Čitluk (imanje)
Čitluk (čifluk, čiflik; tur. Çiftlik, grč. τσιφλίκι, mkd. чифлиг) je termin korišćen u Osmanskom carstvu za velika zemljišna imanja manastira, zemljišne površine u gradu, ili selo koje je osim spahije imalo još jednog gospodara. Gospodar od čitluka zvao se turskom reči čitluk sahibija, ljudi koji su boravili na njegovom čitluku zvali su se njegove čifčije (u Bosni su se zvali kmetovi), a on njihov aga ili gospodar.[1]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Vreme pojave čitluka vezano je za početak stagnacije, a posebno opadanja Osmanskog carstva od kraja 16. veka. Opadanje je praćeno slabljenjem središnje vlasti sultana u Carigradu, što je dovelo do propasti timarskog sistema. Nosioci pojave čitlučenja bili su janjičari. U 19. veku čitluk je potpuno potisnuo ranije oblike uprave na zemljom u celom Osmanskom carstvu.
Vlasništvo nad zemljom[uredi | uredi izvor]
Koje selo nije imalo čitluk sabahiju već samo spahiju, zemlja je bila vlasništvo seljaka od koje su davali spahiji desetak na ono što na njoj rodi. Zemljište koje je imalo čitluk sabahiju, «on je govorio da je zemlja njegova» ali se opet znala baština svakog seljaka i on po zakonu nije mogao uzeti ništa od nje, osim ako bi izumrla cela porodica.
Vlasništvo nad objektima[uredi | uredi izvor]
Kuće i svi ostali objekti bili su vlasništvo seljaka koje su oni po svojoj volji mogle graditi, premeštati ili dograđivati. Ukoliko bi se iz sela preselili, mogli su prodati i zemlju i celokupne pripadajuće objekte sa svim teretom obaveza kao što su oni držali.
Obaveze davanja doprinosa i poreza[uredi | uredi izvor]
Čitluk sabahija je na ime doprinosa uzimao deveti deo od žita,povrća i sena (u Tršiću) Na ime poreza seljaci su mu davali po kući domaćin- poreska glava) pet oka pasulja, po članu familije jednu oku , i po kući jednu »junjgu« masla.
Obaveza beglučenja na čitluku[uredi | uredi izvor]
Seljaci su imali obavezu beglučenja ,leti u polju u početku najviše u nedelju, a kad je zulum već nastao i u druge dane, ne samo leti već i zimi, kad bi mu nešto zatrebalo, na primer, sjekli i nosili drva. Dok se beglučilo samo u nedelju, čitluk sabahija je hranio seljake, i to vrlo dobro i omladina je na begluk išla vrlo rado, a posle su mu beglučili sa hranom koju su donosili od kuće i prestali su da begluče.
Reforma čitluka 1805. godine[uredi | uredi izvor]
Srpska revolucija i proces oslobađanja Srba od osmanske dominacije izmenila u mnogim aspektima društveno-ekonomske odnose na Balkanu. Glavnu snagu revolucije činilo je seljaštvo. Srpska narodna skupština 1805. godine formuliše stav da će da plati sultanu dogovorenu poresku sumu po čitluku, da će na čelu čitluka stajati knezovi i da ne priznaje nikakve obaveze prema Čitluk sahibiji i spahiji. Slobodan seljak i njegova zemlja, nezavisna privatna svojina i poljoprivredna proizvodnja, po principu da je svaki čovek koji može da obrađuje zemlju ujedno i njen zemljoposednik (zemlje koja nema ranije vlasnike),je jedan od najvećih rezultata srpske nacionalne revolucije na društveno-ekonomskom polju [2].
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vuk Stefanović Karadžić, Srpski rječnik 1852.
- ^ Krъstьo Mančev — Istoriя na balkanskite narodi. Tom 1 (57) — 1352–1878 — Moяta biblioteka
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vuk Stefanović Karadžić, Srpski rječnik 1852.
- [1]- Istorija Balkanskih naroda Tom 1,profesor Krsto Gerov Mančev, Bugarski istoričar
- Fotić, Aleksandar (2021). „How to Run a Big Monastic Çiftlik: The Case of Hilandar’s ʻBulgar Metochionʼ in Karviya (Kalamaria): Sixteenth-Seventeenth Centuries”. Monastic Economy across Time: Wealth Management, Patterns, and Trends. Sofia: Centre for Advanced Study. str. 83—97.
- Šuletić, Nebojša (2008). „Čitluk”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 1255.
