Šumadija i zapadna Srbija
| Šumadija i zapadna Srbija | |
|---|---|
 Statistički region Šumadija i zapadna Srbija | |
| Matična država |  Srbija |
| Administrativni centar | nema |
| Najveći grad | Kragujevac |
| Službeni jezik | srpski |
| Vladavina | |
| Istorija | |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 26.493 km2 |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 2.031.697 |
| — gustina | 76,69 st./km2 |
| Ekonomija | |
| PHR (2019.) | 0,795[1] |
| Valuta | srpski dinar |
| — kod valute | RSD |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC |
Šumadija i zapadna Srbija je jedan od pet statističkih regiona Srbije. Ovo je najveći statistički region po: broju stanovnika (2.031.697 prema popisu 2011. godine); površini (26.493 km²) i broju naseljenih mesta (2.112).[2][3]
Formiranje regiona[uredi | uredi izvor]
U julu 2009. godine, skupština Srbije usvojila je zakon kojim je Srbija podeljena na sedam statističkih regiona. [1] Prvobitno je bilo predviđeno da područje statističkog regiona Šumadija i zapadna Srbija čine dva statistička regiona - Zapadni region i Centralni region. Početkom 2010. godine preovladala je ideja o smanjenju broja statističkih regiona, a razlog za to je neravnomernost u broju stanovnika u regionima na osnovu prvog predloga. Prema novom predlogu, Srbija se deli na pet statističkih regiona,[4] a ujednačavanje regiona vrši se spajanjem Zapadnog i Centralnog regiona i Istočnog i Južnog regiona.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U rimsko doba, ovo područje je prvobitno bilo u sastavu provincija Mezije, Dalmacije i Panonije. Usitnjavanjem provincija i promenom njihovih granica, celokupno područje regiona ulazi u sastav provincije Gornja Mezija. Stanovništvo ove provincije su uglavnom činila keltska i ilirska plemena. Kasnije, podelom Rimskog carstva, cela oblast je uključena u Vizantiju.
Krajem 5. i početkom 6. veka, na ove prostore se masovno doseljavaju slovenska plemena. Tokom ranog srednjeg veka, severoistočnim delovima ove oblasti su uglavnom dominirale Bugarska i Vizantija, dok su se jugozapadni delovi oblasti nalazili u sastavu Raške. Na severu regije, u Mačvi, širi se srednjovekovna ugarska država, koja na ovom području formira pokrajinu Mačvanska banovina.
1282. godine, nakon sabora u Deževi, severni delovi oblasti ulaze u sastav Sremske kraljevine, pod vlašću kralja Dragutina, a sredinom 14. veka, cela oblast je u sastavu Dušanovog srpskog carstva. Posle propasti Srpskog carstva, regija postaje središte države Nikole Altomanovića, a zatim i središte Moravske Srbije (u 14. veku) i Srpske despotovine (u 15. veku).
Padom Srpske despotovine (1459. godine) celokupno područje regiona dolazi pod tursku vlast. U kratkom periodu, između 1718. i 1739. godine, severni deo oblasti ulazi u sastav Austrijske Kraljevine Srbije. 1804. godine region postaje središte Srpske revolucije i Pijemont moderne Srbije. Prvi srpski ustanak podigao je Karađorđe Petrović u mestu Orašac 15. februara 1804. godine, a Drugi srpski ustanak pod vođstvom Miloša Obrenovića podignut je u mestu Takovo 24. aprila 1815. godine.
Posle Drugog srpskog ustanka, veći deo regiona je u sastavu Srbije. Proširenjem granica Srbije 1833. godine, u sastav Srbije ulaze još neki južni i zapadni delovi regiona, dok pod turskom vlašću ostaje samo područje Sandžaka, koje će takođe ući u sastav Srbije 1912. godine. Posle formiranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, područje regiona je bilo podeljeno na nekoliko okruga (1918—1922) i oblasti (1922—1929). Sa formiranjem banovina 1929. godine, područje regiona je podeljeno između Drinske, Dunavske, Moravske i Zetske banovine.
Tokom okupacije Jugoslavije od strane sila Osovine u Drugom svetskom ratu, ovo područje je uglavnom bilo u sastavu Nedićeve Srbije, dok se deo Sandžaka nalazio u sastavu Crne Gore. 11. maja 1941. godine na Ravnoj Gori, osniva se Jugoslovenska vojska u Otadžbini pod komandom generala Dragoljuba Mihailovića, koja je delovala kao gerilska formacija u borbi protiv okupatora. General Mihailović je kraljevim ukazom od 28. maja 1942. označen kao predstavnik jugoslovenske kraljevske vlade u zemlji. U toku narodnooslobodilačke borbe protiv okupatora, na zapadu regiona je 1941. godine formirana Užička republika.
Posle oslobođenja, region ulazi u sastav NR Srbije u okviru nove socijalističke Jugoslavije. Na severu i jugu SR Srbije nalazile su se autonomne pokrajine Vojvodina i Kosovo, dok je centralno područje republike koje se nije nalazilo u sastavu autonomnih pokrajina bilo poznato pod imenom Uža Srbija (kasnije Centralna Srbija) i funkcionisalo je kao neka vrsta statističkog regiona, koji, za razliku od drugih delova Jugoslavije, nije imao sopstvene organe vlasti, ali su statistički podaci iskazivani u okviru njegovih granica.
Tokom 2009. godine, područje Centralne Srbije podeljeno je na 5 statističkih regiona (Beograd, Zapadni region, Centralni region, Istočni Region, Južni region), da bi 2010. godine, spajanjem regiona, ovaj broj bio smanjen na 3 (Beograd, Šumadija i zapadna Srbija, Južna i istočna Srbija).
Geografija[uredi | uredi izvor]
Na području regiona nalazi se nekoliko prostorno-geografskih celina, od kojih su značajnije: Šumadija, Raška/Sandžak, Stari Vlah, Mačva, Podrinje, Pešter, Posavina, Pomoravlje, Zlatibor, itd.
Okruzi[uredi | uredi izvor]
Na području regiona nalaze se sledeći okruzi:
- Mačvanski okrug
- Kolubarski okrug
- Zlatiborski okrug
- Moravički okrug
- Raški okrug
- Šumadijski okrug
- Pomoravski okrug
- Rasinski okrug
Gradovi[uredi | uredi izvor]
Veći gradovi regiona su (sa okvirnim brojem stanovnika 2011. godine):
- Kragujevac (179.000)
- Čačak (73.000)
- Kruševac (73.000)
- Novi Pazar (66.000)
- Kraljevo (64.000)
- Valjevo (59.000)
- Šabac (54.000)
- Užice (52.000)
- Jagodina (37.000)
- Paraćin (25.000)
- Aranđelovac (25.000)
- Gornji Milanovac (24.000)
- Loznica (19.000)
- Ćuprija (19.000)
Etničke grupe[uredi | uredi izvor]
Na području regiona uglavnom preovlađuje srpsko stanovništvo, dok je u Sandžaku znatnim brojem zastupljeno i bošnjačko stanovništvo. Bošnjaci čine etničku većinu u opštinama Novi Pazar, Tutin i Sjenica.
Prema podacima sa popisa iz 2011. godine, region je imao 2.031.697 stanovnika. Najbrojnije etničke grupe, prema ovom popisu su bile:[5]
Religija[uredi | uredi izvor]
Najzastupljenija veroispovest u regionu je hrišćanstvo (pravoslavlje), dok je na području Raške u znatnoj meri prisutan i islam.
Pravni status i politika[uredi | uredi izvor]
Podela Srbije na statističke regione izvršena je u cilju usaglašavanja sa zemljama Evropske unije koje koriste NUTS standarde. Za razliku od tri statistička regiona koji imaju i sopstvene organe uprave (Vojvodina, Kosovo, Beograd), statistički region Šumadija i zapadna Srbija je formiran za statističke potrebe i nema svoje organe vlasti. Pošto se u vladi Srbije razmatra i opcija administrativne regionalizacije, nije isključeno da će ovaj statistički region postati i administrativni. Zahtevi za administrativnom regionalizacijom ovog područja prisutni su u programima nekih političkih partija u Šumadiji i Sandžaku.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Sub-national HDI”. 'Global Data Lab' (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-07-11.
- ^ „Površina teritorije i broj naselja, po NSTJ”. data.stat.gov.rs. Pristupljeno 2022-07-11.
- ^ „Knjiga 20”. Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011. Podaci po naseljima (PDF). stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. septembar 2011. ISBN 978-86-6161-109-4.
- ^ Smanjenje broja statističkih regiona kroz izmene Zakona o regionalnom razvoju, Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Ethnic composition of Serbia 2011
