Srb (Gračac)
Srb | |
|---|---|
 Tabla na ulazu u Srb iz pravca Gračaca | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Zadarska |
| Opština | Gračac |
| Oblast | Lika |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 452 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 21′ 58″ S; 16° 07′ 28″ I / 44.36617° S; 16.12437° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 434 m |
  Srb Srb na karti Hrvatske | |
 Srb Srb na karti Zadarske županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 23445 Srb |
| Pozivni broj | +385 23 |
| Registarska oznaka | ZD |
Srb je naseljeno mjesto u opštini Gračac, jugoistočna Lika, Republika Hrvatska.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Nalazi se u dolini gdje izvire rijeka Una na putu koji spaja Donji Lapac i Knin, udaljen oko 37 km istočno od Gračaca.
Srb je do teritorijalne reorganizacije u Hrvatskoj, bio u sastavu opštine Donji Lapac, a sada pripada opštini Gračac. Do 60-ih godina 20. vijeka Srb je bio opština.
Verski život[uredi | uredi izvor]
U Srbu je sjedište istoimene parohije Srpske pravoslavne crkve. Parohija Srb pripada Arhijerejskom namjesništvu ličkom u sastavu Eparhije Gornjokarlovačke a čine je Kupirovo i Neteka.[1] U Srbu se nalazi hram Srpske pravoslavne crkve Uspenja Presvete Bogorodice sagrađen 1877. godine, a spaljen u Drugom svjetskom ratu. Obnovljen je 1970. godine, a miniran 1995. godine.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Hrvatska istoričarka Nada Klaić, koja je kritikovala Dominika Mandića i ostale hrvatske romantičarske (nacionalističke) dogodopisce (istoričare) tumači zapis Ajnharda da je 822. godine Ljudevit Posavski pobjegao u Srb. Pošto je ona bila istoričarka koja konsultuje činjenice, svakako da je Srb pod tim imenom postojao i u 9. veku, a sam toponim potiče od glagola serbati, srebati koji znače srkati, grabiti vodu.[2] Daleko je međutim realnije tumačenje, da ime mesta potiče od Srba koji su tu živeli od samih početaka njegovog postojanja. Tu je bilo središte Unske županije 1242. godine.[3]
Istorijski — Srb, grad u Lici se spominje još u 14. vijeku, ovom prilikom dajemo neke detalje u vezi sa Srbom (Tekst iz naučnog rada 1962. godine).
Srpska župa nalazila se istočno od Otuče (ili Hotuče), sjeverno od Odorja, zapadno od Unca i južno od Lapca oko potoka Sredice i Srebrnice (Dabašnice), Unskog vrela i gornje Une.
Njoj su spadali i područja današnjih Osredaka, Kaldrme, Kupirova sa južne, Brotnje sa sjeverne i Dabašnice sa zapadne strane. To je otprilike zemljište današnje Srpske opštine (Srb je tada, 1962. godine bio opština).
O toj župi ima malo isprava, a i što ih ima, uglavnom su opšteg značaja.
Iz one iz 1345. godine vidi se da je tom području središte bio grad Srb koji je pripadao kralju (castra nostra regalia, videlicet Tininium… castrum Szereb… castrum Unach vocata cum corum supatibus et pertinensiis). Kako se razabira, tu se izričito napominje župa oko grada Srba. Kralj je prema tome sam namještao svoje činovnike za župane Srpske. U njoj je kako se vidi postojalo stanovništvo s jedne strane kmetsko, s druge posjedničko. Ono drugo činili su plemići što su sačinjavali pleme Srpsko.
Iz spomenute isprave se vidi da je tu postojao tzv. rotni sto, ali se ne vidi koliko je sudija njega sačinjavalo. S obzirom da je u isto vrijeme u susednoj Krbavi rotni sto sačinjavalo tri sudije, pretpostavljamo da je i ovdje isti slučaj.
Srb grad je bio sazidan na visoku brdu iznad potoka Sredice, gdje mu se ostaci u osnovi i danas vide.
Osvojili su Turci 1520. godine "županiju Srb" i samo mesto Srb, iz kojeg su se pre toga iselili Hrvati.
Hronika opštine Srb[uredi | uredi izvor]
Škola postoji u Srbu 1875. godine a pohađaju je deca i iz okoline. Postavljen je 1881. godine u mesnoj školi učitelj Milan Teslić. On je 1883. godine postao tu pravi učitelj. Škola je bila pretplaćena u to vreme na somborski "Školski list". Tražen je srpski učitelj u osnovnoj školi u Srbu 1885. godine. Plata mu je iznosila 350 f. sa ogrevom i stanom.[4] Broj školske dece u Srbu 1886. godine je iznosio: 120 pravoslavnih i osam katolika.[5]
U Srbu je 1847. godine popisan 1874 pravoslavni Srbin, a dve decenije potom, 1867. godine njihov broj za trećinu uvećan - na 2448 duša.[6]
Pavlovićev "Srpski narodni list" koji je izlazio u Budimu, kupovao je (1839) jedan meštanin.[7] Kupili su Vukovu knjigu srpskih narodnih pripovedaka 1870. godine meštani Srbi: Toša Radulović kraljevski poreznik i Stevo Torbica trgovac.[8]
U parohiji Srbu službovali su 1827. godine pravoslavni sveštenici: pop Joanikije Rađenović paroh i pop Nikola Vojvodić (i 1841) kapelan.[9] Pravoslavna crkva u Srbu posvećena prazniku Uspenju Bogorodice građena je 1877. godine. Dugo je opremana, a 1910. godine dobrovoljnim prilozima mnogih meštana i pojedinaca sa strane kupljeni su: nebo, (velika) litija i Hristov grob, i kamena ploča. Na toj spomen-ploči uklesana su imena prilagača. Bio je tada mesni paroh pop Simo Vojvodić (1893—1910). Kum neba i litije bio je Mile Ćalić Todorov iz Kuporova.[10]
Godine 1910. izabran je za poslanika u Hrvatskom Saboru iz Srba - izbornog mesta, pop Pero Krajnović (paroh u Velikoj Popini) sa liste Srpske samostalne stranke. Ta stranka je bila tada deo Srpsko-Hrvatske koalicije.[10] U Srbu je u isto vreme opštinsko zastupništvo donelo odluku da će se tu "uredovati" (voditi administracija opštinska) na ćirilici.[11] U mestu je postojala i "Srpska zemljoradnička zadruga" čiji je poslovođa bio Andrija Vojvodić. On je jedan od brojnih pretplatnika zagrebačkog lista "Srpskog kola".
Dana 27. jula 1941. godine, u toku Drugog svjetskog rata, u Srbu je došlo do oružanog sukoba do tada progonjenog Srpskog stanovništva sa ustašama. Ovaj datum se posle rata u Socijalističkoj Republici Hrvatskoj slavio kao Dan ustanka naroda Hrvatske.[12]
Srb se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazio u sastavu Republike Srpske Krajine.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Do popisa stanovništva 2011. godine, postojala su dva samostalna naselja Donji Srb i Gornji Srb. Te godine objedinjena su u jedinstveno naseljeno mesto Srb. Za podatke o stanovništvu sa popisa 1991. godine, pogledati pod Donji Srb i Gornji Srb.
Prema popisu stanovništva iz 2001. godine, Srb je imao 334 stanovnika.[13] Većinsko stanovništvo su Srbi (61,5%), a potom sljede Hrvati (38,5%), koji su naseljeni poslije operacije „Oluja“.
Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, naselje Srb je imalo 452 stanovnika.[14]
| Nacionalnost[15] | 1961. | 1953. |
| Srbi | 4.107 | 4.801 |
| Jugosloveni | 81 | |
| Hrvati | 72 | 26 |
| Crnogorci | 4 | |
| Mađari | 3 | |
| Makedonci | 2 | |
| Slovenci | 1 | |
| ostali i nepoznato | 4 | 8 |
| Ukupno | 4.271 | 4.838 |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Arhijerejsko namjesništvo ličko: Parohija Srb”. Srpska pravoslavna crkva: Eparhija gornjokarlovačka. Pristupljeno 19. 9. 2012.
- ^ Šhuster-Ševc, Heinz, Poreklo i istorija etnonima Serb, Berlin, Akademie-Verlag, 1991., Pristupljeno 3. 7. 2017.
- ^ "Mala enciklopedija Prosveta", Beograd 1978.
- ^ "Školski list", Sombor 1885. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1886. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
- ^ "Srbski narodni list", Budim 1839. godine
- ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pripovetke", Beč 1870. godine
- ^ "Serbski letopis", Budim 1828. godine
- ^ a b "Srpsko kolo", Zagreb 1910. godine
- ^ "Srpsko kolo", Zagreb 16. jul 1910. godine
- ^ „Hrvatska: Dan antifašističke borbe”. Radio-televizija Republike Srpske. 22. 6. 2012. Pristupljeno 22. 6. 2012.
- ^ Popis stanovništva 2001., Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Popis 2011.” (PDF) (na jeziku: hr). Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 14. 6. 2015.
- ^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- „Zbornik za narodni život i običaje južnih Slovena“, Izdanje (Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti — Zagreb 1962.)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
