Romi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ukoliko ste tražili naselje u Meksiku u opštini Konkal, pogledajte članak Romi (Konkal).
Romi
Cigani
Zastava Roma, kreirana 1933. godine, a usvojena 1971. na Svetskom kongresu Roma
Regioni sa značajnom populacijom
 SAD1.000.000
 Turska35.000 - 5.000.000[1]
 Francuska1,200,000 - 1,300,000[2]
 Bugarska300.000 - 850.000[3]
 Španija600.000 - 1.500.000[4][5]
 Italija150.000[6]
 Mađarska750.000 - 880.000
 Brazil600.000 - 1.000.000
 Rumunija1.850.000[7]
 Srbija147.604[8]
 Slovačka92.500 - 550.000[9]
 Severna Makedonija53.879[10]-197,000 (3.32)[11][12]
 Češka150.000 - 300.000
Jezici
romski, varijanta para-romskog jezika (i lokalni jezici)
Religija
većinom lokalne religije hrišćanstvo (katolicizam, protestantizam, pravoslavlje...), islam, hinduizam
Romi u Švajcarskoj, 15. vek
Romi u Transilvaniji, 19. vek
Romi u Bugarskoj
Romkinja sa detetom u romskoj nošnji -Sigišoara.

Romi, narodno tradicionalno zvani Cigani,[13] narod su poreklom iz Indije, koju su napustili oko 10. veka, a danas žive širom sveta, uglavnom u Evropi.

Roma ukupno ima u Evropi od oko 5 do 13 miliona,[14] od toga u Rumuniji 250.000, Bugarskoj 231.000, Češkoj 207.000, Srbiji 150.000, Rusiji 139.000, Iranu 117.000, Slovačkoj 76.000, Nemačkoj 55.000, Severnoj Makedoniji 54.000, Španiji 44.000, Turskoj 42.000, Avganistanu 29.000, Kanadi 22.000, Francuskoj 21.000, Siriji 18.000, Poljskoj 17.000, Irskoj 14.000, Grčkoj 10.000, Austriji 10.000[15]. U verskom pogledu Romi su nejedinstveni, jer ih ima pravoslavnih hrišćana i muslimana, kao i drugih vera. Govore romskim jezikom, koji pripada indijskoj grupi indoevropske porodice jezika. Na Balkanu žive etnički Egipćani i Aškalije i Banjaši, koje neki smatraju potomcima rumunizovanih Roma.

Većina Roma u Srbiji su pravoslavci, ali postoje neki Romi muslimani u južnoj Srbiji.

Ime[uredi | uredi izvor]

Romi

Romi sebe na svom jeziku nazivaju Romima, dok ih pripadnici nekih drugih naroda nazivaju i Ciganima. U poslednje vreme u nekim krugovima se postavlja pitanje ispravnosti korišćenja imena „Cigan“, „Ciganin“ i „Cigani“.[16]

Termin „Cigani“ odomaćio se tokom viševekovnog korišćenja. Koren imenice dolazi iz starogrčkog jezika, „Aθίγγανος“ ili „Aθίγγανοι“ što znači „nedodirljivi“.[17] Atingani su bili srednjovekovna monarhijanska sekta koja se u 9. veku pojavila u Vizantiji, gde se i Romi prvi put pojavljuju u Evropi. Dovode se u vezu sa indijskom kastom „nedodirljivih“, odnosno Parija.

Termin Ciganin je od reči „čerga“, šator, jer su oni kao nomadi između ostaloga služili i razne vojske,[18] otuda i prezime „Čengić“. Stojan Novaković u predgovoru Hadži Halifovog putopisa, na 10. strani kaže da Vojnuk čingene nije oblast, već su čingene Cigani.[19]

Veliki deo javnih ličnosti romskog porekla u Srbiji, kao što su neki pevači narodne ili izvorne muzike ili sportisti, javno koriste naziv „Cigani“, a ne „Romi“. Naziv „Cigani“ neki Romi ne prihvataju, jer ih taj naziv asocira na skitnice i lupeže.[20]

Ne postoji nikakva veza između imena Roma i imena Rumunije (Romania).[21]

U engleskom jeziku se za Rome koristi naziv „Gypsy“, za koji se smatra da je izveden od imena Egipat, zbog nekadašnjeg verovanja da su Romi bili starosedeoci Egipta.[22][23]

Većina Roma sebe oslovljava po generičkom imenu „Rom“, što u prevodu znači „čovek“ ili „muž/suprug“, dok za pripadnike drugih naroda Romi koriste naziv „gadže“.[24]

Jezik[uredi | uredi izvor]

Zastava romskog naroda - točak predstavlja nomadski život Roma i česte selidbe.

Većina Roma govori neku od varijanti romskog jezika. Analiza romskog jezika je pokazala da je on blisko povezan sa indo-evropskim jezicima koji se govore u severnoj Indiji i Pakistanu (Pendžab). Ova činjenica je važna za utvrđivanje geografskog porekla Roma, pogotovo zbog toga što pozajmljenice u romskom jeziku omogućavaju praćenje šeme njihovih seoba ka zapadu. Telesna fizionomija i ABO krvna grupa Roma su takođe karakteristične odlike severnoindijskih kasta ratnika.

Savremena lingvistika je utvrdila povezanost romskog jezika sa pendžapskim i potoharskim jezikom, koji se govore u severnoj Indiji i Pakistanu. Smatra se da romski jezik spada u grupu centralnoindijskih jezika, u koju između ostalih spadaju i jezici hindu, urdu, itd. Međutim, jedna studija nedavno objavljena u magazinu Priroda,[2] ukazuje da je romski jezik povezan sa sinhalskim jezikom, koji se govori na Šri Lanki (vidi fusnotu).

Neki Romi su razvili specifične kreolske i/ili mešane jezike, među kojima se izdvajaju sledeći:

Poslednjih godina se pojavio pokret koji zagovara upotrebu „dvostrukog r“ pri pisanju imena „RRomi“, pošto u romskom jeziku „r“ i „rr“ predstavljaju dva različita glasa.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Roma
Vidi još: Hronologija romske istorije
Putujuća romska porodica 1837.
Vlaški plakat iz 1852. godine, koji oglašava prodaju robova - Roma

Romi su tradicionalno nomadski narod. Veruje se da su napustili Indiju oko 1000. godine i da su prošli kroz zemlje koje su danas obuhvaćene granicama Avganistana, Irana (nekadašnje Persije), Jermenije, i Turske. Deo Roma i danas živi na istoku, čak u Iranu, uključujući i neke koji su se selili ka Evropi i potom se vratili. Početkom 14. veka Romi dolaze na Balkan, a početkom 16. veka se sele sve do Škotske i Švedske. Neki Romi su se selili ka jugu kroz Siriju ka severnoj Africi, dolazeći u Evropu preko Gibraltara. Oba ogranka migracije su se srela u današnjoj Francuskoj. Ljudi slični Romima i danas žive u Indiji, a najverovatnije su poreklom iz pustinjske države Radžastan.

Uzroci seobe Roma su jedna od najvećih misterija u istoriji. Neki naučnici pretpostavljaju da su Romi poreklom iz niske društvene kaste Hindusa bili regrutovani kao plaćenici. Potom su dobili status kšatrija - ratničke kaste i poslati su na zapad kako bi se suprotstavili islamskoj vojnoj ekspanziji. Prema drugoj teoriji, Romi su potomci zarobljenika uzetih u roblje od strane muslimanskih osvajača severne Indije i vremenom su razvili posebnu kulturu u zemlji svog zatočeništva. Zabeleženo je da je Mahmud od Gaznija uzeo pola miliona zarobljenika tokom tursko-persijske invazije na Sind i Pendžab u Indiji. Zašto se Romi nisu vratili u Indiju, birajući umesto toga da putuju na zapad u zemlje Evrope, je enigma koja može biti povezana sa vojnom službom pod muslimanima.

Useljavanje Roma u Sjedinjene Države je počelo u kolonijalna vremena u malim grupama na području Virdžinije i Francuske Luizijane. Veće useljavanje je počelo posle 1860. godine, sa dolaskom grupa Romnišala iz Ujedinjenog Kraljevstva. Najveći broj romskih doseljenika je došao početkom 20. veka, uglavnom preko vlaških grupa i Kalderaša. Ove dve grupe se često ne povezuju jedna sa drugom. Veliki broj Roma se takođe naselio u Srednjoj Americi.

Romska populacija[uredi | uredi izvor]

Mapa pokazuje procenjen broj Roma u Evropi, koji je objavio Savet Evrope 2007. godine (9,8 miliona)
0%                                10%

Teško je sa sigurnošću utvrditi broj Roma u svetu. Prema nekim procenama ima ih oko 1.500.000, a prema drugim između 5 i 10 miliona. Smatra se da između 6 i 8 miliona Roma živi u Evropi. Najveća koncentracija Roma je na Balkanskom poluostrvu u jugoistočnoj Evropi, u centralnoj Evropi, SAD, Rusiji i državama bivšeg Sovjetskog Saveza. Manji broj Roma živi širom zapadne Evrope, Bliskog istoka i severne Afrike.

Zemlje u kojima živi preko pola miliona Roma su: Rumunija, Bugarska, Mađarska, zemlje bivše Jugoslavije i Sjedinjene Američke Države. Najveći udeo Roma u ukupnom broju stanovnika ima Slovačka - od 5.400.000 stanovnika Slovačke, 320.000 su Romi.

Romi se među sobom dele po teritorijalnim, kulturološkim i dijalektološkim razlikama na 4 glavne grupe:

  1. Kaldereši (kovači koji su došli sa Balkana u centralnu Evropu, a zatim se selili i do Severne Amerike). Predstavljaju najbrojniju romsku grupaciju;
  2. Manuši (poznati i kao Sinti), uglavnom naseljavaju Alzas i okolne regione Francuske i Nemačke. Poznati su kao putujući zabavljači i cirkusanti;
  3. Romničali (uglavnom naseljavaju Ujedinjeno Kraljevstvo i Severnu Ameriku).

Svaka od ovih grupa se dalje deli na 2 ili više podgrupa u zavisnosti od zanimanja kojim se bave i/ili teritorije sa koje potiču. Neke od ovih podgrupa su: Mačvaje, Lovari, Čurari, Sinti, Rudari, Bojaši, Ludari, Luri, Šorašaji, Ungarice, Bašalde i Romungro.

Genetika[uredi | uredi izvor]

Studije o genetičkom poreklu bugarskih, baltičkih i vlaških Roma ukazuju da oko 50% proučenih Y hromozoma i mitohondrijske DNK pripadaju muškoj haplogrupi H i ženskoj haplogrupi M, haplogrupama koje su široko rasprostranjene širom južne i centralne Azije. Muška haplogrupa R1a1 je retka među Romima, ali je ima oko 50% u muškim Y hromozomima u severnoj Indiji i Pakistanu. Ostatak gena kod proučavanih Roma potiče sa Bliskog istoka ili Evrope.

Odbacivanje[uredi | uredi izvor]

Romi u Rimu
Dve Romkinje u Klužu.
Rom mečkar na Banovom brdu 1980-ih.

Zbog njihovog nomadskog načina života, oduvek je postojalo međusobno nepoverenje između Roma i njihovih sedelačkih komšija. Za njih se verovalo, i još uvek se veruje, da su prosjaci, lopovi, otmičari, neprilagodljivi za sedelački život i posao. Zbog svega toga bili su izlagani progonima. Romi su ponekad u svoje redove prihvatali i društvene otpadnike.

Tokom epohe prosvećenosti, Španija je pokušala da promeni otpadnički status Roma zabranom upotrebe reči hitano i asimilacijom Roma u društvo, primoravajući ih da se odreknu svog jezika i načina života. Taj pokušaj je bio neuspešan.

Nepoverenje prema Romima je dostiglo vrhunac za vreme Drugog svetskog rata. Kao i Jevrejima, a za razliku od ostalih kategorija proganjanih od strane nacista, Romima je automatski sledovao odlazak u koncentracione kampove, robovski rad i/ili smrt. Veruje se da je na taj način ubijeno preko 500.000 Roma.

Tamo gde je to bilo moguće Romi su nastavili sa svojim nomadskim životom, ali u mnogim slučajevima, pogotovo u istočnoj Evropi, oni žive sedelačkim životom u gotovo nepodnošljivim životnim uslovima. I dan danas postoje sukobi između Roma i sedelačkog stanovništva koje živi oko njih. Uobičajene žalbe su da Romi kradu i da žive od socijalne pomoći.

Romi u bivšim komunističkim zemljama[uredi | uredi izvor]

Lunjik IX, jedino naselje u Slovačkoj sa apsolutnom Romskom većinom. Naselje je poznato po nezaposlenosti, kriminalu i nehigijeni.

Mnoge zemlje članice bivšeg Istočnog bloka i bivše Jugoslavije imaju znatnu romsku populaciju. Nivo integracije Roma u društvo je i dalje ograničen. Romi se nalaze uglavnom na marginama društva, živeći u naseljima koja podsećaju na geta. Samo mali broj romske dece završi srednju školu. Romi se uglavnom osećaju odbačenim od države i društva, što stvara dalje prepreke njihovoj integraciji.

Za vreme komunizma, Romi su bili predmet asimilacionih pritisaka (na primer; zvanična upotreba romskog jezika je bila zabranjena), ali je njihova socijalna situacija bila relativno dobra. U sistemima planske ekonomije oni su uglavnom bili zaposleni kao nekvalifikovana radna snaga, ali je takav posao zbog komunističke ideologije bio relativno dobro plaćen. Situacija se promenila posle raspada Sovjetskog Saveza i raspada komunizma u Istočnoj Evropi. Romi od tada imaju problema da nađu posao na standardnom tržištu rada uglavnom zbog relativno niskog nivoa obrazovanja, niskih kvalifikacija, ali i predrasuda poslodavaca.

Citat iz Gardijana (8. januar 2003):

„U Češkoj Republici, 75% romske dece se obrazuje u školama za osobe sa teškoćama u učenju i 70% Roma je nezaposleno (u poređenju sa nacionalnim prosekom od 9%). U Mađarskoj, 44% romske dece pohađa specijalne škole, dok je 74% muškaraca i 83% žena nezaposleno. U Slovačkoj, 28 puta je veća verovatnoća da će romska deca biti poslata da pohađaju specijalne škole, nego neromska deca; nezaposlenost se kreće oko 80%.“ [25]

U nekim zemljama, deo problema je i zavisnost o socijalnoj pomoći. Za neke romske porodice je isplativije da žive od socijalne pomoći nego od loše plaćenih poslova. To stvara mnogo novih problema: gnev protiv Roma, uslove za razvoj kriminala i izuzetnu osetljivost na promene u socijalnom osiguranju. Dobar primer za ovo poslednje je Slovačka gde je smanjenje visine iznosa socijalnog osiguranja (porodica dobija nadoknadu samo za prva tri deteta) dovelo do građanskih nemira u nekim romskim selima.

U većini zemalja Evropske unije Romi mogu da dobiju priliku da vode normalne živote. Neke romske porodice se bolje integrišu u veće zajednice izbegavajući da imaju neobično mnogo dece, tako da ne zavise od socijalne pomoći. Ipak, oči neromskog sveta vide samo Rome koji iz raznoraznih razloga još uvek žive po kartonskim kolibicama i koji prose po ulicama, stvarajući tako lošu sliku o svim ostalim Romima. Lokalne vlasti pokušavaju da pomognu takvim ljudima poboljšavajući infrastrukturu u njihovim naseljima i pomažući ih novčano, ali ta pomoć je uglavnom površna i nedovoljna.

Juna 2004. godine, Livija Jaroka je postala drugi, a za sada i jedini, Rom koji je član Evropskog parlamenta, pošto se nalazila na izbornoj listi mađarske desničarske, Fides partije, u vreme kada je Mađarska pristupala Evropskoj uniji. Huan de Dios Ramirez Eredia, iz Španije, je bio prvi Rom član Evropskog parlamenta.

Većina Roma je odavno napustila nomadski način života. Dobar primer načina života savremenih Balkanskih Roma može se videti u filmovima čuvenog srpskog reditelja Emira Kusturice.

Sedam bivših komunističkih zemalja Centralne i jugoistočne Evrope je 2005. godine promovisalo Dekadu Roma, sa ciljem da se poboljšaju socijalno-ekonomski uslovi i status romske manjine.

Romi u Srbiji i Jugoslaviji[uredi | uredi izvor]

Romi se doseljavaju na Balkan u 14. veku, kada ih već ima i u Srbiji. Pored imena Romi, poznati su i pod imenima: Cigani, Gabelji i Jeđupci-Mođupi (u Crnoj Gori), Jeđupi (u Dalmaciji), Đupci-Jeđupi (u Severnoj Makedoniji), a takođe i pod imenima: mandovi, faraoni, firge, čergari, gurbeti, vretenari, koritari, itd.

Prema statističkim podacima od 31. januara 1921. godine, Roma je bilo: u severnoj Srbiji 16.674, u južnoj Srbiji (otprilike današnja Severna Makedonija) 14.489, u Banatu 3.704, u Bačkoj i Baranji 652. Za ostale pokrajine tadašnje Kraljevine SHS nedostaju podaci.

Romi sa područja bivše Jugoslavije govore romskim, srpskim, vlaškim i turskim jezikom; pravoslavne su i muslimanske vere. Stalno su nastanjeni, a ima i skitača. Po zanimanju su svirači, potkivači, džambasi, trgovci stokom, kovači (izrađuju, između ostalog, verige, bakrače, svrdla, grebene), medvedari, vretenari (od drveta izrađuju korita, vretena, kašike, karlice, itd.), a ima ih i koji se bave zemljoradnjom.

U Srbiji se razlikuju četiri grupe Roma:

  1. Turski Romi. U Srbiju su došli preko juga Turske. Muslimanske su vere; govore srpski, romski i turski.
  2. Beli Cigani. Deo su turskih Roma. U Srbiju su došli iz Bosne. U Srbiji su naseljeni posebno u Podrinju. Govore samo srpski, a muslimanske su vere. Bave se sviranjem, potkivačkim zanatom, a i džambasi su. Njihove žene izrađuju i na trgovima prodaju platno i vezove.
  3. Nemački ili Banatski Romi. Poreklom su iz Banata, a pored srpskog govore i romski. Kovači su i svirači, a bave se i zemljoradnjom i trgovinom.

Romsko društvo[uredi | uredi izvor]

Tradicionalni Romi veoma cene proširenu porodicu. Nevinost je ključna za neudatu ženu. I muškarci i žene se često venčavaju kao veoma mladi: mlade u proseku imaju između 15 i 25 godina.

Međutim, u vezi sa romskim običajima oko venčanja postoje i izvesne kontroverze, naročito one koje se tiču odvođenja u ropstvo. 2003. godine je Tortica, jedan od mnogobrojnih romskih plemenskih kraljeva, zabranio svojim podanicima da venčavaju decu pre nego što ona stasaju. Neki su ovo videli kao mešanje u tradicionalne romske porodične običaje. Suparnički romski starešina, Florin Ćoaba, našao se na udaru nadležnih romskih institucija krajem 2003. godine, kada je udao svoju najmlađu ćerku Ana-Mariju, prema nekim izvorima, staru samo 12 godina.

Za Rome je bilo široko rasprostranjeno mišljenje da imaju vidovnjačke sposobnosti (vidi popularne stereotipe o Romima u članku: gatanje), a pojedini romantičari im pripisuju i izum tarot karata. Ovo može da odražava verovanje da su Romi, navodno egipatskog porekla, posedovali znanja o izgubljenim veštinama i naučnim dostignućima starih Egipćana.

Romska muzika[uredi | uredi izvor]

Pored sopstvene romske muzike, Romi su imali i još uvek imaju veliki uticaj u evoluciji flamenko muzike i plesa.

Romi, osim flamenko muzike čiji su koreni u Španiji, nosioci su i mnogih pravaca u muzici i poznati su kao Čalgije u Turskoj, Bugarskoj i Severnoj Makedoniji; U Mađarskoj tamburaši; u južnoj Srbiji trubači i tamburaši u Vojvodini.

Prikazi Roma u književnosti[uredi | uredi izvor]

Značajni prikazi Roma u književnosti: Zvonar Bogorodičine crkve, Viktora Igoa, Zvonar Bogorodičine crkve, Cigančica, Migela Servantesa, Thinner Stivena Kinga, Karmen Žorža Bizea, i Montoyas y Tarantos, Saure, Cigani, Puškina.

U delu Robertsona Dejvisa, Orfejeva lira, glavni likovi su kanadski Romi koji čuvaju svoju tradiciju, uključujući obnovu muzičkih instrumenata. Vatre u noći od Lujze Dauti je priča o romskim iskustvima u Centralnoj Evropi tokom Drugog svetskog rata.

Grupe sa sličnim načinom života[uredi | uredi izvor]

U Nemačkoj, Austriji, Švajcarskoj i Francuskoj postoje Beli Cigani, poznati pod imenom Jeniši. Njihov jezik je gramatički identičan sa ostalim nemačkim dijalektima Švajcarske, ali im se rečnik sastoji od velikog broj reči poreklom iz standardnog nemačkog, romskog i jidiša.

Takođe postoji i jedna grupa koja živi u Irskoj, Ujedinjenom Kraljevstvu i SAD, poznata pod imenom Irski Cigani, odnosno Irski Čergari. Oni nisu u genetičkom srodstvu sa Romima, ali je romska nomadska kultura uticala na njih. Njihov jezik se uglavnom zasniva na rečima poreklom iz irskog gaelskog jezika, i gramatici poreklom iz engleskog jezika, sa izvesnim jezičkim uticajima iz romskog jezika.

Španski Merčerosi, (nazvani još i kvinkvis) su manjinska skupina, ranije prevashodno nomadska, koja deli dosta toga zajedničkog sa životom španskih Roma. Njihovo poreklo je nejasno; moguće je da potiču od seljaka koji su izgubili svoju zemlju u 16. veku. Uprkos tome što su sa Romima delili sudbinu progonjenih, Merćerosi se distanciraju od njih.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „AB ülkeleriyle ortak bir noktamız daha ÇİNGENELER”. Kelebek. Pristupljeno 30. 8. 2017. 
  2. ^ „Situation of Roma in France at crisis proportions - report”. European Information on Security. Arhivirano iz originala 15. 08. 2009. g. Pristupljeno 1. 2. 2010. 
  3. ^ Po zadnjem popisu iz 2001. 370.908 stanovnika Bugarske se opredelilo kao Romi (Résultats officiels Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. januar 2009)). Po proceni iz 1992. bilo ih je 313.000 (Elena Marushiakova, Vesselin Popov, The Gypsies of Bulgaria: Problems of the Multicultural Museum Exhibition (1995) Patrin Web Journal)
  4. ^ „Spain - The Gypsies”. U.S. Library of Congress. 
  5. ^ 1.500.000 po proceni Društva za ugrožene narode [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. april 2016), Pristupljeno 24. 4. 2013.
  6. ^ „La mappa dei rom in Italia”. ilsole24ore.com. Pristupljeno 29. 9. 2015. 
  7. ^ „Funding, strategy, facts and figures and contact details for national Roma contact points in Romania”. 
  8. ^ http://media.popis2011.stat.rs/2012/Nacionalna%20pripadnost-Ethnicity.pdf
  9. ^ „The World Factbook - Central Intelligence Agency”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 07. 04. 2020. g. Pristupljeno 01. 08. 2019. 
  10. ^ „Census of Population in the Republic of Macedonia, 2002” (PDF). Republic of Macedonia State Statistical Office. 
  11. ^ „Roma and Travellers Team. Estimates on Roma population in European countries” (PDF)Council of Europe Roma and Travellers Division 
  12. ^ „The 2002-census reported 53,879 Roma and 3,843 'Egyptians'”. Republic of Macedonia, State Statistical Office. Arhivirano iz originala 21. 6. 2004. g. Pristupljeno 17. 9. 2010. 
  13. ^ Pešikan, Mitar (2018). Pravopis srpskoga jezika. Novi Sad: Matica srpska. str. 495. 
  14. ^ Welle (www.dw.com), Deutsche. „Romi u Evropi | DW”. DW.COM (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 01. 08. 2019. g. Pristupljeno 1. 8. 2019. 
  15. ^ „Romi širom sveta obeležavaju 8. april kao Svetski dan Roma”. Dijaspora TV (na jeziku: srpski). 2020-04-08. Pristupljeno 2021-01-23. 
  16. ^ Vojvođanski muzej (1979). Etnološka građa o Romima-Ciganima u Vojvodini, Tom 1. str. 12. 
  17. ^ Danas, izdanja 368-375. 1989. str. 25. 
  18. ^ Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Tom 1. 1989. str. 25. 
  19. ^ Srećković, Panta (1892). Nekoliko srpskih spomenika. str. 9. 
  20. ^ Milardović, Anđelko (2000). Zapadni Balkan: pojam, ideje i dokumenti o rekonstrukciji Balkana u procesu globalizacije. str. 72. 
  21. ^ Hancock, Ian (2002). We are the Romani People. str. 21. 
  22. ^ Soulis, G (1961), The Gypsies in the Byzantine Empire and the Balkans in the Late Middle Ages, Dumbarton Oaks Papers, Trustees for Harvard University, str. 15, 141–65
  23. ^ White, Karin (1999). „Metal-workers, agriculturists, acrobats, military-people and fortune-tellers: Roma (Gypsies) in and around the Byzantine empire”. Golden Horn. 7 (2). Arhivirano iz originala 20. 3. 2001. g. Pristupljeno 26. 8. 2007. 
  24. ^ „Romi u Vojvodini”. www.cink.rs. CINK. Pristupljeno 31. 1. 2019. 
  25. ^ Gary Younge investigates the plight of the Roma | World news | The Guardian

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Drobnjaković, Borivoje (1927). „Romi”. Narodna enciklopedija. Zagreb: Bibliografski zavod. 
  • Tih. Đorđević, O Romima uopšte i o njihovom doseljavanju (Srpski Književni Glasnik, 16/3 1904);
  • Tih. Đorđević, Jezik Cigana Kraljevine Srbije (Srpski Književni Glasnik, 16/9 1907);
  • Tih. Đorđević, Beli Romi u Srbiji (Srpski Književni Glasnik, 1/2 1909);
  • Tih. Đorđević, Vlaški Romi u Srbiji (Srpski Književni Glasnik, l i 16/10 1911);
  • Tih. Đorđević, Iz Srbije kneza Miloša (Stanovništvo-naselja, 1914, 114—137);
  • Mile Nedeljković, Leksikon naroda sveta, Beograd, 2001;
  • Marushiakova, E., Popov, V. (2001) Romi u Turskom Carstvu. Subotica: Čikoš Holding.
  • Marushiakova, E. and All. (2001) Identity Formation among Minorities in the Balkans: The cases of Roms, Egyptians and Ashkali in Kosovo. Sofia: "Studii Romani". [3] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. septembar 2007)
  • Gresham, D; et al. (2001). "Origins and divergence of the Roma (Gypsies). American Journal of Human Genetics. 69 (6), 1314-1331. [4][mrtva veza];
  • Luba Kalaydjieva; et al. (2001). "Patterns of inter- and intra-group genetic diversity in the Vlax Roma as revealed by Y chromosome and mitochondrial DNA lineages. European Journal of Human Genetics. 9, 97-104. [5];
  • Gresham,Underhill "et al." (2001)."Origins and Divergence of the Roma (Gypsies)". [6];
  • Achim, Viore (2004). The Roma in Romanian History. Budapest: Central European University Press. ISBN 978-963-9241-84-8. ;
  • McDowell, Bart (1970). "Gypsies, Wanderers of the World". National Geographic Society. ISBN 978-0-87044-088-5; Proverite vrednost parametra |isbn=: invalid character (pomoć). 
  • "Gypsies, The World's Outsiders. National Geographic, April 2001, 72-101.
  • Đurić, Rajko; Miletić, Antun (2008). Istorija holokausta Roma. Beograd: Politika. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Роми&oldid=27645707”