Foka (vizantijski car)

Foka
Vizantijski novac sa likom cara Foke.
Lični podaci
Puno ime	Flavije Foka Avgust
Datum rođenja	547.
Mesto rođenja	Trakija,
Datum smrti	5. oktobar 610.
Mesto smrti	Konstantinopolj,
Porodica
Supružnik	Leontija
Potomstvo	Domencija
Roditelji	Domencija
Vizantijski car
Period	602 — 610.
Prethodnik	Mavrikije
Naslednik	Iraklije

Flavije Foka (lat. Flavius Phocas), poznatiji samo kao Foka, bio je istočnorimski (vizantijski) car od 602. do 610. godine.

Foka je bio rodom sa Balkana i po vizantijskim izvorima, koji ga redom prikazuju u negativnom svetlu, bio je poluvarvarskog porekla. U podunavskoj vojsci služio je kao centurion, zapovednik odreda od stotinak vojnika, i car je poslao zahvaljujući pobuni vojnika kojima je car Mavrikije 602. naredio da prezime severno od Dunava, na teritoriji koju su kontrolisali Avari i Sloveni. Fokinom usponu su pomogli i nemiri u Carigradu, u kojem se, usled nestašice hrane, podigla pobuna protiv cara. Mavrikije i njegovi sinovi su pobijeni, a Foka je trijumfalno dočekan od stanovnika prestonice.

Na vest o pogubljenju Mavrikija, persijski kralj Hozroje II je objavio rat Carstvu najavljujući da dolazi da osveti svog dobročinitelja. Hozroje je, naime zbačen sa persijskog prestola 591. i na vlast se vratio uz Mavrikijevu pomoć. Sada je ponovo zauzeo delove Jermenije i Mesopotamije koje je ranije prepustio vizantijskom caru, a 609. je ozbiljno ugrozio vizantijsku Siriju.

Fokin stub je podigao ravenski egzarh Smaragd u znak zahvalnosti caru koji ga je 603. vratio na dužnost. Na vrhu se nalazila careva pozlaćena statua. Fokin stub je poslednji javni spomenik podignut na drevnom Forumu u Rimu.

Nakon povlačenja vojske sa Dunava, Sloveni i Avari su nastavili svoje upade na Balkan stižući sada do Atine na jugu. Time su Vizantinci ponovo izgubili kontrolu nad Balkanom. Na početku vlade Foka je uživao izvesnu popularnost u Konstantinpolju, pošto je, za razliku od Mavrikija, snizio poreze. Međutim, vrlo brzo se pokazalo da je oštrija fiskalna politika Fokinog prethodnika u stvari bila neophodna u vreme kada je Carstvo moralo da vodi teške borbe na Istoku, na Balkanu i u Italiji. Ironično, iako nije doprineo potiskivanju Langobarda, Foka je uživao popularnost u Italiji. Ravenski egzarh Smaragd je 603. godine vraćen na svoju visoku dužnost, te je u znak zahvalnosti u Rimu, na starom Forumu, podigao stub sa carevom pozlaćenom statuom na vrhu. Foka se i sa puno poštovanja odnosio prema papi Grgur I Velikom.

U samom Carigradu, kao došljak i predstavnik vojnih krugova, Foka se ubrzo suočio sa opozicijom u vidu carigradskog senata i u redovima deme Zelenih. Prema svojim protivnicima sproveo je surovu odmazdu. Najzad se protiv cara, čija je vladavina smatrana nesposobnom i tiranskom, pobunio egzarh Kartagine Iraklije Stariji 608. godine, kao i neki gradovi Sirije i Palestine. Odmetnuti egzarh je zatim poslao flotu na čelu sa svojim istoimenim sinom Iraklijem da svrgne Foku. Istovremeno, Iraklijev brat od strica Nikita je ovladao Egiptom i porazio upad Fokinog vojskovođe Bonosa koji je upravo umirio pobunjene gradove Istoka.

Iraklije je u oktobru 610. bez borbe uplovio u Carigrad i zatim navodno svojom rukom ubio Foku. Fokini ostaci su razneseni po carigradskim ulicama i zatim spaljeni. U vizantijskoj tradiciji Foka je ostao upamćen kao oličenje tiranina i krivac za težak rat sa Persijom koji je Iraklije nasledio zajedno sa krunom.

Literatura

• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.