Šlezvig-Holštajn

Šlezvig-Holštajn Slesvig-Holsten Slaswik-Holstiinj Sleswig-Holsteen
Zastava Grb
Himna: Himna Šlezvig Holštajna (Schleswig-Holstein meerumschlungen)
Država	Nemačka
Admin. centar	Kil
Ministar-predsednik	Danijel Ginter (CDU)
Vladajuća stranka	CDU i FDP
Površina	15.799,38 km2
Stanovništvo	2017.
— broj st.	2.889.821
— gustina st.	182,91 st./km2
— ISO 3166-2	DE-SH
Glasova u Saveznom savetu	4
Zvanični veb-sajt

Šlezvig-Holštajn (nem. Schleswig-Holstein, zfriz. Slaswik-Holstiinj, dan. Slesvig-Holsten, nisnem. Sleswig-Holsteen) je najsevernija država Nemačke. Glavni grad od kraja Drugog svetskog rata je Kil (pre toga je bio Šlezvig). Drugi veći gradovi su Libek i Flenzburg. Sa površinom od 15.761,4 km², Šlezvig-Holštajn je jedna od najmanjih saveznih država. Na severu se graniči sa Danskom, na jugu sa nemačkim državama Hamburg, Meklenburg-Zapadna Pomeranija i Donja Saksonija.

Geografija

Šlezvig-Holštajn iz svemira

Šlezvig-Holštajn je geografski južni deo poluostrva Jiland i severnonemačke ravnice. Nalazi se između Severnog, na zapadu, i Baltičkog mora na istoku. Gradić Nortorf geografska je sredina pokrajine.

Močvara u Ajderštetu, tipična za obalske predele države

Obala je veoma duga i predstavlja 3,2% svih evropskih obala. Najviši vrh je visok 168 metara. Mnoge površine su močvarne, a ima i dosta jezera. Kroz državu prolazi Kilski kanal.

Šlezvig-Holštajn se u istoriji delio na sledeće pokrajine:

• Šlezvig
• Holštajn
• Libek
• i nekadašnje vojvodstvo Lauenburg

Pokrajine Šlezvig i Holštajn delile su reke Ajder i Levensau koje su isto tako označavale severnu granicu Svetog rimskog carstva (propalo 1806) tj. Nemačke konfederacije (1864). Nakon što su se vojvodstva Šlezvig i Holštajn ujedinile i postale pruska provincija, vojvodina Lauenburg se 1876. pridružila i imala status okruga u Šlezvig-Holštajnu. Zakonom Veliki Hamburg iz 1937. Šlezvig-Holštajnu je priključen bivše biskupsko sedište Ojtin, hanzeatski grad Libek, Gestaht, Groshansdorf i Šmalenbek. Hamburgu su pripojeni Altona, Vandzbek i nekoliko opština kao Blankeneze, koje su dotada pripadale Šlezvig-Holštajnu.

Reljef

Reljef u Šlezvig-Holštajnu

Reljef u Šlezvig-Holštajnu menja se od zapada prema istoku od močvare, visoki i niski gest (teren nasta ledničkom erozijom) sve do pobrđa Šlezvig-Holštajna. Pobrđe i gest nastali su nakon zadnjeg ledenog doba. Istočnije nalazi se ostrvo Femarn koje je takođe nastalo u vreme ledenog doba. Najveća reka u Šlezvig-Holštajnu je Ajder, a najveća uzvišica je Bungzberg sa 168 m.

Zapadnu obalu Šlezvig-Holštajna zapljuskuje plitko more. Na severu (Severna Frizija) pred obalom se nalaze niz ostrva i niska, travom obrasla ostrvca i poluostrvo Ajderštet. Zapadna obala se još deli na sledeće krajeve: Vidingarde, Bekingard, a prema jugu nalaze se Nordergesharde (koji je delimično u Gistu), Sidergeshard (koja potpuno pripada Gistu) i ostrvo Helgoland.

Južno od Sjeverne Frizije između ušća Ajdera i Labe nalazi se Ditmašen, koje se sastavlja od Sjevernog Ditmatršena i Južnog Ditmaršena i prelazi u Elbmaršen, Vilstermarš i Kremper Marš.

Isto kao zapadni dio Šlezvig-Holštajn istok je plodan. Zapadnu obalu dijele morski zalivi u brežuljkasta poluostrva: Angeln, Švanzen, Denišer Vold i Vagrien. Kraj oko velikih jezera u Holštajnu se naziva „holštajnska Švajcarska“, a kraj koji se graniči s Geestom se zove Hitener Berge.

Kraj Geest koji je zbog lošeg kvaliteta zemljišta kasno osvojen za poljoprivredu, čak se može reći da pokušaj kolonizacije u 18. stoljeću nije uspeo. Tako se nije razvila tradicionalna podela zemlje. Spomenuti valja samo sledeća tri kraja:

• Schleswigsche Geest kroz koje je išao promet između rekama Šlaj i Ajder.
• Aukrug koji je danas park prirode
• Štorman koji je danas istočni deo okruga Storman

Istorija

Glavni članak: Istorija Šlezvig-Holštajna

Prvo naseljavanje i nastanak Šlezviga i Holštajna

Šlezvig-Holštajna su nakon zadnjeg ledenog doba naselili lovci i skupljači. Od 4000. p. n. e. naseljavali su se prvi seljaci, koji su sagradili između 3500 do 2800 megalitskih građevina, od kojih danas još 100 postoji. Do ranog srednjeg veka stvorile su se četiri grupa naroda i jezika. Severnije od linije Ajder – Treene – Ekernferde severno-germanski Danci i Jiti, na severozapadu Frizi, jugozapadnom delu do linije Ajder – Kil – Preec – Ojtin – Laba zapadnogermanski Sasi i u istočnom delu slovenski Bodrići. Tokom Saskih ratova južni deo Šlezvig-Holštajnaa je bio pod uticajem franačke države. Između 768. i 811. franački kralj i kasnije car Karlo Veliki ratovao je protiv paganskih severnih Germana. Tokom tih ratova je sagrađen i takozvani Daneverk, koji je trebalo da bude štit od Sasa i Slovena. 811. je potpisan sporazum o miru u kojem je reka Ajder bila granica između Danske i franačke države. U 12. i 13. veku sve se više ljudi naseljavalo na to područje i time je Ajder zapravo izgubio svoj status granice. Uprkos tome je do kraja Svetog rimskog carstva (1806) tj. do 1864, između vojvodstva Šlezviga i vojvodstva Holštajna, Ajder ostao formalna, pravna granica, jer severnije od Ajdera je važilo Jitsko pravo. Tek su se uvođenjem Građanskog zakonika u 1900. Šlezvig i Holštajna i pravno približili.

Vladavina Šauenburgera

Libek u 15. veku

Na početku 13. veka danski kralj je pokušavao osvojiti Holštajn. Nakon prvih uspeha, godine 1227. u bitki kod Bornheveda je doživeo poraz. Oko 1400. danska kraljica Margareta I je povratila dansko vlast u Šlezvigu, ali su u međuvremenu grofovi Holštajna širili svoj uticaj u Jilandu. Zato je kraljica Margareta I morala priznati njihovo pravo na zemljište u Šlezvigu. Godine 1386. grofovi Šauenburger su dobili Šlezvig, i time je on prvi put bio sjedinjen s Holštajnom. Teritorijalnu istoriju Šlezviga i Holštajna obeležile su svađe oko podele nasledstva. Tek je dinastija Šauenburger ujedinila Šlezvig i Holštajn, tako da se u kasnom srednjom veku može govoriti jednoj teritoriji.

Danska vladavina

Godine 1460. se ugasila loza Šauenburger, pa je plemstvo Šlezvig-Holštajna izabralo danskog kralja Kristijana I za vladara. On je bio nećak poslednjeg Šauenburgera Adolfa VIII. Po Ripenskom ugovoru iz 1460. vojvodstva Šlezvig i Holštajn ne smeju se razdvajati, tako da je Šlezvig-Holštajn do 1864. ostao u personalnoj uniji s Danskom. Danski kralj nije vladao kao kralj nad Šlezvigom i Holštajnaom nego kao vojvoda. Vojvodstvo Šlezvig je dalje ostalo danska suverena teritorija, a vojvodstvo Holštajna je bila deo Svetog rimskog carstva nemačke nacije. Početkom novog veka vojvodstva Šlezvig i Holštajna opet se raspadaju u manja delove zbog podele nasledstva. Najpoznatiji i najvažniji bili su vojvode od Gotorfera, koji su bili i zaslužni za osnivanje Kilskog fakulteta.

Nacionalizam i nemački ratovi

U 19. stoljeću sve veći nacionalizam u Danskoj kao i u Nemačkoj vodi do dva rata. Nesporazum nije nastao oko Holštajna, koji je već od ranog srednjeg veka pripadao Svetom rimskom carstvu i od 1815. Nemačkoj konfederaciji, iako je vladar Holštajna bio danski kralj. Sukob je izbio oko Šlezviga jer su i Nemačka (Pruska) i Danska htele celi Šlezvig. Na severu Šlezviga živeli su većinom Danci, a na jugu Nemci.

Uve Jens Lornsen (rođ. na Siltu) postao je 1830. vođa nemačkog dela Šlezviga. Početkom 1840-ih godina danski i nemački nacionalni liberali pokušavali su doći do većeg uticaja u Šlezvigu, tako da je već tada nastao sukob između tih grupa. U sklopu Martovske revolucije 1848. izbio je otvoreni sukob. U Kilu je osnovana privremena vlada koja je zagovarala da ujedinjeni Šlezvig-Holštajna uđe u Nemačku konfederaciju, dok su u Kopenhagenu danski nacionalni liberali imenovali vladu koja je imala cilj da se Šlezvig ustavno prisvoji Danskoj. Nespojivost ta dva zahteva dovela je do Prvog šlezvičkog rata, u kom su se nemačko stanovništvo Šlezvig-Holštajna uzalud branilo od danske nadmoći. Po planovima nemačkih nacionalnih liberala Šlezvig je trebalo da postane član Nemačke konfederacije i zajedno sa Holštajnom biti nezavisna država kojom bi vladao vojvoda od Augustenburga. Po nemačkom pravu on je bio pravni naslednik tih dveju kneževina, jer danski kralj i knez Frederik VII nije imao naslednika. Po danskom pravu on bi međutim mogao biti samo vladar Holštajna, ali ne i Šlezviga, jer je u Danskoj red nasleđivanja mogla nastavljati i ženska linija.

U početku su nemački stanovnici Šlezvig-Holštajna imali podršku narodne skupštine, ali zbog pritiska drugih evropskih velikih sila pruska vojska i savezne odredi su se povukli i prepustile vladu u Kilu samoj sebi. Danska pobeda kod Idšeta 1850. uništila je sve nade u jedan nemački Šlezvig-Holštajna. 2. jula 1850. sklopljen je Berlinski mir između Nemačke konfederacije i Danske. Uprkos tome konačno rešenje za Šlezvig-Holštajn nije postignuto.

U novembru 1863. Danska je donela Ustav, koje je trebalo da važi i za Šlezvig. Time se nisu više držali sporazuma o miru iz 1851. godine. Pruski kancelar Oto fon Bizmark iskoristio je tu priliku da reši pitanje Šlezviga u nemačku korist. Bizmark je dao Danskoj kratki ultimatum i odmah nakon završetka ultimatuma Pruska i Austrija objavile su rat protiv Danske. Drugi šlezvički rat je u aprilu 1864. završen pobedom Pruske i Austrije. Pregovori o podeli Šlezviga nisu doveli do nikakvog rezultata, tako da je Šlezvig-Holštajn bio pod zajedničkom upravom Pruske i Austrije, a ne, što je bio cilj, nezavisno vojvodstvo. Pojedini delovi Šlezviga su ostali danski: ostrvo Ero, sedam Kirhšpila južno od Koldinga i jedan mali deo severnije od Ripena. Za to danski kralj predaje danske enklave, koje nisu pripadale Šlezvigu, (Loharde, Megeltonderhered, Listland na Siltu, Zid-Rem, Amrum, Vesterland-Fer).

Nakon Austrijsko-pruskog rata 1866. godine Šlezvig-Holštajn je postao pruska provincija, a od 1871. deo Nemačkog carstva. Glavno pitanje politike kancelara Bizmarka bilo je pitanje Šlezvig-Holštajna, što je osnivanjem Nemačkog carstva rešeno.

20. vek

Međunarodni nesporazum s Danskom završio je tek 1920. Pod pritiskom i nadzorom pobedničkih sila Prvog svetskog rata u severnom delu Šlezviga, po prusko-austrijskom dogovoru iz 1866, održan je referendum. Kako je Nemačka izgubila rat bila je u teškom položaju, tako da je morala priznati nepogodne izborne jedinice i time izgubila nemačko orijentisane gradove kao što su Apenrade, Sonderburg i Tondern, kao i nemačko orijentisane delove okruga Tonderna. Srednja izborna jedinica (s Flensburgom) odlučila se za Nemačku. Uprkos tim izborima konačni dogovor između Danske i Nemačke postignut je tek 1955, kada su rešena sva pitanja oko prava manjina. Pri kraju 1920tih, pogotovo na zapadnoj obali u Ditmaršenu, nacizam je imao svoje snažno uporište. Krvavu noć u Verdenu nacisti su iskoristili za propagandu po celoj Nemačkoj. Već 1930. je Nemačka Nacistička partija na izborima dobila 70% glasova. Od 1938. su se i u Šlezvig-Holštajnu palile sinagoge i osnivali manji sabirni logori. Posle Drugog svetskog rata Šlezvig-Holštajn je bio glavno odredište za izbeglice iz istočne Pruske, Pomeranije i Hamburžana koji su ostali bez kuće nakon bombardovanja. Od 1939. do 1949. broj stanovnika je narastao za 1,1 milion na 2,7 miliona stanovnika. Dana 26. februara 1946. britanske okupacijske vlasti imenovale su u Šlezvig-Holštajnu pokrajinsku vladu. Dan pre Saveznici su i formalno ukinuli Prusku, pa tim Šlezvig-Holštajn nije više bio pruska provincija. Uz odobrenje Saveznika, 23. avgusta 1946. osnovana je samostalna zemlja Šlezvig-Holštajn s glavnim gradom Kilom. 20. aprila 1947. je izabrana prva pokrajinska vlada, koja je pokrajinskom propisom iz 1949, odlučila da Šlezvig-Holštajn od 12. januara 1950. bude jedna od saveznih pokrajina Nemačke.

Dana 29. marta 1955. potpisano je Bonsko-kopenhagensko objašnjenje kojim su Nemačka i Danska ugovorili da manjine druge nacionalnosti imaju posebnu zaštitu. To objašnjenje je i danas je model za dogovor među državama oko manjinskim pitanjima.

Administrativna podela

Državu Šlezvig-Holštajn čini 11 okruga i 4 grada.

Nekada je držaca imala 17 okruga ali je on vremenom smanjen na 11. Broj opština je sa 1.371 (1959) smanjen na 1.131 (1994) i od 199 služba na 119. Istovremeno je povećana površina četira grada bez okruga.

31. decembra 2002. Šlezvig-Holštajn je imao 11 okruga i 1.130 opština. 1.019 opšina ima manje od 2.000 stanovnika i imaju počasnog gradonačelnika. 62 opštine imaju status grada kojega dobiju ako imaju više od 10.000 stanovnika. Opštine koje odranije imaju taj status, ali nemaju više potreban broj stanovnika, ga ne gube.

U gradovima živi 1,5 milion od 2,7 miliona stanovnika pokrajine Šlezvig-Holštajn. Najviše stanovnika ima okrug Pineberg; 290.000. Najveću površinu ima Okrug Rendzburg-Ekernferde — 2.400 km².

Okruzi i gradovi

Okruzi i gradovi u Šlezvig-Holštajnu

	Okrug	Sedište okruga	Registarska oznaka
1	Ditmaršen	Hajde	HEI
2	Vojvodstvo Lauenburg	Raceburg	RZ
3	Severna Frizija	Husum	HF
4	Istočni Holštajn	Ojtin	OH
5	Pineberg (sa Helgolandom)	Pineberg	PI
6	Plen	Plen	PLÖ
7	Rendzburg-Ekernferde	Rendsburg	RD
8	Šlezvig-Flenzburg	Šlezvig	SL
9	Zegeberg	Bad Zegeberg	SE
10	Štajnburg	Itzehoe	IZ
11	Štormarn	Bad Oldesloe	OD
FL	Flenzburg	Flenzburg	FL
KI	Kil	Kil	KI
HL	Libek	Libek	HL
NMS	Nojminster	Nojminster	NMS

Obeležja Šlezvig-Holštajna

Grb države	Grb	Zastava države	Službena zastava Šlezvig-Holštajna

Zastava

Zastava Šlezvig-Holštajna sastoji se od tri vodoravne trake. Gornja traka je plava, srednja bela, a donja crvena. Boje su adaptirane iz grba države i prvi put su zastava koristili nemački stanovnici Šlezvig-Holštajna 1840. godine, na početku nemačko-danskih sukoba oko Šlezviga. Saveznici su nakon Drugog svetskog rata zastavu priznali 1949. Službena zastave države je s grbom i smeju ju koristiti samo službene oblasti. Zastavu Šlezvig-Holštajn, koja je bez grba, sme svako koristiti.

Grbovi

Na grbu se vidi na desnoj strani holštajnski list koprive, a na levoj strani lava Šlezviga.

Himna

Službeno se himna Schleswig-holsteina zove Wanke nicht mein Vaterland (Ne teturaj, moja domovino), ali se većinom himna naziva Schleswig-Holstein meerumschlungen (Šlezvig-Holštajn okružen morem). Reči himne je napisao Mateus Fridrih Hemnic, a melodija je od Karla Gotliba Belmana.

Stanovništvo

U Šlezvig-Holštajnu ima 2,82 miliona stanovnika, što je 179 stanovnika po km². Na severu u Šlezvigu živi danska manjina, a prema Severnom moru i frizijska manjina. Starosedeoci Šlezvig-Holštajna su saskog, frizijskog i jitskog porekla. Od 1939. do 1949. doseljavale su se izbeglice iz Pomeranije i istočne Pruske i povećale broj stanovnika za 1,1 milion. Demografija Šlezvig-Holštajna odgovara ostatku SR Nemačke; 45,7% žena je udano, 12,9% udovice i 6,4% rastavljeno. Kod muškaraca važe sledeći postoci 47,7%, 2,6% i 5,4%.

Gustina stanovništva je nejednaka. Najveća gustina stanovnika je u gradovima koji ne pripadaju jednom okrugu i u okruzima Pineberg i Štormarn koji su odmah do Hamburga, dok južni Šlezvig i okrug Ditmaršen imaju najnižu gustinu stanovništva.

Šlezvig-Holštajn ima od zapadnih nemačkih saveznih pokrajina najmanji postotak (1994: 5,1%) stranaca. Razlog tome je geografski položaj i slabi napredak privrede. Od 140.000 stranaca je 22% iz zemalja stare Evropske unije. Najveću grupu stranca sa 42.000 čine Turci, a iza njih sledi oko 14.000 stranaca sa područja bivše Jugoslavije.

Najveći gradovi

Izvor: ?
	№	Grad	Populacija
Kil Libek	1.	Kil	239.866	Flenzburg Nojminster
	2.	Libek	211.713
	3.	Flenzburg	83.462
	4.	Nojminster	76.951
	5.	Norderštet	74.574
	6.	Elmshorn	47.490
	7.	Pineberg	41.726
	8.	Iceho	30.956
	9.	Vedel	31.725
	10.	Arensburg	31.292

U Šlezvig-Holštajnu postoji mnogo opština s manje od 500 stanovnika. Arnis je sa 365 stanovnika najmanji nemački grad. Videnborštel je najmanja samostalna opština Nemačke. U njoj postoji samo jedna kuća i zadnjih je godina imala dvoje do sedam stanovnika.

Jezici

Službeni jezik je nemački. Niskonemački jezik govori se samo u nekim regijama, a danski, frizijski i romski su jezici manjina. U opštinama blizu danske granice između Niebüll i Flenzburg govori se još južnojitski jezik.

Danski i frizijski govore se samo u severnom delu Šlezvig-Holštajna. U okrugu Severna Frizija i na Helgolandu je od 2004. frizijski drugi službeni jezik. Do 12. veka na jugoistoku su živeli Sloveni, što se može prepoznati po imenima gradova, koji su slovenskog porekla: Libek, Laboe, Ojtin, Preetz, Raceburg).

Religija

U Šlezvig-Holštajnu stanovnici većinom pripadaju protestantskoj veroispovesti. Prema podacima iz 2004. 56,3% stanovnika su protestanti tj. pripadaju Severnoj lapskoj evangeličko-luteranskoj crkvi, 6,1% su katolici, a preko 37% ne pripada niti jednoj većoj verskoj zajednici..

Oko 25.000 stanovnika je islamske veroispovijesti, 15.000 su pripadnici Evangeličke slobodne crkve, 6.800 evangeličko-luteranske danske crkve, a ima i 1.800 Jevreja. Severna lapska evangeličko-luteranska crkva je organizovana u tri oblasti: Šlezvig, Holštajn-Libeck i Hamburg. Svaki deo ima svog biskupa. Katolička crkva u Šlezvig-Holštajnu pripada nadbiskupiji Hamburg.

Privreda

Brodogradilište u Kilu

Šlezvig-Holštajn je tradicionalno manje razvijena pokrajina sa samo dva velika grada, Kilom i Libekom. Proizvodna industrija razvila se relativno kasno tako da mnogo stanovništa i dalje radi u poljoprivredi. Privreda se zasniva na poljoprivredi i stočarstvu (uzgoj krava i svinja), brodogradnji, turizmu, ribolovu i mašinogradnji.

Ujedinjenjem Nemačke Šlezvig-Holštajn nije više dobijao pomoć, nego je morao plaćati, što je negativno uticalo na privredu. Dodatno se smanjivala vojska i mornarica što je takođe imalo negativan efekat.

Šlezvig-Holštajn se može podeliti u tri gospodarske zone:

1. Privredno jaka zona oko Hamburga (sa mašinogradnjom i tercijarnim sektorom),
2. Privredno slabu zapadnu obalu (poljoprivreda, turizam, energija vjetra)
3. i luke na istočnoj obali (Flenzburg, Kil i Libek) s trgovinom, saobraćajem i brodogradnjom.

U zadnjim godinama trgovina na Baltičkome moru dobila je na značenju. Pogotovo je luka u Libeku važan put prema Skandinaviji, Finskoj, Rusiji i baltičkim zemljama. Kil je posle Rostoka najvažnija trajektna luka. U Šlezvig-Holštajnu nalazi se dve trećine brodova za lovljenje ribe i oko jedna četvrtina brodarskih društva. 20% prometa u brodogradnji ostvari se u Šlezvig-Holštajnu.

Šlezvig-Holštajn ima tri nuklearne elektrane, u Brunsbitelu, Brokdorfu i Krimelu.

Turizam u Šlezvig-Holštajnu ima veći značaj nego u drugim pokrajinama. 2002. 8.800 zaposlenih privredilo je 5,2 milijardi evra što je iznosilo 4,6% nacionalnog dohotka (savezni prosek je 2,8%). Naročito su severna frizijska ostrva (na primer: Silt) privlačni za turiste, pogotovo za nemačke turiste, ali i na Baltičkom more dolazi takođe velik broj turista u mesta kao što su: Timendorfer Štrand, Ostsibad Laboe, Ekernferde ili Gliksburg.

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Himna Šlezvig-Holštajna