Hebrejski brojevi
Hebrejski brojevi ili brojke, su deo sistema predstavljanja brojeva putem hebrejskog alfabeta.
Princip predstavljanja brojeva[uredi | uredi izvor]
Osim što je alfabetski, sistem je i kvazidecimalan. Nema posebne oznake za nulu, numeričke vrednosti pojedinačnih slova se sabiraju (tj. nema pozicione notacije). Zasebna slova imaju jedinice (1, 2, ..., 9), desetice (10, 20, ..., 90), ali samo prve četiri stotine (100, 200, 300, 400). Ostale stotine (500, 600, 700, 800 i 900) su predstavljene zbirovima dva ili tri slova koja predstavljaju prve četiri stotine. Za predstavljanje brojeva od 1.000 do 999.999 ponovo se koriste isti brojevi kao hiljade, desetine hiljada i stotine hiljada. Ove transformacije se dosta koriste u gematriji (jevrejskoj numerologiji).
U današnjem Izraelu, decimalni sistem (hindu-)arapskih brojeva se koristi skoro uvek (npr. za novac, izražavanje starosti, datum na građanskom, tj. gregorijanskom, kalendaru). Hebrejski brojevi se koriste samo u naročitim slučajevima, npr. uz hebrejski kalendar ili za numerisanje spiska (slično kao a, b, c, d...), za referenciranje biblijskih stihova itd.
Brojke[uredi | uredi izvor]
| Decimalno | Hebrejski | Glif | Kardinalni broj (jedan, dva, tri...) |
Redni broj (prvi, drugi, treći...) | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški rod | Ženski rod | Muški rod | Ženski rod | |||
| 0 | efes (אֶפֶס) | |||||
| 1 | Alef | א | ehad (אֶחַד) |
ahat (אַחַת) |
rišon (רִאשׁוֹן) |
rišonah (רִאשׁוֹנָה) |
| 2 | Bet | ב | šnajim (שְׁנַיִם) |
štajim (שְׁתַּיִם) |
šeni (שֵׁנִי) |
šnijah (שֵׁנִיָה) |
| 3 | Gimel | ג | šloša (שְׁלוֹשָׁה) |
šaloš (שָׁלוֹשׁ) |
šliši (שְׁלִישִׁי) |
šlišit (שְׁלִישִׁית) or šlišijah (שְׁלִישִׁיָה) |
| 4 | Dalet | ד | arba'a (אַרְבַּעה) |
arbah (אַרְבַּע) |
revi'i (רְבִיעִי) |
revi'it (רְבִיעִית) |
| 5 | He | ה | hamiša (חֲמִשָּה) |
hameš (חָמֵשׁ) |
hamiši (חֲמִישִׁי) |
hamišit (חֲמִישִׁית) |
| 6 | Vav | ו | šiša (שִׁשָּׁה) |
šeš (שֵׁשׁ) |
šiši (שִׁשִּׁי) |
šišit (שִׁשִּׁית) |
| 7 | Zajin | ז | šiv'a (שֶׁבַעה) |
ševa (שֶׁבַע) |
švi'i (שְׁבִיעִי) |
švi'it (שְׁבִיעִית) |
| 8 | Het | ח | šmonah (שְׁמוֹנָה) |
šmoneh (שְׁמוֹנֶה) |
šmini (שְׁמִינִי) |
šminit (שְׁמִינִית) |
| 9 | Tet | ט | tiš'a (תֵּשַׁעה) |
tajšah (תֵּשַׁע) |
tši'i (תְּשִׁיעִי) |
tši'it (תְּשִׁיעִית) |
| 10 | Jod | י | asara (עֲשָׂרָה) |
eser (עֶשֶׂר) |
asiri (עֲשִׂירִי) |
asirit (עֲשִׂירִית) |
| 20 | Kaf | כ | esrim (עֶשְׂרִים) | |||
| 30 | Lamed | ל | šlošim (שְׁלוֹשִׁים) | |||
| 40 | Mem | מ | arba'im (אַרְבָּעִים) | |||
| 50 | Nun | נ | hamišim (חֲמִשִּׁים) | |||
| 60 | Sameh | ס | šišim (שִׁשִּׁים) | |||
| 70 | Ajin | ע | šiv'im (שִׁבְעִים) | |||
| 80 | Pe | פ | šmonim (שְׁמוֹנִים) | |||
| 90 | Cadi | צ | tiš'im (תִּשְׁעִים) | |||
| 100 | Kof | ק | me'a (מֵאָה) | |||
| 200 | Reš | ר | matajim (מָאתַיִם) | |||
| 300 | Šin | ש | šloš meot (שְׁלוֹשׁ מֵאוֹת) | |||
| 400 | Tav | ת | arba meot (אַרְבַּע מֵאוֹת) | |||
| 500 | Tav Kuf ili Haf Sofit | ת"ק ili ך | hameš meot (חֲמֵשׁ מֵאוֹת) | |||
| 600 | Tav Reš ili Mem Sofit | ת"ר ili ם | šeš meot (שֵׁשׁ מֵאוֹת) | |||
| 700 | Tav Šin ili Nun Sofit | ת"ש ili ן | šva meot (שְׁבַע מֵאוֹת) | |||
| 800 | Tav Tav ili Pei Sofit | ת"ת ili ף | šmone meot (שְׁמוֹנֶה מֵאוֹת) | |||
| 900 | Tav Tav Kuf ili Cadi Sofit | תת"ק ili ץ | tša meot (תְּשַׁע מֵאוֹת) | |||
| 11: ahad asar/ahat esre, 12: šneim asar/šteim esre, 13: šloša asar/šloš esre, 14: arba'a asar/arba esre, 15: hamiša asar/hameš esre, 16: šiša asar/šeš esre, 17: šiv'a asar/šva esre, 18: šmona asar/šmone esre, 19: tiš'a asar/tša esre | ||||||
| 1000: elef, 2000: alpaim, 10 000: aseret alafim, 100 000: mea elef, 1 000 000: milion, 1 000 000 000: milijard | ||||||
Primedba: Za redne brojeve veće od 10, koriste se kardinalni brojevi.
U govoru i pisanju[uredi | uredi izvor]
Hebrejske reči imaju muški i ženski rod. Ako se samo broji, koristi se ženski rod, osim za ehad (jedan, dve, tri...). Inače se koristi odgovrajući rod (dva dečaka, dve devojčice...). I predmeti su muškog ili ženskog roda (npr. knjiga [sefer] je muškog roda).
Prvo se piše broj, zatim imenica (npr. šloša jeladim). I ovde je „jedan“ poseban, jer ide iza imenice (npr. jelad ehad). Broj dva je specifičan jer menja oblik kada opisuje broj neke imenice - šnajim (m.) i štajim (ž.) postaju šnej (m.), i štej (ž.). Mešovite grupe se uvek tretiraju kao da su muškog roda.
Računanje[uredi | uredi izvor]
Hebrejski brojevni sistem deluje aditivnim principom u kojem se brojevne vrednosti pojedinih slova sabiraju u ukupnu vrednost. Npr. 177 je predstavljeno kao קעז tj. 100 + 70 + 7 = 177.
Matematički gledano, ovo zahteva 27 slova, po devet za sve jedinice, desetice i stotine. Ali u praksi, poslednje slovo (tav = 400) se koristi u kombinaciji sa sobom i/ili drugim slovima od kof (=100) nadalje za prikazivanje brojeva počevši od 500. Alternativno, hebrejski alfabet od 22 slova se može proširiti do 27 upotrebom 5 sofeet (finalnih) oblika hebrejskih slova.
Glavni izuzeci[uredi | uredi izvor]
Po konvenciji, brojevi 15 i 16 se predstavljaju kao ט״ו (9 + 6) odn. ט״ז (9 + 7). Ovo je da bi se u svakodnevnom pisanju izbegla upotreba dvoslovnih kombinacija י–ה (10 + 5) i י–ו (10 + 6), koje su alternativne pisane forme Božijeg imena. Ovo bi u hebrejskom kalendaru odgovaralo datumima oko punog meseca (jer meseci u tom lunisolarnom kalendaru počinju oko mladine).
Kombinacije koje bi mogle biti jednake rečima sa negativnom konotacijom se ponekad izbegavaju promenom reda slova. Npr. תשמ״ד ("ti ćeš - " ili „to će biti uništeno") se alternativno može napisati תשד״מ.
Oznaka broja[uredi | uredi izvor]
Ispred (desno od) poslednjeg (najlevljeg) broja se postavlja znak geršajim kako bi se ukazalo da je neki niz slova broj a ne reč. Npr. 18 → י״ח (liči na dupli navodnik - “).
Ako se radi samo o jednom slovu, dodaje se znak gereš, posle (levo od) tog slova (liči na jednostruki navodnik - ‘).
Hiljade i formati datuma[uredi | uredi izvor]
Hiljade se broje zasebno, a broj hiljada prethodi ostatku broja (tj. sa desne je strane, jer se hebrejski piše zdesna nalevo). Nema naročitih znakova koji bi označili da brojanje počinje hiljadama, što teoretski može dovesti do dvosmislice, mada se ponekad koristi jednostruki navodnik iza slova.
Kada se navode godine hebrejskog kalendara u tekućem milenijumu, pisci obično izostavljaju hiljade (u ovom dobu 5 [ה]), u protivnom ovo se prihvata kao 5×1000, bez dvojbe. Današnji izraelski novac uključuje i hiljade.
Primeri datuma[uredi | uredi izvor]
"Ponedeljak, 15. adar 5764." (5764 = 5×1000 + 400 + 300 + 60 + 4 i 15 = 9 + 6):
- Puni oblik (sa hiljadama):
- יום שני ט״ו באדר ה׳תשס״ד
Uobičajeno (bez hiljada):
- יום שני ט״ו באדר תשס״ד
“Četvrtak, 3. nisan 5767.” (5767 = 5×1000 + 400 + 300 + 60 + 7):
- Puni oblik (sa hiljadama):
- יום חמישי ג׳ בניסן ה׳תשס״ז
Uobičajeno (bez hiljada):
- יום חמישי ג׳ בניסן תשס״ז
Za današnji datum može se videti npr. traka sa datumima na vrhu haaretz-ove internet stranice.
Skorije godine[uredi | uredi izvor]
(skraćeni oblik)
5770 (2009-10) = תש"ע
5769 (2008-09) = תשס״ט
5768 (2007-08) = תשס״ח
5767 (2006-07) = תשס״ז
5766 (2005-06) = תשס״ו
5765 (2004-05) = תשס״ה
Slični sistemi[uredi | uredi izvor]
Alfabetski sistem beleženja brojeva koristi i abdžadski sistem, a takođe i grčki brojevi, kao i ćirilični brojevi, nastali iz grčkih.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Gematria (en)
- Tajne hebrejske azbuke Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. jun 2015) (sr)
