj crkvi, po ugledu na crkvu Sv. Sofije u Carigradu. Po njoj je i sam grad tada nazivan Sofija. Ispunio mu je zaveštanje sin Stefan Dečanski, i tri godine posle njegove smrti, dao da se mošti prenesu iz Skoplja. Kralj je prvo bio sahranjen u skopskom hramu, svojoj zadužbini posvećenoj prazniku Uspenju Presvete Bogorodice.[12] Po Lukačevićevom letopisu mošti kralja Milutina su prenete iz crkve Sv. Stefana na Kosovu, najpre u crkvu Sv. Marine u gradu Sredac.

Za vreme Turaka, sredačka saborna crkva (je izgledala jadno): "to je samo grobnica, koja je upolak u uglu jedne bašte." Krajem 19. veka gradske vlasti su odlučile da uklone crkvu Svetog kralja, jer je navodno smetala regulaciji grada. Međutim narod se počeo masovno okupljati i sprečavao je telom rušenje hrama. Nova crkva Sv. kralja podignuta je 1865. godine i u njoj su sa leve strane oltara bile mošti u sarkofagu. Putopisac Mita Rakić 1881. godine opisuje mošti kralja Milutina kao crne, bez glave i rize kraljeve; navodno su Rusi odneli u Kijev glavu i odeždu. Ćivot je bio pokriven crvenom kadifom, a na poklopcu je mala srebrna pa pozlaćena ikona (iz 1803) na kojoj piše da je to kralj Milutin "serpskij kralj". Sama crkva je sa po pet stubova sa strane, od pravog zelenog kamena, u tri komada. Glavice na njima je lepo ukrasio neki majstor iz Debra. Živopis je bio slab, samokovski.[13] Kada su maja 1889. došli građevinari da ruše sofijsku crkvu "Prečistu", pred njih je stalo oko 600 pobožnih žena. Gađale su kamenjem svakog ko bi se približio svetinji.[14] Od odluke o rušenju se sasvim odustalo tek kada je grom udario u crkvu, u zid blizu kovčega sa kraljevim moštima. Smatralo se da je to bio božiji znak negodovanja, zbog pretnji rušenja.

Posle potpisivanja mirovnog ugovora na kraju Velikog rata, mošti srpskog kralja Milutina su iznete iz kripte, i sa velikim pijetetom u ćivotu postavljene, sa desne strane pored oltara.

Za crkvu Svetog Kralja vezuje se jedan užasan događaj iz 1925. godine, kao i jedno pravoslavno čudo. Bugarski teroristi iz društva "Makedonstvujušći" su izvršili atentat u hramu punom naroda, za vreme crkvene službe, 16. aprila u 15.30 časova popodne. Postavili su teroristi "paklenu mašinu" gore, između tornja i oltara, koja je eksplodirala. U tom neverovatno smišljenom masakru učinjenom iz političke i lične osvete, poginulo je na svetom mestu, čak 150 ljudi a 200 bilo teško ranjeno. Mada je stradao silan narod, i crkva teško oštećena, napola srušena - desilo se veliko čudo - samo svete mošti su ostale nedirnute.[15] Mošti Sv. kralja Milutina se i danas nalaze u centru Sofije, u hramu Sv. Nedelje, koji je oduvek zbog njega, bio mesto hodočašća istinskih pravoslavaca. Drugi srpski svetac Sv. Đorđe Kratovac, rodom iz Kratova, spaljen je 1515. godine u gradu Sredecu.[16] Sofijski pravoslavni sveštenik, pop Peja je (1515—1523) godine na srpsko-slovenskoj redakciji[17] napisao žitije Sv. Đorđa Kratovca. Po državnom popisu Kraljevine Bugarske 1900. godine u Sofiji je živelo 431 Srbin.[18] U Sofijskom sandžaku je 1904. godine bilo 415.797 stanovnika. "Sem doseljenih Bugara u Sofiji, stanovništvo je iz plemena Šopova."[19]

Sofiju su oslobodili Rusi 1878. godine i poklonili Bugarima. Ruski ciljevi su bili ostvareni; da Sofija i njena šira okolina budu bugarski. A sledeće 1879. godine Sofija je proglašena glavnim gradom kneževine Bugarske. Kako je to bio prostor u kojem su živeli izmešani Šopi i Bugari, tu je ponikao glavni grad bugarski.[20]

Godine 1910. u Sofiji je postojao "Srpski trgovinski muzej". Srpsku koloniju u Sofiji činilo je tada 300 duša, a predsednik kolonije bio je trgovac Stamenković.[21]

Za vreme Turaka, sredačka saborna crkva (je izgledala jadno): "to je samo grobnica, koja je upolak u uglu jedne bašte."[5] Srpski kralj je mrtav smetao bugarskim vlastodršcima, pa su krajem 19. veka gradske vlasti odlučile da uklone crkvu "Svetog kralja", jer je navodno smetala regulaciji grada. Međutim narod se počeo masovno okupljati i sprečavao je telom rušenje hrama. Nova crkva Sv. Kralja podignuta je 1865. godine i u njoj su sa leve strane oltara bile mošti u sarkofagu. Putopisac Mita Rakić 1881. godine opisuje mošti kralja Milutina kao crne, bez glave i rize kraljeve; navodno su Rusi odneli u Kijev glavu i odeždu? Ćivot je bio pokriven crvenom kadifom, a na poklopcu je mala srebrna pa pozlaćena ikona (iz 1803) na kojoj piše da je to kralj Milutin "serpskij kralj". Sama crkva je sa po pet stubova sa strane, od pravog zelenog kamena, u tri komada. Glavice na njima je lepo ukrasio neki majstor iz Debra. Živopis je bio slab, samokovski.[13] Kada su maja 1889. došli građevinari da ruše sofijsku crkvu "Prečistu", pred njih je stalo oko 600 pobožnih žena. Gađale su kamenjem svakog ko bi se približio svetinji.[14] Od odluke o rušenju se sasvim odustalo tek kada je grom udario u crkvu, u zid blizu kovčega sa kraljevim moštima. Smatralo se da je to bio božiji znak negodovanja, zbog pretnji rušenja.

Po pisanju bugarskog lista "Kambana" 1916. godine - dočekao je svetac da mu "sude" Bugari, njihova šovinistička vlada. Dugo se krilo da se u Sofiji zaista nalaze mošti srpskog sveca. Njihove knjige i mediji su pisali o nekom neimenovanom "kralju", sve do Prvog svetskog rata. Tada se na putu mržnje prema glavnom neprijatelju Srbiji, našao jedan od najveći pravoslavnih ktitora hramova. Nameravali su da njegove mošti (posle duge trpeljivosti - a kao nedostojnog) izbace iz njegove zadužbine, crkve zvane "Sveti Kralj". Uspeli su samo toliko da ga "gurnu u zabačeni kut", a crkvi silom nametnu staro ime - "Sveta Nedelja".[20] Posle potpisivanja mirovnog ugovora na kraju rata, mošti srpskog kralja Milutina su iznete iz kripte, i sa velikim pijetetom u ćivotu postavljene, sa desne strane pored oltara.

Za crkvu Svetog Kralja vezuje se jedan užasan događaj iz 1925. godine, kao i jedno pravoslavno čudo. Bugarski teroristi iz društva "Makedonstvujušći" su izvršili atentat u hramu punom naroda, za vreme crkvene službe, 16. aprila u 15.30 časova popodne. Postavili su teroristi "paklenu mašinu" gore, između tornja i oltara, koja je eksplodirala. U tom neverovatno smišljenom masakru učinjenom iz političke i lične osvete, poginulo je na svetom mestu, čak 150 ljudi a 200 bilo teško ranjeno. Mada je stradao silan narod, i crkva teško oštećena, napola srušena - desilo se veliko čudo - samo svete mošti su ostale nedirnute.[15] Mošti Sv. kralja Milutina se i danas nalaze u centru Sofije, u hramu Sv. Nedelje, koji je oduvek zbog njega, bio mesto hodočašća istinskih pravoslavaca. Na prisustvo kralja Milutina u bugarskoj prestonici podsećala je Srbe pesma sa stihovima: "... Pa ispod Vitoša Sredac il' Sofija / gde još leži telo Dušanovog deda / A s Vitoša vila na Srbe izgleda..." [22] Drugi srpski svetac Sv. Đorđe Kratovac, rodom iz Kratova, spaljen je 1515. godine u gradu Sredecu.[16] Sofijski pravoslavni sveštenik, pop Peja je (1515—1523) godine na srpsko-slovenskoj redakciji[17] napisao žitije Sv. Đorđa Kratovca.

Češki baron Vratislav je na proputovanju 1591. godine svratio u Sofiju, za koju piše: "To je velika i mnogoljudna varoš. U njoj živi beglerbeg (rumelijski) od Grčke. Varoš je nekad stojala pod vlašću ugarskih kraljeva, a posle pod vlašću despota ili kneževa Srbije, dok je ta vladarska kuća trajala.[23] Po srpskoj epskoj pesmi u gradu Sredcu (Sofiji) vladao je vlastelin Grčić Manojlo.[24] Dragaš i Konstantin srpski vlastelini su pre Kosovske bitke, izgubili Sredac. Sofiju je 1382. godine osvojilo Osmansko carstvo, i postala je glavni grad turske provincije Rumelije. Pod Turcima Sofija je doživela "najcrnje dane", okupirana bila bezmalo pet vekova. Sofijski mitropolit Kalivit, ktitor tamošnjeg manastira Krenikovci, bio je Srbin od roda srpskih despota Đurđa Brankovića.[25]

Srpska hrana u ulici Grofa Ignjatijeva u centru Sofije, 2016. godine
Saborni hram Sv. Nedelje, koji čuva mošti srpskog kralja Milutina, sa spomen-pločom žrtvama komunističkog atentata izvršenog 1925. godine

U Sofiji i okruženju je bilo uvek stanovnika Srba, ali se o tome malo zna. Austrijski poslanik Solomon Švajger je decembra 1578. godine idući za Carigrad, svratio u grad i odseo u hanu jednog Dubrovčanina.[26] Izbegla je nakon propasti Prvog srpskog ustanka grupa Srba sofijskih zanatlija u Srem. Popisani su maja 1814. godine u Sremskim Karlovcima: drvodelje Cvetko Paunović, Nikola Konjanin i Mita Ristić, zatim šnajderi Mihail Stojanović i Jovan Teodorović, te zidar Manča Marinko(vić).[27] Burne 1878. godine digli su oni svoj glas moleći srpskog kneza Milana Obrenovića da ih spase od Bugara. Tako 9. maja 1878. godine iz neposrednog okruženja Sofije, pre svega Kostinog Broda (63 Srba) i pet sofijskih sela, svoj potpis stavilo je njih još 145 domaćina. Tvrdili su oni, iako bugarizovanih imena i prezimena, da nisu nikako Bugari već Staro Srbje.[28]

U manastiru Sv. Đorđa kod Sofije, sačuvan je natpis nadgrobne ploče. Na ploči je pisalo da se 1493. godine "prestavio" Teodor sin Radivojev. Oko te godine tu je sahranjena i ćerka Dragana.[29] Godine 1443. uzeli su Sofiju saveznici ugarski kralj Vladislav i Đurađ Smederevac. A 1595. godine oko 2000 srpskih hajduka osvajaju i plene grad.[13] Putopisac Adam Vener je 1616. godine putujući kroz tadašnju tursku carevinu prošao kroz Sofiju. Prispeo je 16. jula u grad koji je navodi on prozvan po nekadašnjoj crkvi koja je tada postojala kao džamija. U mestu je bilo drugih lepih crkava, karavan-saraj i topla banja. Stanovnici su mu bili tada Bugari, "Dubrovčani" (Srbi!), Grci, Turci i Jevreji - koji se "poglavito bave zanatima i trgovinom".[30] U Sofiji je u tursko vreme u 16. veku bilo mnogo dubrovačkih trgovaca, koji su posedovali trgovačke privilegije. Takvih trgovačkih kolonija je bilo i u drugim mestima na bugarskoj teritoriji (Varna, Ruščuk, Plovdiv...) Kako su Dubrovčani bili Srbi katolici uglavnom, uz njih su Bugari prelazili u katolicizam, pa se formiraju katoličke zajednice po tim mestima. Osnivač bugarske katoličke crkve bio je u 16. veku franjevac iz Bosne, Petar Solinat, poslat da misionari po bugarskim zemljama.[31]

Godine 1810. Božan Zlatković trgovac rodom iz "Sardike", živeći u Pešti je platio da se objavi prevod knjige o Sv. Nikoli. Geografsku delo Joakima Vujića 1825. godine nabavio je pretplatom u Beogradu, Konstantin Stefanović rodom iz Sofije.[32] U Pešti je 1828. godine kupio srpsku knjigu sofijski trgovac Boško Zlatko.[33] Knjigu o bračnom životu uzeo je 1833. godine pretplatom trgovac i žitar Anton Petrović iz Sofije.[34] Momčilovićevu "Pismenicu" objavljenu u Beogradu, kupili su 1847. godine sofijski Srbi i Bugari. Od Srba se na spisku pretplatnika nalaze: Anastas Teodorović, Nikolaj Jovanović inženjer, Stefan Antonović "ahtar", te slovenski učitelji Sotir Andrejević i Simeon Antonović, i Georgije Antonović.[35] Kada je 1850. godine u zapadnoj Bugarskoj tada turskoj teritoriji, stvarana organizacija za propagandu srpske ideje, ona je postojala i u Sofiji. Glavni agent zastupnik interesa srpskih "načelnik" bio je je tamošnji trgovac Zamfir Dimitrijević,[36] koji je trgujući sa Srbijom održavao tesne veze sa Beogradom. Zatim su 1852. godine srpsku knjigu "Dečanski prvenac", kupili Jovanče Đorđević i Vasilije Konstantinović učenik, za svog dedu Hadži Nešu trgovca sofijskog. Knjigu životnih mudrosti koju je priredio "niševački" (niški) učitelj Petrović tražili su i iz Sofije. Tako je Sofijski mitropolit Gedeon uzeo 20 egzemplara, a sveštenođakon Dionizije Ilijević rodom iz Berkovice, samo za sebe.[37] Godine 1854. u Sofiji "uništi srpsku školu Filaret učitelj".[38] U Sofiji je za vreme Turaka postojao metoh Hilandara[14] koji je ubrane prihode slao na Svetu Goru. Bugari su ga po proterivanju Turaka prigrabili za sebe, jer je kompleks od više zgrada ( kojim su stanovale kirijdžije) koji se nalazio blizu pošte i telegrafa, bio procenjen na preko 100.000. dinara. Sofijski Srbi predvođeni manastirskim nastojnikom, su tražili da se ta celina sačuva za gradnju srpske crkve i škole. Nakon ubistva i pljačke sofijske porodice dr Šišmana (srpskog zeta), vlasti su iskoristili priliku i proterali odatle mnoge stanovnike Srbe "od nepoverenja".[14] Banaćanin Radovan Kalinović akademski slikar, učenik Predićev i minhenski akademac bavio se dvanaest godina u Bugarskoj. Do 1894. godine predavao je nastavu crtanja u gimnaziji u Sofiji, a pošto je odbio bugarsko podanstvo (državljanstvo), bio je "izgnat" odatle.[39] Osnovana je krajem marta 1881. godine u bugarskoj prestonici "Jugoslovenska zadruga", sa knjižnicom i čitaonicom. Osnovali su je tamošnji Srbi i izbeglice Crnogorci, njih 70. Društvu je istican "jugoslovenski karakter" (a ne srpski) da bi radilo na zbližavanju i povezivanju "svih" jugoslovenskih naroda.[40] U Sofiji je 1889. godine gostionicu "Kod Odese" držao jedan Srbin, i tu se svraćali putnici iz Srbije.[41]

Po državnom popisu Kraljevine Bugarske 1900. godine u Sofiji je živelo 431 Srbin.[18] U Sofijskom sandžaku je 1904. godine bilo 415.797 stanovnika. "Sem doseljenih Bugara u Sofiji, stanovništvo je po selima srpske narodnosti iz plemena Šopova."[19]

Sofiju su oslobodili Rusi 1878. godine i poklonili Bugarima. Panta Srećković je 26. aprila/8. maja 1878. godine pisao je o stanju u svom okrugu: Većina Sofijske nahije iskreno i od srca želi da potpadne pod Srbiju... A zdrav je i divan je, a radan je ovo narod: ako ne bude naš, nigda ni jedan Srbin ne treba da prežali.[28] U leto 1878. godine Srbi iz Sofije su poslali svoju peticiju potvrđenu sa 280 potpisa.[42] Ali San-Stefanski mir pa Berlinski kongres 1878. godine to nisu uzeli obzir. Ruski ciljevi su bili ostvareni; da Sofija i njena šira okolina budu bugarski. A sledeće 1879. godine Sofija je proglašena glavnim gradom kneževine Bugarske. Kako je to bio prostor u kojem su živeli izmešani Šopi (Srbi) i Bugari, tu je ponikao glavni grad bugarski, sudeći po izjavama nekih bugarskih političara, kao bi se pre svega istisnuli Srbi.[20]

Godine 1910. u Sofiji je postojao "Srpski trgovinski muzej", u kojem su čuvani srpski proizvodi domaće radinosti. Srpsku koloniju u Sofiji činilo je tada 300 duša, a predsednik kolonije bio je trgovac Stamenković.[21]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Demografija
Parlamentarni trg u središtu Sofije sa Spomen-Hramom Svetom Aleksandru Nevskom

Žerom-Adolf Blanki, prolazeći kroz Sofiju, piše da je 1841. Sofija brojala više od 20.000 stanovnika.[43]

Bilo je na dan 1. januar 1881. godine u gradu Sofiji 20.541 stanovnik u 2968 domova. Tu je i sedište istoimenog sreza. Krajem 19. veka, objavljeno je 1894. godine da u gradu živi 46.593 stanovnika.

Po zvaničnom popisu iz 1999. godine grad Sofija je imala 1.246.651 stanovnika i gustinu naseljenosti od 917 stanovnika/km². Ogromna većina gradskog stanovništva bili su etnički Bugari (96%) pravoslavne veroispovesti. Ostatak su Romi (1,5%), Turci i Rusi.

Kao cela Bugarska i Sofija ima veoma negativan prirodni priraštaj, ali visoko doseljavanje stanovništva iz drugih delova zemlje nadoknađuje prirodne gubitke. I pored toga može se reći da je poslednjih decenija godina grad u stagnaciji po broju stanovnika u poređenju sa brzim rastom nakon Drugog svetskog rata.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Novogradnja u Sofiji

Sofija je glavni centar bugarskog ekonomskog života. Proizvodni sektor predstavlja preko 800 velikih fabrika koje između ostalog proizvode metalske, proizvode od tekstila, gume, i kože. Pored toga tu su i štamparska industrija i elektronska industrija. Sofija je takođe i finansijsko središte zemlje, sedište Bugarske nacionalne banke, bugarske berze, kao i nekih od najvećih bugarskih komercijalnih banaka (poput Bulbanke, DSK banke i Ujedinjene bugarske banke). Građevina, trgovina i saobraćaj su takođe važni sektori lokalne ekonomije.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Sa svojim strateškim položajem, Sofija je važan centar međunarodnih železničkih i auto-ruta. Svi glavni tipovi saobraćaja (osim vodenog) postoje u gradu koji ima 8 železničkih stanica, Centar za kontrolu leta i aerodrom. Tri transevropska saobraćajna koridora prolaze kroz grad: 4, 8 i 10.

Javni saobraćaj je dobro razvijen i važan za ekonomiju grada. Čine ga metro, autobusi, tramvaji i trolejbusi. Preko 15.000 taksija ima dozvolu za rad a na teritoriji grada registrovano je i preko 800.000 privatnih automobila. Ubrzan rast grada u poslednjoj deceniji ističe loše generalno stanje infrastrukture.

Gradske znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Bogoslovski fakultet u Sofiji

U gradu ima 16 univerziteta, među kojima su Tehnički univerzitet kao i Univerzitet „Sveti Kliment Ohridski“, osnovan 1888.

Ova pravoslavna metropola ima i mnoštvo crkava, među kojima su značajnije: Bojana, Svetog Đorđa, Svete Sofije, Crkva Svete Nedelje (ili Svetog Kralja, poznata po tome što u njoj počivaju mošti srpskog kralja Stefana Milutina) i patrijaršijska katedrala, Hram Aleksandra Nevskog.

Među muzejima, izdvajaju se: Nacionalni arheološki muzej i Nacionalni istorijski muzej Bugarske.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Neki bugarski nacionalisti pretenduju na teritoriju Srbije do Velike Morave, koju nazivaju Bugarska Morava [44], dok nadbiskup barski i primas Srbije Marin Bici 1610. godine u svom putopisu Sofiju i Ćiprovce smešta u Srbiju.[45]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Crkve u Sofiji[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „europa.eu”. Pristupljeno 16. 6. 2012. 
  2. ^ „Popis stanovništva Bugarske 2011”. Censusresults.nsi.bg. Arhivirano iz originala 22. 11. 2015. g. Pristupljeno 25. 7. 2018. (jezik: bugarski)
  3. ^ „Popis stanovništva Evropske unije”. Eurostat.ec.europa.eu. Pristupljeno 25. 7. 2018. (jezik: engleski)
  4. ^ "Delo", Beograd 1897. godine
  5. ^ a b "Srbski letopis", Pešta 1846. godine
  6. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1877. godine
  7. ^ "Srpska Zora", Beč 1876.
  8. ^ Fortis Alberto: "Put po Dalmaciji 1774. godine", prevod, Zagreb 1984.
  9. ^ Milan Milićević: "Kneževina Srbija...", Beograd 1876. godine
  10. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1870. godine
  11. ^ "Pravda", Beograd 1917. godine
  12. ^ a b "Težak", Beograd 1898. godine
  13. ^ a b v "Otadžbina", Beograd 1881. godine
  14. ^ a b v g "Zastava", Novi Sad 1889. godine
  15. ^ a b "Vreme", Beograd, 18-20. april 1925. godine
  16. ^ a b "Balkanski rat u slici i reči", Novi Sad 1913. godine
  17. ^ a b "Kultovi lica kod Srba i Makedonaca", Smederevo 1965.
  18. ^ a b "Delo", Beograd 1. april 1909.
  19. ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
  20. ^ a b v "Velika Srbija", Solun 1916. godine
  21. ^ a b "Politika", Beograd 14. januara 1910. godine
  22. ^ "Otadžbina", Beograd 1888. godine
  23. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  24. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pesme, skupio ih i na svijet izdao...u kojoj su pesme junačke iz najstarijih vremena", Beč 1846. godine
  25. ^ "Vreme", Beograd 1929. godine
  26. ^ "Delo", Beograd 1896.
  27. ^ "Istorijski časopis SANU", Beograd 42-43/1995-1996.
  28. ^ a b "Srbija 1878. godine", zbornik dokumenata, Beograd 1978.
  29. ^ Ljubomir Stojanović: "Stari srpski zapisi i natpisi", Beograd 1902. godine
  30. ^ "Delo", Beograd 1896. godine
  31. ^ "Pravda", Beograd 1934. godine
  32. ^ Joakim Vujić: "Novijše zemljeopisanije celago sveta...", Budim 1825. godine
  33. ^ Avram Branković: "Pregled ili letočislenoje označenije...", Budim 1828. godine
  34. ^ Lazo Zuban: "Bračni poklon mladim supružnicima...", Beograd 1833. godine
  35. ^ Ivan Momčilović: "Pismenica na slavjanski jazik", Beograd 1847. godine
  36. ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1936.
  37. ^ Atanasije Petrović: "Presad mudrosti", Beograd 1858. godine
  38. ^ "Srpske novine", Beograd 28. jun 1878. godine
  39. ^ "Glasnik muzeja Banata", Pančevo 8/1998. gdine
  40. ^ "Zastava", Novi Sad 1881.
  41. ^ "Male novine", Beograd 1889. godine
  42. ^ "Zastava", Novi Sad 1879.
  43. ^ Žerom Adolf Blanki, Voyage en Bulgarie pendant l’année 1841. pp. 185: Sophie est bâtie en bois (...) On y compte plus de vingt mille habitants.
  44. ^ Toleva, Teodora (2016). Uticaj Austrougarske imperije na stvaranje albanske nacije, 1896-1908. Beograd: Filip Višnjić. 
  45. ^ Bici, Marin (1985). Iskušenja na putu 1610. godine,. Budva: Opštinski arhiv Budva i Leksikografski zavod Crne Gore. str. 102. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Софија&oldid=27601863”