Fidija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Atina Partenos.

Fidija (grč. Φειδίας; oko 490-430. p. n. e.) je bio jedan od najznačajnijih skulptora stare Grčke klasičnog perioda.[1][2] Malo se zna o njegovom životu. Postoje različiti navodi o njegovom školovanju i načinu smrti. Fidijin stil dominirao je do kraja petog veka pre nove ere. Njegova Zevsova statua u Olimpiji bila je jedna od sedam svetskih čuda starog veka. Fidija je takođe dizajnirao statue boginje Atene na atinskom Akropolju, odnosno Atene Partenos unutar Partenona, i Atene Promahos, kolosalne bronze koja je stajala između nje i Propileja,[3] monumentalne kapije koja je služila kao ulaz u Akropolj u Atini. Fidija je bio sin Harmida iz Atine.[4] Stari Grci su verovali da su njegovi gospodari Hegija[5] i Agelada.[6]

Fidija pokazuje friz Partenona svojim prijateljima (1868), delo sera Lorensa Alma-Tademe

Plutarh u svom delu “Život Perikla” piše o brojnim umetničkim aktivnostima koje su se odvijale u tom periodu. Tu se spominje Fidija kao Periklov lični savetnik. Fidija je stavio svoj portret pored Periklovog na štit njegove skulpture Atine Partenos (device). Fidijne skulpture krasi vedra snaga, samopouzdana sila i krepkost. On sjajno vaja mušku figuru ali njegov najveći doprinos su ženske figure. Prikazivao ih je u tankim haljinama koje prekrivaju telo ali tako da ga plastično ojačavaju, i više otkrivaju nego skrivaju. Efekat je postignut prikazivanjem tkanine kao da je mokra. Fidijne žene su smirene, dostojanstvene, bez senzualnosti, zdrave, veličanstvene i jednostavne. Pravio je nacrte za partenoski friz i skulpture Partenona urasle u podlogu. Iako se Fidija često navodi kao autor skulptura na Partenonu, ne postoje dokazi za to. Antički pisci ga slave zbog njegovih radova u bronzi i hrizelfantskoj tehnici. Plutarh navodi da je nadgledao velike Periklove radove na Akropolju, ali mermerne statue su verovatno nastale tek posle njegove smrti. Najverovatnije je skulpturalna dekoracija Partenona delo Fidijnih učenika, Alkamenesa i Agoracritusa i drugih.

Najranije od velikih Fidijnih dela je posvećeno Maratonu. U Delfima je podignuta velika grupa od bronze u kojoj su se nalazile figure Apolona i Atine i više atičkih heroja. Na akropolju iznad Atine izradio je veliku skulpturu Atine Promahos, kao i statuu Afrodite od slonovače i zlata. Stari Grci su izdvajali dva Fidijna dela iznad ostalih: kolosalne skulpture od drveta, slonovače i zlata Zevsa iz Olimpije i Atine Partenos, oba iz sredine petog veka. Nažalost, izgubljeni su svi tragovi od Zevsa, osim malih prikaza na novčićima iz Elisa, koji nam daju samo opštu informaciju o pozi. Bog je sedeo na bogato dekorisanom tronu. Telo mu je bilo od slonovače, a odora od zlata. Statua Atine Partenos je takođe nepovratno izgubljena, a sačuvane dve male mermerne kopije iz rimskog perioda, pronađene u Atini, nevešte izrade ali definitivno po uzoru na original.

Konkretna znanja o Fidiji su veoma ograničena. U muzejima postoji mnoštvo skulptura koje očigledno pripadaju istoj školi, ali su to sve kopije iz rimskog perioda i nisu pouzdane što se tiče stila. Pouzdaniji primer je torzo Atine u École des Beaux Arts u Parizu, čija pažljiva izrada omogućava da zamislimo Fidijin original. Antički kritičari su veoma cenili Fidijin stil. Naglašavali su etos ili moralnu uzvišenost njegovih radova, koji se često porede sa kasnijom školom patosa. Demetrije naziva njegove radove uzvišenim, ali preciznim. Godine 1958. arheolozi su pronašli radionicu u Olimpiji gde je nastao Fidijin Zevs. Pronađeni su ostaci slonovače, kalupi i alat, kao i deo vrča za pijenje na kome je pisalo „Ja pripadam Fidiji“.

Život i rad[uredi | uredi izvor]

Na ovoj slici umetnika Pola Delaroša, Fidija je prikazan na prestolu sa desne strane.
Atina Varvakeion, statua Atene Partenos iz rimskog doba koja se smatra najvernijom reprodukcijom hrizelefantinske statue koju su napravili Fidija i njegovi pomoćnici, prikazana u Nacionalnom arheološkom muzeju u Atin

O Fidijevom životu malo se zna osim njegovih dela. Iako ne postoje originalna dela koja bi mu se sa sigurnošću mogla pripisati, poznato je da postoje brojne rimske kopije različitog stepena vernosti.

U antici, Fidija je bio slavljen zbog svojih statua u bronzi i hrizelefantinskih dela (kipova od zlata i slonovače). U Hippias Major, Platon tvrdi da je Fidija retko, ako je ikada, izvodio dela u mermeru za razliku od mnogih vajara njegovog vremena. Plutarh piše da je rukovodio velikim radovima koje je naručio grčki državnik Perikle na Akropolju.[7] Antički kritičari veoma visoko gledaju na zasluge Fidije. Posebno hvale etos ili trajni moralni nivo njegovih dela u poređenju sa onima kasnije takozvane „patetične“ škole. Pausanija i Plutarh pominju njegova dela koja prikazuju ratobornu Atinu Areju. Demetrije naziva njegove statue uzvišenim, a istovremeno preciznim.

Prema Pausaniji (1.28.2), originalnu bronzanu Atinu Lemniju stvorio je Fidija (oko 450–440. p. n. e.) za Atinjane koji žive na Lemnosu. On ga je opisao kao „najbolje od svih Fidijinih dela koje treba videti“. Adolf Furtvengler je predložio da je pronašao kopiju Atene Lemnije u statui čija se glava nalazi u Bolonji, a telo u Drezdenu. Neki torzoi Atine iz 5. veka ne pronađeni su u Atini. Torzo Atene u Školi lepih umetnosti u Parizu, koji je izgubio glavu, daje neku ideju o tome kako je originalna statua mogla izgledati.

Rekonstrukcija Fidijine Zevsove statue u Olimpiji na gravuri koju je napravio Filip Gale 1572. godine, prema crtežu Martena van Hemskerka

Za stare Grke, dva Fidijeva dela su daleko nadmašila sva druga: kolosalna kriselefantinska statua Zevsa (oko 432. p. n. e.), koja je podignuta u Zevsovom hramu u Olimpiji, i Athena Parthenos (doslovno „Atina Devica“) , skulptura devičanske boginje Atene, koja je bila smeštena u Partenonu u Atini. Obe skulpture pripadaju otprilike sredini 5. veka p. n. e.. Napravljen je veliki broj replika i dela inspirisanih njome, kako drevnih tako i savremenih. Po završetku Atine Partenos, Fidija je optužen za proneveru.[8] Konkretno, optužen je da je umanjio količinu zlata koja je trebalo da se koristi za statuu i da je višak zadržao za sebe. Čini se da je optužba bila politički motivisana – rezultat njegovog prijateljstva sa Perikleom, koji je imao mnogo neprijatelja u Atini.[9]

Fidija je navodno izmerio zlatno ruho Atene Parteno da bi dokazao svoju nevinost, ali je potom optužen da je bezbožno prikazao sebe i Perikla na štitu statue, što je očigledno bilo tačno.[10]

Plutarh beleži da je Fidija bio zatvoren i umro u zatvoru.[11][a]

Aristofanova drama Mir (oko 421. p. n. e.) pominje nesrećni incident koji uključuje Fidiju, ali dato je malo konteksta.[13]

Prema Filohoru, kako je citirao naučnika o Aristofanu, Eleanci su ubili Fidija nakon što je završio Zevsovu statuu u Olimpiji za njih..[14][15] Od kasnog 5. veka pre nove ere, na novčićima iz Elide pronađene su male kopije statue Zevsa, koje daju opštu predstavu o pozi i karakteru glave. Bog je sedeo na prestolu, čiji je svaki deo korišćen za skulpturalnu dekoraciju. Telo mu je bilo od slonovače, a haljina od zlata. Glava mu je bila pomalo arhaičnog tipa; bista Zevsa pronađena u Otrikoliju, koja se nekada smatrala kopijom glave olimpijske statue, svakako je u stilu više od jednog veka kasnije.

Fidijeva radionica u Olimpiji (2005)

Arheološko otkriće i zaostavština[uredi | uredi izvor]

Značajan napredak u poznavanju Fidijine radne metodologije došao je tokom 1954–58 iskopavanjem radionice u Olimpiji gde je stvorio Zevsovu statuu. Alati, kalupi od terakote i čaša sa natpisom na dnu „Φειδίου εἰμί“ (Pheidíou eimí) – „Ja pripadam Fidiji“; doslovno: „Ja sam Fidijina“, pronađeni su ovde, upravo tamo gde je Pausanija rekao da je statua izgrađena.[16][17][18] Otkriće je omogućilo arheolozima da ponovo stvore tehnike korišćene za pravljenje statue i potvrde njen datum.

Do 1910. godine matematičar Mark Bar je počeo da koristi grčko slovo fi (φ) kao simbol za zlatni presek u smislu Fidije.[19][20] Međutim, Bar je kasnije napisao da smatra da je malo verovatno da je Fidija zaista koristio zlatni presek.[21]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Glava Afrodite. Fidijanski stil
    Glava Afrodite. Fidijanski stil
  • Zevs u Olimpiji, prikaz na kovanici
    Zevs u Olimpiji, prikaz na kovanici
  • Kopija dela Fidije ili jednog od njegovih učenika: glava Atine, pronađena oko Pniksa, sada u Nacionalnom arheološkom muzeju Atine
    Kopija dela Fidije ili jednog od njegovih učenika: glava Atine, pronađena oko Pniksa, sada u Nacionalnom arheološkom muzeju Atine
  • Rekonstrukcija Atene Lemnije, Drezden
    Rekonstrukcija Atene Lemnije, Drezden
  • Glava Atine, rimska kopija
    Glava Atine, rimska kopija
  • Apolonova glava od slonovače, koju je možda isklesao Fidija, opljačkana je 1995. od strane Pjetra Kazasanta i vraćen u Italiju 2003.
    Apolonova glava od slonovače, koju je možda isklesao Fidija, opljačkana je 1995. od strane Pjetra Kazasanta i vraćen u Italiju 2003.

Dela[uredi | uredi izvor]

  • Niobida na umoru, 450-440. p. n. e. - prvi put se pojavljuje patos i predstavlja najstariji ženski akt kod Grka
  • Partenoski friz, 160m, ritmična ljupkost kompozicije, najznačajnija grupa klasične skulpture.
  • Hegesina stela, stapanje reljefa sa pozadinom

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ According to Plutarch, Phidias was made an object of attack by the political enemies of Pericles. His workman Menon is said to have been at least partially responsible for his downfall: Plutarch states that Menon sat in the marketplace begging for protection in exchange for bringing charges against Phidias. He was subsequently provided with safety by the state and exempted from public duties. Accordingly, Phidias was imprisoned and died in prison at Athens.[12]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Phidias”. Arhivirano iz originala 2008-10-16. g. Pristupljeno 2008-07-27. 
  2. ^ Bertrand Russell, The History of Western Philosophy, Chapter 10, Protagoras, page 95
  3. ^ Birte Lundgreen, "A Methodological Enquiry: The Great Bronze Athena by Phidias" The Journal of Hellenic Studies
  4. ^ Not the Charmides who participated in the tyranny at Athens.
  5. ^ Not to be confused with Hegias the neoplatonic philosopher.
  6. ^ „Ageladas | Greek sculptor”. Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 2019-02-24. 
  7. ^ Spivey, Nigel (1996). Understanding Greek sculpture : ancient meanings, modern readingsSlobodan pristup ograničen dužinom probne verzije, inače neophodna pretplata. New York: Thames and Hudson. str. 154. ISBN 0500278768. OCLC 36645523. 
  8. ^ Plutarch. Life of Pericles, p. 31.
  9. ^ Clayton, Peter A; Price, Martin (2013). The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge. str. 62—63. ISBN 978-1-136-74810-3. 
  10. ^ Salomon, Marilyn J. (1974). Great Cities of the World 3: Next Stop... Athens. The Symphonette Press. str. 105. 
  11. ^ Spivey, Nigel (1996). Understanding Greek sculpture : ancient meanings, modern readingsSlobodan pristup ograničen dužinom probne verzije, inače neophodna pretplata. New York: Thames and Hudson. str. 153-54. ISBN 0500278768. OCLC 36645523. 
  12. ^ Plutarch, The Life of Pericles, 31.
  13. ^ Filonik, Jakub (2013). „Athenian impiety trials: a reappraisal”. Dike. 16 (16): 26—33. doi:10.13130/1128-8221/4290. 
  14. ^ Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Pheidias”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). Cambridge University Press. 
  15. ^ Spivey, Nigel (1996). Understanding Greek sculpture: ancient meanings, modern readingsSlobodan pristup ograničen dužinom probne verzije, inače neophodna pretplata. New York: Thames and Hudson. str. 158. ISBN 0500278768. OCLC 36645523. 
  16. ^ "Phidias", Oxford Dictionary of Art, e-Notes.com
  17. ^ K. Kris Hirst, "A Walking Tour of Olympia, Greece Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. jun 2011)," about.com
  18. ^ "Olympia, Workshop of Pheidias," Perseus Building Catalog, about.com
  19. ^ Posamentier, Alfred S.; Lehmann, Ingmar (2011). The Glorious Golden Ratio. Prometheus Books. str. 285. ISBN 9-781-61614-424-1. 
  20. ^ Cook, Theodore Andrea (1914). The Curves of Life. London: Constable and Company Ltd. str. 420. 
  21. ^ Barr, Mark (1929). „Parameters of beauty”. Architecture (NY). sv. 60. str. 325.  Reprinted: „Parameters of beauty”. Think. sv. 10–11. International Business Machines Corporation. 1944. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  •  Ovaj članak uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Pheidias”. Encyclopædia Britannica (на језику: енглески). 21 (11 изд.). Cambridge University Press. 
  • Andrew Stewart, One Hundred Greek Sculptors: Their Careers and Extant Works, Part III of Stewart's Greek Sculpture, (Yale University Press).
  • Kenneth D. S. Lapatin, Chryselephantine Statuary in the Ancient Mediterranean World, Oxford University Press (2001) ISBN 0-19-815311-2
  • Alfred Mallwitz and Wolfgang Schiering, Die Werkstatt des Pheidias in Olympia I: Olympische Forschungen V, Berlin: Walter de Gruyter (1964)
  • Schiering, Wolfgang (1991). Die Werkstatt des Pheidias in Olympia II: Werkstattfunde: Olympische Forschungen XVIII. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 3-11-012468-8. 
  • Janette McWilliam, Rashna Taraporewalla, Tom Stevenson, and Sonia Puttock (Ed.), The Statue of Zeus at Olympia. New Approaches. Cambridge, Cambridge Scholars Publishing (2011)
  • Barringer, Judith M. 2010. "Zeus at Olympia." In The gods of ancient Greece: Identities and transformations. Edited by Jan Bremmer and Andrew Erskine, 155–77. Edinburgh: Edinburgh Univ. Press.
  • Boardman, John. 1985. Greek sculpture: The Classical period. London: Thames & Hudson.
  • Lapatin, Kenneth D. S. 2001. Chryselephantine statuary in the ancient Mediterranean world. Oxford: Oxford Univ. Press.
  • McWilliam, Janette. 2011. "The statue of Zeus at Olympia in Western imagination via the Internet." In The statue of Zeus at Olympia: New approaches. Edited by Janette McWilliam, Sonia Puttock, Tom Stevenson, and Rashna Taraporewalla, 209–22. Newcastle, UK: Cambridge Scholars.
  • Palagia, Olga, and J. J. Pollitt, eds. 1996. Personal styles in Greek sculpture. Cambridge, UK, and New York: Cambridge Univ. Press.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Fidija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Фидија&oldid=27552207”