Socijalistička Republika Rumunija
| Socijalistička Republika Rumunija Republica Socialistă România Rumunija | |||
|---|---|---|---|
| Himna Zdrobite cătuşe (1947—1953) Te slăvim Românie (1953—1977) Trei Culori (1977—1989) | |||
 | |||
| Geografija | |||
| Prestonica | Bukurešt | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | rumunski | ||
| Politika | |||
| Oblik države | socijalistička republika | ||
| Vladari | |||
| — Predsednik | Nikolaje Čaušesku | ||
| Vladajuća partija | Rumunska komunistička partija | ||
| Istorija | |||
| Događaji | |||
| — Ukidanje monarhije | 30. decembra 1947. | ||
| — Pad Čaušeskua | 22. decembra 1989. | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 238.391 km² | ||
| Stanovništvo | 23.102.000 (1987) | ||
| Valuta | rumunski lej | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Rumunije | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
.svg)
.svg)
Socijalistička Republika Rumunija (skraćeno SR Rumunija; rum. Republica Socialistă România) je bilo službeno ime Rumunije od 1965. godine. Država je od 1947. do 1965. godine nosila ime Narodna Republika Rumunija (skraćeno NR Rumunija; rum. Republica Populară Română). Ukinuta je krajem decembra 1989. godine nakon izbijanja revolucije.
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Rumunije |
| Istorija Rumunije |
|---|
 |
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorijska pozadina[uredi | uredi izvor]
Kako su jedinice sovjetske Crvene armije napredovale prema Rumuniji, kralj Mihajlo I je u avgustu srušio sa vlasti Jona Antoneskua, vođu fašističke Gvozdene garde. Tim je Rumunija prekinula savez sa silama Osovine i prešla na stranu Antifašističke koalicije.[1] Nakon oslobođenja Rumunije, sovjetske trupe su ostale na njenoj teritoriji.
Još je tokom konferencije na Jalti Vinston Čerčil priznao Josifu Staljinu da Rumunija najvećim delom potpadne pod sovjetsku sferu uticaja. Tako je već 6. marta 1945. godine, na vlast u Rumuniji postavljena prosovjetski orijentisana koaliciona vlada na čelu sa dr. Petruom Grozom. Kralj je i dalje vršio svoju ulogu, ali više nije imao stvarnu vlast u zemlji.
Na izborima održanima 19. novembra 1946. godine, komunisti su osvojili 80% glasova. Nakon formiranja vlade počeli su da eliminišu najjače suparničke stranke, dok su one manje spojene sa Komunističkom partijom Rumunije.
Dana 30. decembra 1947. godine, komunisti su prisilili kralja Mihajla na abdikaciju i proglasili narodnu republiku. Odluka je zvanično potvrđena stupanjem na snagu novog ustava, 13. aprila 1948. godine. Vladajućom partijom proglašena je Rumunska radnička partija.
Prve godine Narodne republike[uredi | uredi izvor]
Prve godine Narodne Republike Rumunije obeležili su obračuni sa negdašnjim kolaboratorima, pripadnicima Gvozdene garde, buržujima i veleposednicima. Izuzetno razgranatu obaveštajnu mrežu imala je rumunska tajna služba Sekuritatea. Rumunija se ekonomski povezala sa Sovjetskim Savezom preko raznih ugovora o saradnji, a u zemlji su bili prisutni i sovjetski savetnici. Od 1948. godine, počela je da se provodi kolektivizacija, a 11. juna su nacionalizovane sve banke i veće firme.
Unutar vladajuće partije u Rumuniji u to su vreme postojale tri frakcije. Prvi su bili tzv. „Moskovljani“, koji su se tokom rata nalazili u Moskvi (Ana Pauker, Vasile Luka). Drugi su bili „zatvorski komunisti“, koji su tokom rata bili u zatvoru (George Georgiu Dež). Treći su bili „sekretarski komunisti“, koji su tokom Antoneskuove diktature ilegalno delovali u Rumuniji (Lukreciu Petreskanu). S vremenom su, zahvaljujući Staljinovoj podršci, prevladali „zatvorski komunisti“. Dežovi neistomišljenici, najpoznatija od njih Ana Pauker, uglavnom su izbačeni iz Partije, dok je Petreskanu streljan nakon nameštenog sudskog procesa.
Dežova era[uredi | uredi izvor]
George Georgiu Dež niie bio zadovoljan Hruščovljenim procesom destaljinizacije, zbog čega je počeo da vodi nezavisniju politiku od Sovjetskog Saveza. Takođe je negodovao što je Moldavija, tradicionalno rumunska zemlja, priključena Sovjetskom Savezu. Pošto nije nameravao da popusti svoje staljinističke pozicije, Dež je počeo da se više povezuje sa Maovom Kinom, čije vođstvo nije bilo zadovoljno Hruščovljevom većom saradnjom sa Zapadom.
Dež je 1954. godine dao ostavku na mestu sekretara Partije, ali je zadržao funkciju premijera. Godinu dana posle, ponovno se vratio na mesto sekretara. Uprkos pružanju otpora Sovjetskom Savezu u određenim dozama, Dež je 1955. godine Rumuniju uveo u članstvo Varšavskog pakta. Ipak, docnije nije dopustio da snage Pakta obavljaju vojne manevre na rumunskom tlu, te je ograničio i učešće rumunske vojske u istim manevrima.
Nakon što je Hruščov 1956. godine službeno odbacio staljinizam kao politiku Sovjetskog Saveza, Dež i partijsko rukovodstvo okarakterisali su Anu Pauker, Vasilea Luku i Georgeskua kao staljiniste i objavili da je Rumunska radnička partija bila očišćena od staljinista i pre nego je Staljin umro.
Podstaknuti nemirima u Poljskoj i revolucijom u Mađarskoj 1956. godine, rumunski studenti i radnici protestovali su za bolje životne uslove i odlazak sovjetske armije. Tokom gušenja mađarske revolucije, Rumunija je ponudila svoje učešće u suzbijanju nemira, ali ih je Hruščov odbio. Nakon revolucije, Dež je uspostavio dobre odnose sa novim mađarskim vođom, Janošem Kadarom. Vođa revolucije, Imre Nađ, bio je do 1958. godine zatočen u Snagovu severno od Bukurešta, nakon čega je vraćen u Budimpeštu, gde je smaknut.
U Transilvaniji su rumunske vlasti nakon godina autonomije počele da ukidaju centre obrazovanja mađarske manjine, pod izlikom da su mnogi Mađari iredentisti, koji narušavaju teritorijalni integritet Rumunije. Međutim, Dež je pod sovjetskim pritiskom bio nateran da formira Mađarsku Autonomnu Regiju u centru Transilvanije.
Rumunska vlada počela je da smanjuje ulaganja u tešku industriju i potakla veću proizvodnju svakodnevnih dobara, decentralizaciju ekonomskog planiranja i da uvodi neke elemente radničkog samoupravljanja.
Socijalistička Republika Rumunija[uredi | uredi izvor]
George Georgiu Dež umro je 1965. godine, a nasledio ga je do tada malo poznat Nikolaje Čaušesku. Dok je Dež bio poznat kao kruti staljinista, Čaušesku je bio više reformistički političar. Čaušesku je od Deža prihvatio politiku veće nezavisnosti od Sovjetskog Saveza, koja je postala izuzetno popularna u Rumuniji. Takođe je smanjen i sovjetski kulturni uticaj u zemlji.
Rumunska vlada je 1965. godine, sledeći primer Čehoslovačke, promenila ime Narodne Republike Rumunije u Socijalističku Republiku Rumuniju. Rumunskoj radničkoj partiji je vraćeno staro ime, pa sada opet postala Komunistička partija Rumunije. Na početku svoje vladavine, Čaušesku je bio veoma popularan političar. Tržište se razvijalo, a i omogućene su veće političke slobode. Čaušesku je 1968. godine odbio da učestvuje u invaziji na Čehoslovačku i kritikovao ovaj potez Varšavskog pakta. Sve je više jačao odnose sa zapadnim zemljama i međunarodnim institucijama, poput Međunarodnog monetarnog fonda i Svetske banke. Značajna je bila i poseta francuskogh predsednika Šarla de Gola Rumuniji, kao i američkog Ričarda Niksona. Čaušesku je tada bio posetio Sjedinjene Države i Ujedinjeno Kraljevstvo. Rumunija je za vreme Čaušeskua održavala dobre odnose i sa Zapadnom Nemačkom, Izraelom, Kinom, Albanijom, čak i Pinočeovim Čileom. Sovjetski Savez nije preterano podupirao ove Čaušeskuove poteze.
Čaušesku je tokom svoje vladavine pokrenuo velike arhitektonske projekte. Započeo je sa Bukureštom, čiji je dobar deo centra srušen, kako bi se izgradio veliki kompleks Palate naroda (danas Parlament). Do revolucije 1989. godine, neke građevine poput Nacionalne biblioteke i Nacionalnog muzeja istorije, ostale su nedovršene.[2] U to je vreme Bukurešt bio grad koji se rapidno širio, te su zgrađivane nove gradske četvrti. Krajem 1970-ih, započela je i gradnja Bukureštanskog metroa. Do sredine 1989. godine, bilo je izgrađeno 49 km podzemne železnice. Godine 1977, Bukurešt je pogodio razoran zemljotres u kojem su bile oštećene mnoge građevine od kulturno-istorijske važnosti. Međutim, nije se prišlo obnovi većine zgrada, nego njihovom rušenju i izgradnji novih. Samo su objekti od izuzetne kulturne važnosti bili obnovljeni. Od ovih godina Rumunija je imala efikasan sistem napajanja i prenosa energije, Bukurešt je imao funkcionalan metro, a ostali gradovi u zemlji obogaćeni su modernim stambenim zgradama. Rumunija je sredinom 1960-ih ušla u projekat izgradnje hidroelektrane Đerdap, zajedno sa SFR Jugoslavijom.
Čaušesku je uveliko povećao spoljni dug Rumunije kod zapadnih zemalja, nastojeći da što pre završi veliku Palatu naroda i ostale projekte. To je dovelo i do smanjenja namirnica u trgovinama, te ograničavanja njihove potrošnje od 1984. godine. Korištenje goriva je takođe ograničavano, uprkos velikim kapcitetima rumunske naftne industrije. Svakodnevna su bila i zamračenja koja su trajala 1 do 2 sata, budući da su sve raspoložive zalihe struje koristile fabrike teške industrije. Maksimum korištenja struje po porodici bio je 20 kWh. Emitovanje programa na Televiziji bilo je ograničeno na jedan, koji se emitovao samo dva sata dnevno. Ograničavano je i grejanje na plin u kućanstvima i javnim ustanovama.
Zbog opšteg stanja u Rumuniji, 15. novembra 1987. godine izbila je pobuna stanovništva u Brašovu. Pobuna je ubrzo ugušena, a velik broj demonstranata zatvoren. Dodatno negodovanje stanovništva potakla je kompletna otplata spoljnog novčanog duga od 11 milijardi dolara, što je uzrokovalo manjak namirnica u trgovinama. Sa daljnjim Gorbačovljevim podsticanjem promena u Istočnom bloku, 11. novembra 1989. godine izbile su studentske demonstracije u Bukureštu. Demonstranti su rasterani, a nekolicina njih uhapšena. Zbog ovakvog je stanja Čaušesku ostao bez potpore većine političara, pogotovo nakon izbijanja nemira koji će da dovedu do njegovog pada.
Rumunska revolucija 1989.[uredi | uredi izvor]
Nemiri 1989. godine kulminisali su izbijanjem opšte pobune koja je završila padom Nikolajea Čaušeskua. Dana 16. decembra izbile su demonstracije u Temišvaru u znak podrške disidentu Laslu Tokešu. S vremenom se sve više ljudi uključivalo u demonstracije, uprkos intervencijama policije. Pošto su se demonstracije nastavile i naredni dan, policija je pucala u demonstrante, pri čemu je poginulo oko 100 ljudi. Čaušesku se vratio iz posete Iranu, te je na javnom obraćanju naciji preko Televizije osudio događaje u Temišvaru, smatrajući ih krivicom stranih agenata koji rade da naruše suverenitet Rumunije. Prolasio je Dan žalosti i sazvao okupljanje naroda u Bukureštu naredni dan. Do 21. decembra, demonstracije su se proširile na Sibinj, Bukurešt i ostale gradove.
U noći 21. decembra, došlo je do velikih sukoba tajne policije i demonstranata na ulicama Bukurešta u čemu je narednih dana poginulo oko 1.100 ljudi. Dana 22. decembra, demonstranti su provalili sedište Centralnog komiteta KP Rumunije. Čaušesku i njegova supruga Elena pobegli su helikopterom, koji ih je ostavio u Trgovištu. Tamo im je u napuštenoj zagradi suđeno, nakon čega su streljani 25. decembra. Ovi događaji označili su kraj vlasti komunista i proglašenje Republike Rumunije na čelu sa Jonom Ilijeskuom.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Romulus Rusan (dir.), in Du passé faisons table rase ! Histoire et mémoire du communisme en Europe, Robert Laffont, Paris, 2002. pp. 376–377
- ^ Lonely Planet, Romania – Dracula romanticism and a country on fast-forward, pristupljeno 3-10-2011
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Ceausescu.org – stranica posvećena Rumuniji od 1947. do 1989.
Zemlje članice Varšavskog pakta | ||
|---|---|---|
 | ||
