Jugosloveni u Španskom građanskom ratu

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Шпански борци)
Grupa Jugoslovena učesnika Španskog građanskog rata

U Španskom građanskom ratu, od 1936. do 1939. godine učestvovalo je 1.664 Jugoslovena. Oni su se borili na strani Španske republike i ratovali su u Karobanji, kod Brunete, Saragose, u Aragonu, Teruelu, Marbelji, San Mateu, na barikadama Madrida i mnogim drugim bojištima. Njih preko 700 je poginulo, dok su ostali posle rata bili zatvarani u koncentracione logore u Francuskoj. Veliki broj njih je, po povratku u Jugoslaviju, učestvovao i u Narodnooslobodilačkoj borbi Jugoslavije.

Među Jugoslovenima koji su se borili u Španiji bilo je Srba, Hrvata, Slovenaca, Crnogoraca, Muslimana i Jevreja, među kojima i istaknutih ličnosti radničkog pokreta i Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). U istoriogafiji bivše SFRJ ovi borci su nazivani — španski borci ili jugoslovenski španci.

Obavezno pogledajte i članak Spisak španskih boraca Jugoslavije

Sastav[uredi | uredi izvor]

Jugoslovenski dobrovoljci u Španskom građanskom ratu većinom su bili pripadnici dijaspore u svetu, i to uglavnom ekonomski i politički emigranti, studenti i vojna lica. Sledi spisak jugoslovenskih državljana po državama iz kojih su došli u Španiju:[1] [n. 1]

Za 1185 boraca (71,2%) poznata je godina dolaska u Španiju, dok za 479 (28,8%) nema podataka. Tako je tokom 1936. godine došlo 467 (28%), 1937. godine 632 (38%), a 1938. godine 86 (5,2%) dobrovoljaca.[2]

Podaci o starosnoj strukturi (godina rođenja) poznati su za 1298 (78%) boraca, dok ih za 366 (22%) dobrovoljaca nema. Podaci po decenijama: 1881—1890 = 21 (1,3%), 1891—1900 = 242 (14,5%), 1901—1910 = 667 (40,1%), 1911—1920 = 367 (22,1%) i 1 (kao najmlađi) je rođen 1922. godine.[2]

Politička pripadnost zabeležena je u španskoj statistici za samo 1040 boraca: komunisti (561), socijaldemokrati (10), Hrvatska seljačka stranka (8), anarhisti (4), vanstranački (457). Za 152 borca partijska pripadnost nije poznata.[2]

Među jugoslovenskim dobrovoljcima bilo je i 16 žena (3 lekarke, 2 medicinske sestre, 6 radnica, 2 studentkinje, 1 službenica, 2 bez zanimanja): Ana-Marija Baš, dr Adela Bohunicki, dr Nada Dimitrijević-Nešković, Olga Dragić-Belović (Milica Milić), Elizabeta Gavrić, Marija Glavaš, Marija Habulin, Lea Kraus, Tereza Kučera, Dobrila Mezić-Šiljak, Lujza Pihler (Borka Demić), Otilija Rešic-Zanoni, Ana Seles-Brozović, Kornelija Sende-Popović, Eugenija Simoneti, Marija Šneman. Iz Jugoslavije ih je došlo 5, iz Francuske 5, iz Čehoslovačke 2 i po 1 iz Alžira, Belgije, Španije i Urugvaja. Jugoslovenke su bile uključene u sanitetsku službu Internacionalnih brigada kao lekarke, medicinske sestre i negovateljice, ali u bolnicama a ne na frontu.[2]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Spomenik Internacionalnim brigadama u Beogradu, na završetku ulice Internacionalnih brigada i početku Karađorđevog parka

Španski građanski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Španski građanski rat

Godine 1931, posle abdikacije kralja Alfonsa XIII Španija je po drugi put u svojoj istoriji postala republika. Posle kratkotrajne vladavine republikansko-socijalističke partije, na izborima 1933. pobedila je radikalna partija, koja je povukla većinu republikanskih reformi, što je dovelo do ustanaka socijalista i anarhista u Asturiji i Kataloniji u oktobru 1934. godine.

Na izborima u januaru 1936. godine, na vlast je došao Narodni front — koaliciona vlada socijalista, komunista i levo orijentisanih republikanaca, što je narednih meseci pojačalo sukobe između desnih i levih snaga. Sukobi su bili sve intenzivniji, a 17. jula 1936. godine su kulminirali, kada su se trupe, predvođene generalom Fransiskom Frankom, u Španskom Maroku pobunile protiv Republike. Tada je otpočeo Španski građanski rat.

Odlazak u Španiju[uredi | uredi izvor]

Moglo bi se kazati da je u Kraljevini Jugoslaviji KPJ bila glavni i jedini organizator u pružanju pomoći republikanskoj Španiji u borbi protiv pobunjenika i fašizma.[3] Antifašistički dobrovoljci su u Španiju odlazili isključivo ilegalno u čemu su neretko bili osujećivani. Jugoslovenska vlada je po svaku cenu nastojala da onemogući odlazak njenih državljana u rat u Španiju. Pored velikih uspeha KPJ u organizovanju pomoći i odlaska dobrovoljaca, bilo je i neuspešnih akcija.

Prilikom jedne takve akcije, u najvećoj tajnosti iznajmljen je u Marselju brod „Korzika“ za prevoz dobrovoljaca.[4] Februara 1937. godine sa Korzike su brodom „La Kors“ krenuli Adolf Muk i Anton Franović da pokupe dobrovoljce iz Jugoslavije. Za ovaj plan znao je samo Politbiro KPJ.[5] Međutim, beogradska policija je sve doznala. Jedan od članova CK, Živojin Pavlović, upozoren od prijatelja iz Beograda, izneo je saznanja na sednici, ali ga je jedan od članova optužio da je „paničar“ i da bez obzira na sve to treba produžiti ovu akciju.[5] Glavni organizator ove akcije bio je Josip Broz Tito. Lađa je ipak krenula.

Dana 1. marta 1937. godine dalmatinski dobrovoljci je trebalo da isplove brodom iz okolice Splita. Isplovljavanje je prvo odloženo zbog lošeg vremena, a potom su otkriveni od žandara i pohapšeni.[4] Prema policijskom izveštaju, 8. aprila je na Braču uhapšeno 145 španskih dobrovoljaca. Nakon što su dobrovoljci zatvoreni u Splitu, ljudi su im na razne načine slali hranu, a žene su demonstrirale ispred carinarnice.[4] Svi su nakon nekoliko nedelja pušteni na slobodu.[4]

Pošto se 2. marta u splitskoj luci u dogovoreno vreme niko nije pojavio, brod je produžio da pokupi dobrovoljce u Crnoj Gori, gde je bio provaljen.[4] Lađa je trebalo da uzme u Kotoru 400 dobrovoljaca i da ih preveze u Barselonu.

Ova se afera završila hapšenjem člana Politbiroa Adolfa Muka i stotine dobrovoljaca. Kominternu je propala akcija koštala preko 500.000 francuskih franaka.[5] U vezi sa ovim traženo je od Pavlovića pismeno izjašnjenje da je upozorio Generalnog sekretara Milana Gorkića, ali on je odbio da svali svu krivicu na njega.[5]

Ratovanje[uredi | uredi izvor]

Jugoslovenski mitraljesci na frontu 1937. godine

Prvo borbeno krštenje interbrigadisti su proživeli u novembru 1936. godine, u odbrani Madrida. U sastavu Jedanaeste brigade, koja je bila upućena na ovaj front, bila je mađarsko-jugoslovenska četa.[6]

Kraj rata i zarobljeništvo[uredi | uredi izvor]

Jugosloveni u logoru Girs 1939. godine: Vojo Todorović Lerer, Srećko Manola, Miljenko Cvitković, Ilija Engel i Ahmet Fetahagić.

Krajem 1938. godine vlada Španske republike je donela odluku o raspuštanju Internacionalnih brigada, nakon sporazuma da ni Nemačka ni Italija više neće slati svoje trupe. Međutim, Nemačka je nastavila da šalje pomoć generalu Franku, i usledio je brz poraz Republike.[4]

Nakon raspuštanja Internacionalnih brigada, mnogi Jugosloveni su prešli u Francusku, gde su zatvoreni u logore, uglavnom u logor Girs. U francuskim logorima su bili zatočeni od kraja 1938. do nemačkog napada na Francusku maja 1940. godine. Jugoslovenske vlasti su uporno odbijale da izdaju dozvole za povratak španskih dobrovoljaca, jer je Ministarstvo unutrašnjih poslova rešilo da svaki mora u jugoslovenskom poslanstvu u Parizu pismeno da izjavi, da se kaje što je otišao u dobrovoljce i da se odriče svake komunističke akcije po povratku u zemlju.[3]

Kad je Francuska 22. juna 1940. kapitulirala, postojala je velika opasnost da bivše španske borce nacističke snage pobiju ili odvedu u logore u Nemačku. Komiteti KPJ u logorima odmah su doneli odluku o brzom organizovanju punktova za prebacivanje interniraca za Jugoslaviju. Neki su uspeli preko Nemačke da pobegnu u Jugoslaviju, a neki su zatvoreni u logore.[4]

Narodnooslobodilačka borba[uredi | uredi izvor]

Od 250 jugoslovenskih dobrovoljaca koji su uspeli da se ilegalno prebace iz Francuske u Jugoslaviju, 130 ih je poginulo u bitkama tokom Narodnooslobodilačkog rata (1941—1945).[3] Tokom završnih operacija za oslobođenje zemlje, sve četiri armije JA predvodili su španski borci (Koča Popović, Peko Dapčević, Kosta Nađ, Petar Drapšin). Kod naroda i boraca su „Španci“ predstavljali uzvišeni pojam lične hrabrosti i odanosti borbi protiv fašizma.[3]

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Poznatiji učesnici[uredi | uredi izvor]

Za potpuniji spisak pogledajte članak Spisak španskih boraca Jugoslavije




Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Za 288 jugoslovenskih dobrovoljaca nije utvrđena zemlja iz koje su došli u rat.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Lešnik, str. 7
  2. ^ a b v g Avgust Lešnik. »Uloga KPJ u regrutovanju jugoslovenskih interbrigadista za republikansku Španiju«, u: Preispitivanje prošlosti i istorijski revizionizmi: (Zlo)upotrebe istorije Španskog građanskog rata i Drugog svetskog rata na prostoru Jugoslavije. Beograd 2014, str. 244-245
  3. ^ a b v g „dr Avgust Lešnik - „Krv i život za slobodu“ – Jugosloveni interbrigadisti u Španiji (1936—1939)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 6. 7. 2016. g. Pristupljeno 24. 9. 2014. 
  4. ^ a b v g d đ e Svjedočanstva o Dalmatincima u Španjolskom građanskom ratu
  5. ^ a b v g Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
  6. ^ Ivan Očak, Jugoslavenski sudionici Oktobarske revolucije u borbi protiv fašizma (1936—1945)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Jugosloveni u Španskom građanskom ratu na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Југословени_у_Шпанском_грађанском_рату&oldid=27550920”