Hrišćanska filozofija
Hrišćanska filozofija je filozofija koja polazi od hrišćanskih verskih dogmi, odnosno od objavljenih istina vere, kao svojih pretpostavki.[1]
Hrišćanska filozofija se ponaviše bavi pitanjima Svetog Trojstva (odnosom Boga Oca, Sina i Duha), čovekovim odnosom s Bogom, odnosom vere i uma, problemima slobode volje, greha, kazne, predodređenja, milosti, iskupljenja, spasenja i vaskrsenja.[2]
Istorijski aspekti[uredi | uredi izvor]
Hrišćanska filozofija je počela oko 3. veka. Ona nastaje kroz pokret hrišćanske zajednice pod naziv patristika,[3] koji je u početku imao za glavni cilj odbranu hrišćanstva. Kako se hrišćanstvo širilo, patristički pisci su se sve više bavili filozofskim školama helenizovanog Rimskog carstva, i ultimatno su naučili iz nekih aspekata ovih okolnih ideja kako da bolje artikulišu hrišćansko sopstveno otkrivenje Isusa Hrista kao ovaploćenog Boga i jednog sa Bogom Ocem i Bogom Duhom. Mnogi naučnici smatraju Origena Aleksandrijskog kao prvog hrišćanskog učitelja koji je u potpunosti predstavio hrišćansku filozofiju i metafiziku kao jaču alternativu drugim školama (posebno platonizmu). Origen protiv Platona Marka J. Edvardsa i uvod dela Origen: O prvim principima koje je preveo i predstavio Džon Ber su dva istaknuta primera ove istorije specifično hrišćanske filozofije i metafizike.
Od 11. veka pa nadalje, hrišćanska filosofija se manifestovala kroz sholastiku. Ovo je period srednjovekovne filozofije koji se protegao do 15. veka, kako je istakao T. Adao Lara. Od 16. veka pa nadalje, hrišćanska filozofija sa svojim teorijama počinje da koegzistira sa nezavisnim naučnim i filozofskim teorijama.
Razvoj hrišćanskih ideja predstavlja raskid sa filosofijom Grka, imajući u vidu da je polazna tačka hrišćanske filozofije hrišćanska religiozna poruka.
Lara deli hrišćansku filozofiju u tri ere:
- Rana filozofija: patristika (2.–7. vek)
- Srednjovekovna filozofija: sholastika (9–13 vek)
- Predmoderna (14–15 vek)[4]
Karakteristike[uredi | uredi izvor]
Filozofsko polazište hrišćanske filosofije je logika, ne isključujući hrišćansku teologiju.[5] Iako postoji odnos između teoloških doktrina i filozofske refleksije u hrišćanskoj filosofiji, njena refleksija je strogo racionalna. Na ovaj način sagledavanja dve discipline, ako je bar jedna od premisa argumenta izvedena iz otkrivenja, argument spada u domen teologije; inače spada u domen filozofije.[6][7]
Razvoj[uredi | uredi izvor]
| Deo serije o hrišćanstvu |
| Hrišćanstvo |
|---|
 |
 Portal Hrišćanstvo |
Filozofija i hrišćanstvo, od najranijeg perioda u kome su se mogli susresti, stupaju u različite odnose, od odnosa odbijanja, do odnosa preplitanja i uzajamnog priznavanja.
Apologetika[uredi | uredi izvor]
U počecima hrišćanstva,[8][9] verovanje u ono što je dato objavom isključuje istraživanje, jer nova vera ne insistira na racionalnoj uverljivosti svojih tvrdnji. Neki, kao Tertulijan (155-220 n. e.), vide odnos vere i filozofije kao sukob:
| „ | Šta imaju zajedničkog filosof i hrišćanin, učenik Grčke i učenik neba, trgovac slavom i spasilac duše, delatnik na rečima i delatnik na delu, razoritelj i graditelj, prijatelj i neprijatelj zablude, onaj ko iskrivljuje istinu i onaj ko istinu obnavlja i objavljuje, kradljivac istine i njen čuvar... Nema ničeg zajedničkog između filozofije i teologije. Nema ničeg iznad verovanja što bi trebalo da verujemo. | ” |
| — Tertulijan | ||
Tertulijan odbija svaku vezu vere sa znanjem, odnosno religije sa filozofijom. Poznat je po svojim izjavama: „svaki priprosti hrišćanin bliži je bogu od Platona“ i "credo quia absurdum" (verujem jer je besmisleno). On i drugi hrišćanski apologeti brane izvorno versko osećanje i pretpostavljaju ga svakoj naučnoj i filozofskoj spoznaji.
Gnostici su prvi hrišćani koji pokušavaju znanjem doći do istine vere. No vremenom, usled odupiranja jeresi i filozofskoj kritici, javljaju se hrišćanski apologeti, koji su filozofski pisali u odbranu hrišćanstva. Vremenom, kako je hrišćanstvo postajalo državna religija na prostorima Rimskog carstva, dolazi do helenizacije hrišćanske filozofije, što se ponajviše odrazilo nadovezivanjem na Platona i neoplatonizam. Filozofija i teologija se shvataju kao odvoje oblasti, koje ne protivreče jedna drugoj, već se nadopunjuju. Filozofija se bavi onim što se zasniva na čulnom iskustvu, a teologija onim čega nema u čulnom iskustvu (natprirodnim). Teologija okreće onim stvarima koje se ne mogu znati, ali se u njih može verovati.
Patristika[uredi | uredi izvor]
U 4. i 5. veku dolazi do sistemske razrade hrišćanske nauke koja se zove patristika (od lat. patres - oci). Istočni crkveni oci Grigorije Bogoslov (329-390) i Vasilije Veliki (330-378), pozivaju da se oprezno izučavaju antički filozofi, da se od njih prihvati ono što valja, a da se njihove zablude odbace.
Godine 529. vizantijski car Justinijan I, koji je ujedno bio i pravoslavni teolog, ukida sve filozofske škole u Atini, uključujući i Platonovu Akademiju.
Sholastika[uredi | uredi izvor]
Na zapadu, Toma Akvinski (1225—1274) stvara teološki sistem u kome sledi Aristotelovu filozofiju, smatrajući ga svojim učiteljem.
Osnovne teme[uredi | uredi izvor]
U odnosu na antičku filozofiju, hrišćanska filozofija donosi brojne promene. Razlika u poimanju vremena dolazi do izražaja kod Avgustina Hiponskog (354-430 n. e.). Dok su Grci smatrali da se svet obnavlja u ciklusima sličnim smeni godišnjih doba, hrišćani očekuju nastupanje Carstva nebeskog, shvatajući istorijski proces linearno.[10][11] Takođe, Grci su smatrali da ništa ne može nastati ni iz čega, dok su hrišćani tvrdili da Bog stvara svet ex nihilo (iz ničega).[12]
Predstavnici[uredi | uredi izvor]
Značajni predstavnici hrišćanske filozofije su:
|
|
|
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Neki spore i sam termin hrišćanska filozofija jer se u antici smatralo osnovom filozofske slobode raspravljati o svim učenjima.
- ^ Murray, Michael J.; Rea, Michael (2016). Zalta, Edward N., ur. Philosophy and Christian Theology. Metaphysics Research Lab, Stanford University.
- ^ „What are the Patristics, and why should we study them?”. www.monergism.com. Pristupljeno 2021-10-27.
- ^ Lara, str. 13
- ^ Boehner, pág. 10
- ^ Peter van Inwagen (maj 2018). Metaphysics (4th izd.). Taylor and Francis. ISBN 9780429963575. „metaphysics must be distinguished from sacred or revealed theology. Theology is, by definition, the science or study of God. Theology partly overlaps metaphysics. What is common to theology and metaphysics is usually called philosophical, or natural, theology. It is the remaining part of theology that is called sacred, or revealed, theology.”
- ^ Murray, Michael J.; Rea, Michael (13. 5. 2002). „Murray, Michael J. and Michael Rea, "Philosophy and Christian Theology", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.)”. „On this way of seeing the two disciplines, if at least one of the premises of an argument is derived from revelation, the argument falls in the domain of theology; otherwise it falls into philosophy's domain.”
- ^ Hitchcock, Susan Tyler; Esposito, John L. (2004). Geography of Religion: Where God Lives, where Pilgrims Walk (na jeziku: engleski). National Geographic Society. str. 281. ISBN 978-0-7922-7313-4. „By the year 100, more than 40 Christian communities existed in cities around the Mediterranean, including two in North Africa, at Alexandria and Cyrene, and several in Italy.”
- ^ Bokenkotter, Thomas S. (2004). A Concise History of the Catholic Church (na jeziku: engleski). Doubleday. str. 18. ISBN 978-0-385-50584-0. „The story of how this tiny community of believers spread to many cities of the Roman Empire within less than a century is indeed a remarkable chapter in the history of humanity.”
- ^ "Abrahamic Faiths, Ethnicity and Ethnic Conflicts" (Cultural Heritage and Contemporary Change. Series I, Culture and Values, Vol. 7) by Paul Peachey, George F. McLean and John Kromkowski (Jun 1997) ISBN 1565181042 p. 315
- ^ France, R. T. (2005). „Kingdom of God”. Ur.: Vanhoozer, Kevin J.; Bartholomew, Craig G.; Treier, Daniel J.; Wright, Nicholas Thomas. Dictionary for Theological Interpretation of the Bible. Grand Rapids: Baker Book House. str. 420—422. ISBN 978-0-8010-2694-2. Arhivirano iz originala 26. 1. 2021. g. Pristupljeno 19. 7. 2016.
- ^ Osnovna pitanja srednjovekovne filozofije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2008), Pristupljeno 29. 4. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Batrelos, Dimitrios (2008). Vizantijski Hristos: Ličnost, priroda i volja u hristologiji svetog Maksima Ispovednika. Kragujevac: Kalenić.
- Lurje, Vadim (2010). Istorija vizantijske filosofije: Formativni period. Sremski Karlovci-Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
- Baird, Forrest E.; Kaufmann, Walter (2008). From Plato to Derrida. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall. ISBN 978-0-13-158591-1.
- Hillar, Marian (2012). From Logos to Trinity. The Evolution of Religious Beliefs from Pythagoras to Tertullian. Cambridge, UK; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-01330-8.
- Richmond, James. Faith and Philosophy, in series, Knowing Christianity. London: Hodder and Stoughton, 1966.
- Boehner, Philoteus. Gilson, Etienne. História da filosofia cristã: desde às origens até Nicolau de Cusa, 8a edição, Petrópolis, Vozes, 2003.
- Lara, Tiago Adão. Curso de história da filosofia: A filosofia nos tempos e contratempos da cristandade ocidental, Petrópolis, Vozes, 1999.
- Störig, Hans Joachim. História Geral da Filosofia, Petrópolis, Vozes, 2008.
- Assiter, Alison (2009). Kierkegaard, metaphysics and political theory: unfinished selves. London, New York: Continuum International Publishing Group. ISBN 978-0-8264-9831-1.
- Butchvarov, Panayot (1979). Being Qua Being: A Theory of Identity, Existence and Predication. Bloomington and London: Indiana University Press.
- Chalmers, David, David Manley and Ryan Wasserman, eds. (2009). Metametaphysics: New Essays on the Foundations of Ontology. Oxford University Press.
- Crane, T and Farkas, K (2004). Metaphysics: A Guide and Anthology, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-926197-0.
- Gale, Richard M. (2002). The Blackwell Guide to Metaphysics. Oxford: Blackwell.
- Gay, Peter. (1966). The Enlightenment: An Interpretation (2 vols.). New York: W.W. Norton & Company.
- Harris, E. E. (1965). The Foundations of Metaphysics in Science. London: George Allen and Unwin.
- Harris, E. E. (2000). The Restitution of Metaphysics. New York: Humanity Books.
- Heisenberg, Werner (1958), "Atomic Physics and Causal Law," from The Physicist's Conception of Nature.
- Koons, Robert C. and Pickavance, Timothy H. (2015), Metaphysics: The Fundamentals. Wiley-Blackwell.
- Le Poidevin R. & al. eds. (2009). The Routledge Companion to Metaphysics. New York: Routledge.
- Loux, M. J. (2006). Metaphysics: A Contemporary Introduction (3rd ed.). London: Routledge.
- Lowe, E. J. (2002). A Survey of Metaphysics. Oxford: Oxford University Press.
- Tuomas E. Tahko (2015). An Introduction to Metametaphysics. Cambridge: Cambridge University Press.
- Benovsky, Jiri (2016), Meta-metaphysics: On Metaphysical Equivalence, Primitiveness, and Theory Choice. Springer.
- Bliss, Ricki and J. T. M. Miller, eds. (forthcoming). The Routledge Handbook of Metametaphysics. Routledge.
- Kim, Jaegwon and Ernest Sosa, eds. (1999). Metaphysics: An Anthology. Blackwell Philosophy Anthologies.
- Kim, Jaegwon and Ernest Sosa, eds. (2000). A Companion to Metaphysics. Malden Massachusetts. Blackwell.
- Neil A. Manson, Robert W. Barnard, eds. (2014). The Bloomsbury Companion to Metaphysics. Bloomsbury.
- Raven, Michael J. (2020). The Routledge Handbook of Metaphysical Grounding. Routledge.
- „Metaphysics”. Encyclopedia.com.
- „Epistemology”. Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 22. 6. 2020.
- „metaphysics”. American Heritage Dictionary of the English Language (5th izd.). 2011. Pristupljeno 24. 11. 2018.
- Hall, Ned (2012). „David Lewis's Metaphysics”. Ur.: Edward N. Zalta. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2012 izd.). Center for the Study of Language and Information, Stanford University. Pristupljeno 5. 10. 2012.
- Cohen, S. Marc. „Aristotle's Metaphysics”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. The Metaphysics Research Lab Center for the Study of Language and Information Stanford University Stanford, CA. Pristupljeno 14. 11. 2018.
- Veldsman, Daniël P. (15. 11. 2017). „The place of metaphysics in the science-religion debate”. HTS Teologiese Studies (na jeziku: engleski). 73 (3): 7. ISSN 2072-8050. doi:10.4102/hts.v73i3.4655
. - Hofweber, Thomas (2020). „Logic and Ontology”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Pristupljeno 23. 12. 2020.
- Borchert, Donald (2006). „Ontology”. Macmillan Encyclopedia of Philosophy, 2nd Edition. Macmillan.
- Sandkühler, Hans Jörg (2010). „Ontologie”. Enzyklopädie Philosophie. Meiner. Arhivirano iz originala 11. 3. 2021. g. Pristupljeno 7. 3. 2021.
- Honderich, Ted (2005). „Ontology”. The Oxford Companion to Philosophy. Oxford University Press.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- The Institute for Faithful Research
- Metaphysics at Encyclopædia Britannica
- The London Philosophy Study Guide Arhivirano 23 septembar 2009 na sajtu Wayback Machine offers many suggestions on what to read, depending on the student's familiarity with the subject: Logic & Metaphysics Arhivirano 12 jul 2018 na sajtu Wayback Machine.
