Timorsko more

Koordinate: 10° S 127° E / 10° J; 127° I / -10; 127
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Timorsko more
Timorsko more u Vesoru, Istočni Timor
Lokacija10° S 127° E / 10° J; 127° I / -10; 127
Zemlje basena
Površina610.000 km2 (240.000 sq mi) km2
Maks. dubina406 m (1.332 ft), maks. 3.200 m (10.500 ft) m
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi
Timorsko more i susedna mora

Timorsko more je deo Indijskog okeana između ostrva Timor na severu i Australije na jugu. Na istoku se nalazi Arafursko more koje je deo Tihog okeana. Deo Timorskog mora čine i Bonapartin i Van Dimen zaliv na severnoj obali Australije. Jedini veliki grad na njegovim obalama je australijski grad Darvin. Dugo je oko 480 km i ima površinu od 610.000 km², ima najveću dubinu od 3.300 metra u severnom delu. Najveća ostrva u njemu su Melvil, Ašmor i ostrva Kartije.

Timorsko more je 2009. godine pogodilo najgore izlivanje nafte u poslednjih 25 godina.[1]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Timorsko more je dobilo ime po Timoru, ostrvu na drugoj strani severne obale mora.[2] Ime ostrva je varijanta od timur, malajskog naziva za „istok”.

na tetumskom jeziku se izraz tasi mane često koristi za označavanje Timorskog mora. Pandan za to vodeno telo, 'Ombaj-Vetar tesnac', koji ima manje talase, manje je zamućen i pere većinu severnih obala ostrva Timor, na tetumskom se obično naziva tasi feto.[3]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Vode na istoku poznate su kao Arafursko more. Timorsko more se nalazi u blizini tri značajna zaliva na severnoj australijskoj obali, zaliv Džozefa Bonaparte, zaliv Bigl i zaliv Van Dimen. Australijski grad Darvin koji se delimično nalazi na obali zaliva Bigl, i najbliži je veliki grad ovom moru.[4] Mali grad Vindham nalazi se na zapadnom kraku zaliva Kembridž, ulazu u zaliv Džozefa Bonaparte.

More je široko oko 480 km (300 mi) i pokriva površinu od oko 610 thousand km2 (240.000 sq mi). Njegova najdublja tačka je Timorsko korito (koji neki geolozi smatraju jugoistočnim produžetkom Javanskog rova, ali drugi smatraju prednjim koritom za „planinski lanac” ostrva Timor), koji se nalazi u severnom delu mora, i dostiže dubinu od 3,300 m (10,83 ft). Ostatak mora je mnogo plići, a veći deo ima u proseku manje od 200 m (660 ft) dubine, jer se nalazi iznad praga Sahul, dela australijskog kontinentalnog pojasa.

Big Bank Šoals je oblast na nagnutom morskom dnu između epikontinentalnog pojasa i Timorskog korita gde se nalazi niz potopljenih obala.[5] Ekosistem plićaka se značajno razlikuje od dubljih voda koje ih okružuju. U maju 2010. objavljeno je da je na morskom dnu Timorskog mora otkriven krater širok oko 50 km (31 mi).[6]

Opseg[uredi | uredi izvor]

Tropski ciklon Flojd iznad Timorskog mora, 2006

Međunarodna hidrografska organizacija (IHO) definiše Timorsko more kao jednu od voda Istočnoindijskog arhipelaga. IHO definiše svoje granice na sledeći način:[7]

Na severu Jugoistočna granica Savuskog mora [Linija od jugozapadne tačke Timora do severoistočne tačke Roti, preko ovog ostrva do njegove jugozapadne tačke] jugoistočna obala Timora i južna granica mora Banda [A linija od Tandžong Aro Oesoe, preko Sermate do Tandžong Ndžadora, jugoistočne tačke Lakova (8° 16′ S 128° 14′ E / 8.267° J; 128.233° I / -8.267; 128.233) duž južne obale ostrva Lakov, Moa i Leti do Tandžong Toet Pateha, zapadne tačke Leti, odatle linija do Tandžong Sevirava, istočni kraj Timora].

Na Istoku. Zapadna [granica] Arafurskog mora [linija od rta Don do Tandžong Aro Iso, južne tačke Selaroe (ostrva Tanimbar)].

Na jugu. Severna obala Australije od rta Don do rta Londonderi (13° 47′ S 126° 55′ E / 13.783° J; 126.917° I / -13.783; 126.917).

Na Zapadu. Linija od rta Londonderi do jugozapadne tačke ostrva Roti (10° 56′ S 122° 48′ E / 10.933° J; 122.800° I / -10.933; 122.800).

Ugljovodonične rezerve[uredi | uredi izvor]

Naftna mrlja iz izlivanja nafte Montarskog naftnog polja u Timorskom moru, septembar 2009.
Veliki Džon

Ispod Timorskog mora leže značajne rezerve nafte i gasa. Potvrda perspektivnosti Timorskog mora došla je kada je platforma Big Džon kompanije Vudsajd-Barma napravila bušotinu Trubadur br. 1 u junu 1974. na Trubadur Šolsu oko 200 km (120 mi) jugoistočno od Timora i presekla 83 m (272 ft) ugljovodonika. Brojni naftni projekti na moru su u funkciji i u toku su značajne istražne aktivnosti i brojni predloženi projekti. Gasovod prelazi Timorsko more od Zajedničke oblasti za razvoj nafte do Vikam Pojnta u blizini Darvina.[8]

Timorsko more je bilo mesto najvećeg izlivanja nafte u Australiji kada je iz naftnog polja Montara došlo do curenja nafte, prirodnog gasa i kondenzata od 21. avgusta do 3. novembra 2009. godine.[9] Tokom izlivanja 400 bbl (64 m3) nafte je curilo svakog dana. Istražna komisija Montare okrivila je tajlandsku kompaniju PTTEP, vlasnika bušotine.[1]

Baju-Undan projekat[uredi | uredi izvor]

Najveći naftni projekat u Timorskom moru je projekat Baju-Undan kojim upravlja Santos.[10] Polje Baju-Undan se nalazi otprilike 500 km (310 mi) severozapadno od Darvina u basenu Bonaparte.[11] Proizvodnja je započeta 2004. godine kao projekat reciklaže gasa — sa tečnostima (kondenzat, propan i butan) koje su izvučene iz sirovog proizvodnog toka i izvezene. Gas je pumpan nazad u rezervoar. Otprilike u isto vreme započeta je izgradnja podmorskog gasovoda dužine 500 km (310 mi) koji povezuje postrojenje za preradu Baju-Undan sa fabrikom tečnog prirodnog gasa koja se nalazi u Vikam Pojntu u luci Darvin. Od završetka gasovoda i Darvin LNG fabrike 2005. godine, gas proizveden na moru u Baju-Undan sada se transportuje do fabrike u Darvinu gde se pretvara u tečnost i transportuje u Japan pod dugoročnim ugovorima o prodaji.[12] Istočni Timor je od 2017. zaradio preko 18 milijardi dolara od Baju-Undana od početka proizvodnje; međutim, predviđa se da će njegove rezerve biti iscrpljene do 2023. godine.[13]

Gasno polje Ičtis[uredi | uredi izvor]

Gasno polje Ičtis je polje prirodnog gasa koje se nalazi u Timorskom moru, kod severozapadne obalske Australije. Polje se nalazi 220 km od obale Zapadne Australije i 820 km jugozapadno od Darvina, sa prosečnom dubinom vode od približno 250 metara.[14] Otkriveno je 2000. godine. Prvi gas sa polja Ičtis ubran je 30. jula 2018. godine.[15]

Ostali projekti[uredi | uredi izvor]

AED Oil je vlasnik velikog naftnog projekta na naftnom polju Pafin, a Vudsajd Petroleum proizvodi naftu na naftnom polju Laminarija. Gasno polje Grejter Sanrajz, otkriveno 1974. godine, jedno je od najvećih u ovoj oblasti i očekuje se da će Istočnom Timoru zaraditi nekoliko milijardi dolara prihoda od vlasničkih prava. Vudsajd Petroleum planira da prerađuje gas iz Grejter Sanrajz preko plutajuće platforme, međutim Ksanana Gusmao, premijer Istočnog Timora, protivi se ovom planu i umesto toga želi da gas ide u Beako[16] preko cevovoda na preradu.[17]

Teritorijalni spor[uredi | uredi izvor]

Demonstracije protiv Australije u decembru 2013.

Od otkrića nafte u Timorskom moru 1970-ih, bilo je sporova oko prava na vlasništvo i eksploataciju resursa koji se nalaze u delu Timorskog mora poznatom kao Timorski jaz, a to je područje Timorskog mora koje leži van teritorijalnih granica nacija severno i južno od Timorskog mora.[18] Ova nesuglasica su u početku uključivala Australiju i Indoneziju, iako je na kraju postignuta rezolucija u obliku Sporazuma o Timoru. Nakon proglašenja državnosti Istočnog Timora 1999. godine, uslovi Sporazuma o Timorskom jazu su napušteni i započeli su pregovori između Australije i Istočnog Timora, koji su kulminirali Ugovorom o Timorskom moru.

Timorski pomorski sporazum[uredi | uredi izvor]

Ugovor o Timorskom moru, koji je potpisan 20. maja 2002. godine, doveo je do uspostavljanja Imenovanog organa Timorskog mora (TSDA). Ova organizacija je odgovorna za upravljanje svim aktivnostima vezanim za naftu u delu Timorskog mora poznatom kao Zajedničko područje za razvoj nafte (JPDA). Ugovor je ratifikovan u februaru 2007. godine.[18]

Prema odredbama ugovora, vlasničke naknade za proizvodnju nafte u JPDA su podeljene u odnosu 90:10 između Istočnog Timora i Australije.[19] Ovaj ugovor je kritikovan jer nije finalizirao pomorsku granicu između Istočnog Timora i Australije.[18]

Ugovor o pomorskim granicama iz 2018[uredi | uredi izvor]

Ugovor između Australije i Istočnog Timora o utvrđivanju njihovih pomorskih granica u Timorskom moru potpisan je 6. marta 2018. u sedištu Ujedinjenih nacija u Njujorku u prisustvu generalnog sekretara Ujedinjenih nacija Antonija Guteresa.[20]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Andrew Burrell (29. 4. 2011). „Montara oil spill firm seeks permission for more drills”. The Australian. News Limited. Pristupljeno 22. 5. 2011. 
  2. ^ Ormeling, Ferjan (2000). „Sea Names Categories and Their Implications” (PDF). Journal of Geography Education, 44. 44: 54—61. Pristupljeno 15. 4. 2022. 
  3. ^ Hunnam, Kimberley; Carlos, Imelda; Hammer, Michael P.; Dos Reis Lopes, Joctan; Mills, David J.; Stacey, Natasha (2021). „Untangling Tales of Tropical Sardines: Local Knowledge From Fisheries in Timor-Leste”. Frontiers in Marine Science. 8. ISSN 2296-7745. doi:10.3389/fmars.2021.673173 Slobodan pristup. 
  4. ^ „Survey Plan CP/5090 – localities within the Tiwi sub-region”. Place Names Committee. Northern Territory Government of Australia. 5. 4. 2007. Pristupljeno 1. 5. 2019. 
  5. ^ „Big Bank Shoals of the Timor Sea”. Australian Institute of Marine Science. 30. 8. 2001. Arhivirano iz originala 27. 09. 2011. g. Pristupljeno 4. 6. 2010. 
  6. ^ Jess Teideman (21. 5. 2010). „Vast asteroid crater found in Timor Sea”. Australian Geographic. Arhivirano iz originala 24. 5. 2010. g. Pristupljeno 31. 5. 2010. 
  7. ^ „Limits of Oceans and Seas, 3rd edition” (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. str. 28. Pristupljeno 28. 12. 2020. 
  8. ^ „Santos – Our Activities – Timor Sea”. Santos. Arhivirano iz originala 13. 10. 2010. g. Pristupljeno 23. 10. 2010. 
  9. ^ „Huge oil spill plugged at last – rig owner”. The Australian. News Limited. 3. 11. 2009. Pristupljeno 2009-11-03. [mrtva veza]
  10. ^ „Santos Completes Acquisition of ConocoPhillips' Australia Assets”. OE Digital. 28. 5. 2020. Pristupljeno 2020-05-28. 
  11. ^ „Bayu Undan / Darwin LNG”. Santos Limited. Arhivirano iz originala 16. 12. 2019. g. Pristupljeno 21. 12. 2018. 
  12. ^ „Darwin LNG”. Arhivirano iz originala 23. 03. 2008. g. Pristupljeno 09. 03. 2023. 
  13. ^ „Timor-Leste's big-spending leaders are squandering its savings”. The Economist. 4. 5. 2017. Pristupljeno 5. 5. 2017. 
  14. ^ „Project map”. INPEX (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 19. 10. 2019. g. Pristupljeno 2018-10-01. 
  15. ^ Reuters Editorial. „UPDATE 1-Inpex's Ichthys LNG produces first gas off Australia”. U.S. (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-10-01. 
  16. ^ „Beaço”. Arhivirano iz originala 14. 08. 2021. g. Pristupljeno 09. 03. 2023. 
  17. ^ „East Timor's Prime Minister Xanana Gusmão accuses Woodside of lying”. news.com.au. News Limited. 27. 5. 2010. Arhivirano iz originala 30. 05. 2010. g. Pristupljeno 31. 5. 2010. 
  18. ^ a b v Richard Baker (21. 4. 2007). „New Timor treaty 'a failure'”. Theage.com.au. The Age Company Ltd. Pristupljeno 3. 1. 2010. 
  19. ^ „Joint Petroleum Development Area Fact sheet” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 09. 04. 2008. g. Pristupljeno 2008-01-29. 
  20. ^ Australian Senate Economics Legislation Committee, Report: Timor Sea Maritime Boundaries Treaty Consequential Amendments Bill 2018 [Provisions] and the Passenger Movement Charge Amendment (Timor Sea Maritime Boundaries Treaty) Bill 2018 [Provisions], 8 February 2019; Hao Duy Phan, Tara Davenport and Robert Beckman (eds.), Timor-Leste/Australia Conciliation: A Victory for UNCLOS and Peaceful Settlement, Centre for International Law, National University of Singapore, 2019.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Timorsko more na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тиморско_море&oldid=26694312”