Fes (kapa)

Miloš Obrenović (Pavela Đurkovića 1823, ulje na platnu, Narodni muzej u Beogradu). Jedan od najstarijih prikaza fesa.

Fes je mediteranska kapa od mekog vunenog sukna - čoje, valjkastog, kupastog i polulopastog oblika, najčešće crvene boje, sa kićankom koje su obično plave, crne ili zlatne žute boje ili bez nje. Smatra se da ova kapa vodi poreklo iz Vizantije, a da je široko prihvaćen naziv dobila po marokanskom gradu Fesu dok je svoju popularnost stekla u vreme Osmanskog carstva gde su je podjednako nosili muslimani i hrišćani sa tom razlikom da su je jedni zavijali u turban ili belu tkaninu - ahmediju dok drugi nisu. Prema pojedinim etnolozima poreklo ove kape datira iz Antičkog doba. Zanimljivo da su pored muškaraca fes nosile i žene (ženski fes) koji je bio bogatije ukrašen raznovrsnim nakitom, vezom, kićankama ili maramama. Fes se nosio kod naroda u Balkanu, Maloj Aziji, Levantu, severnoj Africi i ostrvima u Sredozemlju, a u kasnijem periodu i u Jugoistočnoj Aziji. Brojne lokalne kape sa tih prostora sličnog izgleda predstavljaju varijatete fesa. Krajem 18. veka Stefan Novaković u Slaveno-serbskija vjedomosti izveštava da su srpski dobrovoljci u frajkovima glave pokrivali „červenim šepicama". Ovakav goli fes nosiće učesnici Prvog i Drugog srpskog ustanka, kao i grčki ustanici tokom njihovog rata za nezavisnost 1821. godine. Tokom reformi sultana Mahmuda II fes bez zamotane tkanine postaje 1827. godine službena kapa prve profesionalne vojske-nizama u Osmanskom carstvu koja će to ostati sve do raspada carstva. Od vremena Mahmuda II, bilo je obavezno da svaki naredni sultan nosi fes. Visina fesa je označavala rang osobe koja ju je nosila. Fes predstavlja i simbol jednog vremena. Ljudi koji su odlazili u Meku na hadžiluk su oko fesa vezivali belu maramu. Islamski sveštenici i danas nose fesove. Kemal Ataturk, reformator Turske, sa željom da je učini više evropskom zemljom, je forsirao evropsko oblačenje i ukidanje fesa i zara. Od tada fes nije deo turske muške odeće. Samo sveštenstvo je smelo da nosi turbane.

Galerija

• 
  Stari vojvoda i popečitelj Toma Vučić-Perišić 1850-56. Fotografija Anastasa Jovanovića.
• 
  Vuk Karadžić sa fesom
• 
  Ženski fes sa kićankama iz Narodnog muzeja Kruševac

Vidi još

• Raspad Osmanskog carstva

Literatura

• Narodne nošnje XIX i XX vek - Srbija i susedne zemlje, Jasna Bjeladinović, Etnografski muzej u Beogradu, 2011.
• Fes u Srba - Glasnik Etnografskog instituta, tomovi 22-24