Tihomir Zavidović
| Tihomir Zavidović | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Puno ime | Tihomir Zavidović |
| Datum rođenja | pre 1113. |
| Mesto rođenja | Zeta, |
| Datum smrti | 1168. |
| Mesto smrti | Sitnica, Raška |
| Porodica | |
| Supružnik | nepoznato |
| Potomstvo | Stefan Prvoslav možda otac bugarskog cara Konstantina Tiha. |
| Roditelji | Zavida nepoznato |
| Dinastija | Vukanovići |
| veliki župan Raške | |
| Period | 1165–1166. |
| Prethodnik | Desa |
| Naslednik | Stefan Nemanja |
Tihomir Zavidović (pre 1113 — 1168), poznat i kao „veliki župan Tihomir”, bio je srpski veliki župan u periodu od 1165. do 1166. godine. Bio je sin Zavide i najstariji brat Stefana Nemanje. Sa vlasti ga je zbacio brat, nakon čega je u Raškoj izbio građanski rat. U bici kod Pantina 1168. godine Stefan Nemanja odnosi pobedu. Tihomir je poginuo, udavivši se u Sitnici.
Porodica, detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]
O Tihomirovom ranom životu nema podataka. Istraživanja o poreklu Tihomira su brojna, budući da je on bio rođeni brat osnivača dinastije Nemanjića. Tihomir je bio najstariji sin Zavide. Identitet njegove majke nije poznat. Imao je trojicu braće: Stracimira, Miroslava i Stefana Nemanju. Godina rođenja Tihomira nije poznata. Međutim, iz Žitija Svetog Simeona od Svetog Save saznajemo da je Stefan Nemanja bio rođen 1113. godine. Tihomir je, dakle, morao biti rođen barem nekoliko godina ranije, budući da je bio stariji i od Stracimira i Miroslava. Razlike u godinama među braćom danas nisu poznate, a ne postoje ni likovne predstave Tihomira, koje bi donekle pomogle u proceni. Zavida je bio srodnik vladajuće raške dinastije Vukanovića.[1] Otac mu se u nemirnim vremenima druge decenije 12. veka u Raškoj, izazvanih borbama oko prestola, sklonio u Duklju. Zavida se sa Nemanjom kasnije vratio u Rašku.[2] Sa njima su došli i Tihomir, Stracimir i Miroslav. Tibor Živković je ovaj događaj hronološki smestio u tridesete godine 12. veka, mada danas postoje i drugačija mišljenja.
Uspon[uredi | uredi izvor]
Redosled velikih župana Raške u 12. veku danas je poznat. Petorica vladara zasigurno su pripadala dinastiji Vukanovića: Vukan, Uroš I, Uroš II, Beloš i Desa. Za Zavidu se danas smatra da potiče od iste dinastije, ali se ne zna u kom srodstvu je bio sa vladarima raške porodice. Godina u kojoj je Tihomir stekao posede nije poznata. Srđan Pirivatrić je smatrao da je Stefan Nemanja svoje posede dobio između 1158/9. i 1167. godine.[3] U ovom periodu, ili nešto ranije, treba tražiti i godinu Tihomirovog uspona. Potvrdu ovakve pretpostavke nalazimo i u sticanju položaja njegovog mlađeg brata Miroslava. Izvorima je dobro potkrepljena pretpostavka da je Miroslav došao na vlast u Humu početkom 1160-ih godina. Miodrag Marković je detaljno obrazložio datiranje njegovog ktitorskog natpisa u crkvi Svetog Petra na Limu u 1161/1162. godinu.[4]. Upravo je to bilo vreme kada su se Zavidini sinovi uzdigli na političkoj sceni Raške. Na osnovu imena Tihomirovog sina Prvoslava, Pirivatrić je pretpostavio da je mladom nasledniku kumovao upravo veliki župan Uroš II 1140-ih godina.[5] To posredno upućuje da je Tihomir bio na određenom položaju čak i krajem prve polovine 12. veka, u vreme burnih Ugarsko-vizantijskih ratova koji su se delom odvijali i na teritoriji Srbije.
Dolazak na velikožupanski presto[uredi | uredi izvor]
Tihomir je nasledio položaj velikog župana od Dese, svrgnutog od strane vizantijskog cara Manojla I Komnina (1143—1180). Okolnosti pod kojima je došlo do smene opisuju grčki izvori: Jovan Kinam i Nikita Honijat. Događaj je bio povezan sa ugarsko-vizantijskim ratovima 1160-ih godina. Leta 1163. godine Manojlo je, po Kinamu, prvi put svrgao Desu i naredio da ga zatvore u carsku palatu. Avgusta ili septembra iste godine Manojlo je boravio u Nišu, gde je primio poslanstvo ugarskog kralja Stefana III. Po Honijatu, Manojlo je oprostio Desi i vratio ga na vlast, što Pirivatrić datira u 1165. godinu.
Više podataka o hronologiji daje nam govor vizantijskog retora Mihaila Anhijalskog posvećen vizantijskom caru. On se odnosi na događaje iz 1164. i 1165. godine. Svakako je do njega došlo pre Bogojavljanja 1166. godine. Mihailo Anhijalski ističe da je "Dačanin" (odnosno raški župan) morao da se pokori Manojlu i pošalje odred vojske za rat protiv Peonaca (Ugara). Od posebne važnosti je činjenica da je Manojlo tom Dačaninu poverio vlast prilikom ovog pohoda. Svakako je to bio Tihomir, koji je došao na presto umesto svrgnutog Dese. Posmatrajući hronologiju vizantijskog pohoda na Ugarsku, dolazi se do podatka da je do smene Dese i dolaska Tihomira na vlast došlo u drugoj polovini 1165. godine.[6]
Veliki župan Tihomir je pod svojom ličnom vlašću zadržao Rašku, a što se tiče njegove braće, Miroslav je dobio Zahumlje, Stracimir gradačko-rudničku oblast, a najmlađi Nemanja dobija Ibar, Toplicu, Rasinu i oblast oko Jastrepca koju narod zove danas „Reke“. Miroslav podiže svoju zadužbinu crkvu svetog Petra i Pavla u Bijelom Polju gde je i napisano Miroslavljevo jevanđelje, a Stracimir podiže crkvu u Gracu (danas Čačak).
Građanski rat Tihomira i Nemanje[uredi | uredi izvor]
Nemanjin sukob sa braćom dovoljno je poznat istorijskoj nauci. Osnivač dinastije Nemanjića je kao udeoni knez vladao župama Toplica, Ibar, Rasina i Reke. Ukoliko se hronološki podaci Svetog Save uzmu kao ispravni, on je ovim zemljama upravljao tokom perioda vladavina župana Uroša II, Dese i Tihomira. U periodu između 1158. i 1165. godine došlo je do susreta Nemanje i vizantijskog cara Manojla I Komnina. Vizantijski car dodelio je Nemanji na upravu oblast Dubočicu (današnji Leskovac) i odlikovao ga "carskim snom".[7] Bio je to način vizantijskog cara da unese razdor među braćom, podržavši onoga ko je u tom trenutku imao najmanje legitimiteta da ponese velikožupansku titulu. Srđan Pirivatrić smešta početak kratkotrajne vladavine kneza Tihomira kao velikog župana u 1165. godinu. Istorijsko delo Jovana Kinama donosi informaciju da je u sastavu vizantijske vojske koja je 1166. godine krenula na Mađare, pod vođstvom Andronika Kontostefana, učestvovao i odred velikog župana Raške.
Povod za Nemanjin sukob sa braćom je, kako je dobro poznato, gradnja manastira Svetog Nikole u Kuršumliji i Presvete Bogorodice na ušću Kosanice u Toplicu. Bio je to izraz kojim je Nemanja pokazao svoje pretenzije nad velikožupanskom titulom. Time je on otvoreno osporio vlast svoga brata Tihomira. Miroslav Humski je prisustvovao sastanku na kome je Nemanja uhvaćen i zatvoren u pećini kraj Rasa. Zarobljeništvo nije trajalo dugo, budući da se pomoću pristalica Nemanja uspeo osloboditi i pokrenuti građanski rat protiv braće. Miroslav je, zajedno sa Stracimirom i Tihomirom, pobegao u Vizantiju. Tamo su braća dobila pomoć cara Manojla, koju je predvodio grčki vojskovođa Teodor Padijat.[8] Godina odsudne bitke kod Pantina različito je navođena. Jovanka Kalić smatrala je da je do nje došlo 1168. godine.[9] Tihomir je poginuo udavivši se u Sitnici, dok su se Miroslav i Stracimir povukli sa bojnog polja. Stefan Nemanja se izmirio sa braćom i ostavio ih na vlasti kao udeone kneževe. U dokumentima se navodi Tihomirova smrt, jer se spominje da je jedan od braće poginuo, a zatim izvori više ne pominju Tihomira.
Potomstvo[uredi | uredi izvor]
Identitet Tihomirove žene nije poznat. Sa njom je veliki župan imao barem jednog sina: Stefana Prvoslava. Ovaj princ poznat je po svojoj ktitoriji - Đurđevim Stupovima kod Berana. U vreme Tihomirove vladavine nasleđivanje se vršilo po principu seniorata. Uroša II su nasledila braća Beloš i Desa. Prvoslav zbog toga nije mogao biti proglašen za očevog naslednika na mestu velikog župana, već samo za naslednika udeone oblasti. Prvoslav je morao biti prvenac velikog župana Tihomira.[10] Srđan Pirivatrić odbacuje povezanost Konstantina Tiha sa Nemanjićima preko ženske linije. Na osnovu podataka iz geografije i sličnosti u imenima, on povezuje Konstantina Tiha sa Nemanjinim bratom Tihomirom. U jednom dokumentu ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana iz 1220. godine pominje se izvesni arhont Jovan Tihomir u oblasti Skoplja, odnosno upravo u onom mestu odakle se pretpostavlja da je Tihomir i krenuo na brata 1168. godine.[11] Pirivatrić takođe pretpostavlja da je i Konstantin pre dolaska na vlast upravljao oblašću oko Skoplja.[12]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Veselinović, Ljušić (2001), 34.
- ^ Pirivatrić 1991, str. 125–136
- ^ Pirivatrić 2011, str. 97–98
- ^ Marković 2012, str. 21–46
- ^ Pirivatrić (2011b), 54–63
- ^ Pirivatrić 2011, str. 108–109
- ^ Pirivatrić 2011, str. 89–118
- ^ Pirivatrić 2009, str. 315
- ^ Kalić 1970, str. 193–204
- ^ Pirivatrić 2009, str. 313
- ^ Pirivatrić 2009, str. 315–320
- ^ Pirivatrić 2009, str. 320–322
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ.
- Blagojević, Miloš (2004). Nemanjići i Lazarevići i srpska srednjovekovna državnost. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara (IX-XII vek). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Kalić, Jovanka (1981). „Srpski veliki župani u borbi s Vizantijom”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 197—211.
- Kalić, Jovanka (1998). „Evropa i Srbi u XII veku”. Glas SANU. 384 (10): 95—108.
- Mihaljčić, Rade (2001). Vladarske titule oblasnih gospodara. Beograd.
- Mišić, Siniša (1996). Humska zemlja u srednjem veku. Beograd: DBR International Publishing.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1971). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 4. Beograd: Vizantološki institut.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
- Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije (1. izd.). Novi Sad: Platoneum.
- Kalić, Jovanka (1970). "Srpsko-vizantijski sukob 1168. godine". Zbornik Filozofskog fakulteta Knj. 11, 1, 193-204
- Marković, Miodrag (2012). "O ktitorskom natpisu kneza Miroslava u crkvi Svetog Petra na Limu". Zograf : časopis za srednjovekovnu umetnost. Br. 36, 21-46
- Pirivatrić, Srđan (1991). "Prilog hronologiji početka Nemanjine vlasti". Zbornik radova Vizantološkog instituta Br. 29/30, 125-136
- Pirivatrić, Srđan (2011). "Manojlo I Komnin, "carski san" i "samodršci oblasti srpskog prestola". Zbornik radova Vizantološkog instituta God. 48, 89-118
- Pirivatrić, Srđan (2011b), O Stefanu Prvoslavu, ktitoru crkve Svetog Georgija u Budimlji, in: Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija. Zbornik radova, ed. M. Todić, M. Radujko, Berane–Beograd, 54–63.
- Pirivatrić, Srđan (2009), Jedna pretpostavka o poreklu bugarskog cara Konstantina Asena Tiha, ZRVI 46, 313
