Kraljevo

Koordinate: 43° 43′ 00″ S; 20° 41′ 00″ I / 43.716667° S; 20.683333° I / 43.716667; 20.683333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Kraljevo (višeznačna odrednica).
Kraljevo
Kolaž slika Kraljeva (Levo- Pešačka zona, Manastir Žiča, Narodni muzej Kraljevo, Arhiv u Kraljevu) i (Desno- Saborna crkva u Kraljevu, Maglič, Crkva Spaljivanja moštiju Svetog Save, Aerodrom Morava)
Administrativni podaci
Država Srbija
Upravni okrugRaški
GradKraljevo
Stara imenaRudo Polje, Karanovac i Rankovićevo
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.57.432
 — gustina37,54 st./km2
Aglomeracija (2022.)110.196
Geografske karakteristike
Koordinate43° 43′ 00″ S; 20° 41′ 00″ I / 43.716667° S; 20.683333° I / 43.716667; 20.683333
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina192 m
Površina1.530 km2
Kraljevo na karti Srbije
Kraljevo
Kraljevo
Kraljevo na karti Srbije
Ostali podaci
GradonačelnikPredrag Terzić (SNS)
Poštanski broj36000
Pozivni broj036
Registarska oznakaKV/КВ
Veb-sajt
www.kraljevo.org

Kraljevo je gradsko naselje i sedište istoimene teritorijalne jedinice u Srbiji. Administrativni je centar Raškog upravnog okruga. Prema popisu iz 2022. bilo je 57.432 stanovnika.[1] Nalazi na trima rekama: Ibar, Zapadna Morava i Ribnica, kao i između planina Kotlenik na severu i Stolovi na jugu. Gradski grb se sastoji od sedam kruna, što simbolizuje sedam krunisanja kraljeva u manastiru Žiča, koji se nalazi na 5 km od centra grada.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Najstarije poznato ime naselja, za koje postoji pisani izvor, je Rudo Polje. Pod tim imenom se pominje 1476. u turskom katastarskom popisu Smederevskog sandžaka. Nakon dolaska Turaka na prostore današnjeg Kraljeva i okoline osvajači su jednostavno preveli ime na turski jezik, što glasi Karan Ovasi. Narod je to pojednostavljeno izgovarao Karanovac. Isti naziv zabeležen je i u popisu iz 1528, a zatim se javljala dvojnost naziva, te se 1576. u različitim izvorima navodi kao Rudo Polje ili kao Karanovac. Na molbu meštana Karanovca, nakon krunisanja Milana Obrenovića za kralja u manastiru Žiči, ime grada ukazom je promenjeno u Kraljevo 19. aprila 1882. Naziv se zadržao do posle Drugog svetskog rata, a 6. jula 1949. preimenovano je u Rankovićevo, po Aleksandru Rankoviću i taj naziv nosilo je do 8. januara 1955. godine, kada je vraćeno ime Kraljevo.[2][3]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Grad Kraljevo ima 64.175 stanovnika, a šire opštinsko područje ima 124.554. Nalazi se u centralnom delu Srbije, na 43°43' sgš i 20°41' igd, na ušću Ibra u Zapadnu Moravu, u zapadnopomoravskoj kotlini između pitomih šumadijskih i surovijih starovlaških i kopaoničkih planinskih masiva, na nadmorskoj visini od prosečnih 206 m.

Geografsku osobenost Kraljeva upotpunjuju i delovi rečnih tokova Ibra i Zapadne Morave sa pritokama. Kraljevački deo Zapadne Morave ima blage padine ispresecane potocima i rečicama, koje su u višim delovima obrasle listopadnom šumom, a u nižim su zasađeni voćnjaci i vinogradi. Pored same reke prostiru se vodoplavne, plodne ravnice pogodne za gajenje poljoprivrednih kultura. Najveća pritoka Zapadne Morave je reka Gruža. Reka Ibar se odlikuje bukovima i slapovima, velikim brojem pritoka i bogatim ribljim fondom. Atraktivnost Ibarske klisure, čije su padine strme, često ogoljene i rasečene sporednim potočnim i rečnim klisurama, ogleda se, pre svega, u krivudavom toku reke. Najveće desne pritoke Ibra su Gvozdačka reka, Maglasica i Ribnica, a sa leve u Ibar utiču Studenica, Dubočica, Pivnica i Lopatnica. Sve su bistre planinske reke, prozirno zelenkaste boje, pune brzaka i manjih vodopada. Par kilometara pre Kraljeva, Ibar izlazi iz klisure i postepeno se smiruje, sve do ušća u Moravu. Treba pomenuti i planine koje se nalaze u okolini Kraljeva: Goč (1.216 m), Stolovi (1.375 m), Troglav (1.177 m), Čemerno (1.579 m), Radočelo (1.643 m) i druge. Obrasle su šumom (na nižim nadmorskim visinama bukva, jela, lipa, jasen, a na višim četinari) a obiluju pašnjacima i raznovrsnim planinskim biljem.

Panoramski prikaz centralnog gradskog trga u Kraljevu

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima u Kraljevu je umereno kontinentalna, tako da se klimatski faktori menjaju u zavisnosti od godišnjeg doba. Ovakva klima a i geografski položaj uslovljava i insolaciju - u letnjem periodu prosečno 8,5 sunčanih sati dnevno, a godišnji prosek je 5,5. Srednja godišnja temperatura u samom gradu je 11 °C, leti oko 22 °C a zimi oko 0 °C (najveća letnja, zabeležena 22. jula 1939, bila je 44,3 °C, a najniža zimska, 13. februara 1935. godine -25,4 °C). Jak vetar (košava) je odlika pozne jeseni, zime i ranog proleća a u ostalo doba godine duvaju blaži zapadni i severozapadni vetrovi.

Klima Kraljeva
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Srednji maksimum, °C (°F) 3
(37) 		6
(43) 		11
(52) 		16
(61) 		21
(70) 		23
(73) 		26
(79) 		26
(79) 		23
(73) 		17
(63) 		8
(46) 		4
(39) 		26
(79)
Srednji minimum, °C (°F) −3
(27) 		−1
(30) 		2
(36) 		6
(43) 		11
(52) 		13
(55) 		15
(59) 		15
(59) 		11
(52) 		7
(45) 		1
(34) 		−1
(30) 		−3
(27)
Količina padavina, mm (in) 62
(24,4) 		55
(21,7) 		57
(22,4) 		72
(28,3) 		103
(40,6) 		103
(40,6) 		95
(37,4) 		77
(30,3) 		82
(32,3) 		76
(29,9) 		80
(31,5) 		69
(27,2) 		931
(366,6)
Izvor: Weatherbase

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Kraljeva

Daleka istorija okoline Kraljeva, ali i geografski položaj i pojedinačna arheološka otkrića ukazuju na postojanje naseobine i 2000 godina pre nove ere. Na osnovu dosadašnjih istraživanja najstariji tragovi materijalne kulture potiču sa neolitskih lokaliteta Divlje polje u Ratini i Lađarište u selu Vrnjci.

Moguće je da je grčki uticaj stigao do ovih krajeva još u 4. veku pre nove ere, što pokazuju grčki šlem, zlatni i ćilibarski nakit, keramičko posuđe, pronađeni na čuvenim arheološkim nalazištima sa šireg područja Ibra i Zapadne Morave.

Smatra se da je Ibarska dolina, kao prirodna saobraćajnica, dovela i Rimsko carstvo. Stvaranjem rimskih provincija na Balkanu teritorija današnjeg grada i okoline postaje granična zona između Gornje Mezije i Dalmacije. Ovi krajevi bili značajni za Rimljane zbog rudnog bogatstva i postojanja geotermalnih izvora. Iz antičkog perioda potiče i votivna ara posvećena Jupiteru, pronađena u gornjem Lašcu, kao i ciglarska peć otkrivena u Čibukovcu.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Srednjovekovni grad Maglič 20 km južno od Kraljeva
Manastir Žiča

Prema nekim pretpostavkama, donji Ibar je „prvobitna srpska oblast“, najstarije jezgro privrednog, društvenog i političkog života kod Srba. Srpska država Raška nastala je u 11. veku, a malobrojni podaci govore da je oblast Kraljeva u najaktivnijem delu srpske države. O tome svedoče i brojni manastiri: Studenica (1188) - zadužbina i mauzolej Stefana Nemanje; Žiča - od 1219. godine sedište srpske autokefalne arhiepiskopije i mesto krunisanja srpskih kraljeva; zatim Ljubostinja, Gradac, Stara Pavlica i srednjovekovni grad Maglič.

Selo Rudo Polje, iz kog je nastalo Kraljevo, osnovano je u drugoj polovini 14. veka. Ovaj kraj pao je pod tursku vlast konačnim padom Srpske despotovine 1458—1459. godine.

Turska vladavina[uredi | uredi izvor]

Gospodar Vasin konak

Tokom turske vladavine naselje Rudo Polje je postalo poznato pod imenom Karanovac. Brži razvoj Karanovca otpočeo je u doba austrijske okupacije severne Srbije od 1718. do 1739. godine. Požarevačkim mirom 1718. godine ustanovljena je granica na Zapadnoj Moravi između Austrije i Turske. Karanovac postaje važno pogranično naselje i stecište odbeglih Turaka iz Čačka, Kragujevca i drugih naselja koja su pripadala Austriji.

Preko ove palanke odvijala se trgovina karavanskim saobraćajem. U Karanovcu se nalazio karavan-seraj, koji je izgoreo u austrijsko-turskom ratu 1737—1739. godine, kada je i samo naselje porušeno i popaljeno. Sem toga, u Karanovcu je pored zemljoradnje bilo razvijeno i zanatstvo. Tako je ova palanka 40-ih godina 18. veka postala jedno od najvećih turskih naselja u ovom delu Srbije.

Moderno doba[uredi | uredi izvor]

Spomenik na trgu

Srpski ustanici su 1805. osvojili Karanovac i spalili ga. Društveno-ekonomski život Karanovca u vreme ustaničkih godina bio je živ. Na ruševinama stare turske varoši izrastao je novi srpski Karanovac, koji postaje živo trgovačko i zanatsko mesto, značajna vojna baza, saobraćajni čvor i administrativno-sudski centar nahije. Posle paljenja i rušenja Karanovca 1805. godine proterano je muslimansko stanovništvo. Počeli su da pristižu Srbi zanatlije i trgovci, koji su zamenili muslimane.

Karanovac je do 1819. bio sedište požeške nahije. Gradski kameni pravoslavni hram gradio je i ukrasio 1823. godine "sopstvenim iždivenijem" knez Miloš Obrenović.[4] Karanovac postaje 1838. godine sedište istoimene opštine i sreza u sastavu Čačanskog okruga. Značaj Karanovca je porastao premeštanjem Okružnog načelstva i Okružnog suda iz Čačka 1853. godine, a 1854. godine u njega je preseljeno i sedište episkopa žičkog, gde se i danas nalazi. Karanovac nije dugo ostao sedište okruga jer su okružna načelstva već 1859. godine vraćena u Čačak.

Tokom Prvog svetskog rata austrougarske trupe su okupirale Kraljevo. One su ušle u grad 6. novembra 1915. godine. Okupacione vlasti je dočekala delegacija na čelu sa Jtadašnjim predsednikom opštine Jovicom Stojkovićem, koja je predala grad. Međutim, nakon predaje grada, tokom ulaska okupacionih trupa, u samom centru Kraljeva poginuo je nemački kaplar Franc Miler. Da bi zaštitili Kraljevo od pljačke, njegovi najugledniji građani su prikupili novac i pozajmili su ga Opštini na ime kontribucije, koji je predat okupatoru. Kasnije je ovaj novac bio vraćen Opštini. Srpske trupe su 9. oktobra 1918. (st. kl.) godine zauzele Kraljevo.[5]

Tokom Drugog svetskog rata Kraljevo je poprište borbi. Tokom ustanka 1941. snage četnika i partizana zajednički su napadali nemački garnizon u Kraljevu. U oktobru je izvršeno masovno streljanje talaca, kada je Kraljevo zadesio jedan od najvećih zločina na prostoru okupirane Srbije za vreme Drugog svetskog rata, koji su izvršile nemačke okupacione snage. Događaj je poznat pod nazivom Masakr u Kraljevu. Ovo je naziv za masovna streljanja građana Kraljeva od 15-20. oktobra 1941. Streljanja su se dogodila u znak odmazde zbog ustaničkog dejstvovanja u okolini grada, odnosno kako bi se terorom deblokirao grad. Prvi taoci su uzeti 14. oktobra, potom je u noći 15/16. oktobra streljano 1736 ljudi. Dva dana kasnije je još jedna velika grupa građana zarobljena na prevaru i streljana dva dana kasnije, što je ishodilo ukupnim potvrđenim brojem od 2196 ljudi koji su evidentirani imenom i prezimenom od čega 54 Rusa, oko 60 Slovenaca i drugih. Ukupan broj stradalih civila na kraljevačkom području iznosi 2255.[6] Masakr u Kraljevu je koincidirao s mnogo poznatijim masakrom u Kragujevcu. Iz Kraljeva je 1942. sa 400 vagona preneta velika hala (300×70×30 metara) Državne fabrike aviona Kraljevo koju je upotrebila nemačka „Rax-Werk Ges.mbH” kod Viner Nojštata, gde su prisilni radnici radili oružje velikih gabarita (lokomotive, tenkove, avione, rakete V-2). Hala je jedina koja je preživela saveznička bombardovanja i još danas nosi ime „Serbenhalle“ (srpska hala) kao skladište.[7][8] Osim odmazde u samom gradu, nemačka vojska je odmazdu u jesen 1941. godine sprovodila i u okolnim selima Žičkog sreza. Do sada je poimenice utvrđeno 264 lica koja su stradala u ovim nemačkim kaznenim eskpedicijama.[9]

Zbivanja u Kraljevu su godine 1975. poslužila kao podloga za igrani film Crvena zemlja.

Pored nemačke vojske, i bugarska vojska je na području Kraljeva tokom Drugog svetskog rata vršila ratne zločine. Nemačke operativne turpe u Srbiji, koje su morale da se prebace na Istočni front, zamenile su trupe Prvog okupacionog korpusa iz Bugarske, potčinjene nemačkom Vojnom zapovedniku Srbije. Na područje Vrnjačke Banje i okolnih sela bugarske trupe pristižu početkom januara 1942. godine, a u junu u Kraljevo dolazi bugarska 9. pešadijska divizija. Bugarski vojnici su bili smešteni na Ratarskom imanju, u kasarni i konjušnici u Hadži-Milentijevoj ulici (današnje naselje Moše Pijade), a stanovali su u Staroj železničkoj koloniji. Štab 9. divizije je u aprilu 1943. godine zamenila 24. pešadijska divizija. Glavni zadatak bugarskih trupa je bio da obezbeđuju važne saobraćajnice.[10] Ubrzo po dolasku u Kraljevo, bugarski vojnici su počeli da izazivaju incidente, napadajući i žene i decu. Stanovništvo je najviše strahovalo od krađa koje su bugarski vojnici često vršili. Kao izgovor su korišćeni i pretresi, koje su bugarske trupe vršile i samostalno i u saradnji sa Nemcima. Jedna od najvećih zajedničkih akcija dve okupatorske vojske sprovedena je 23. februara 1943. godine, kada je sprovedena blokada Kraljeva i tom prilikom je uhappšeno oko 150 lica, mahom članova KPJ i SKOJ-a i njihovih simpatizera.[11] Bugarske trupe su na području Kraljeva ostale do povlačenja u avgustu 1944. godine. Po dosadašnjim podacima, bugarska vojska je direktno odgovorna za smrt 41 lica, 4 silovanja i desetine pretupčenih i opljačkanih građana. Pored toga, bugarske trupe su odgovorne i za streljanja u toku 1943. godine koja su izvršile zajedno sa Nemcima.[12]

Tokom jeseni 1944. Kraljevo sa okolinom bilo je poprište šestonedeljnih borbi između sovjetsko-jugoslovenskih snaga s jedne, i nemačke Armijske grupe E s druge strane, poznatih pod nazivom Kraljevački mostobran. Oslobođeno je 29. novembra 1944.[13] Taj datum je godinama obeležavan kao dan grada, ali je 1998. za tu namenu uzet 7. oktobar (po julijanskom kalendaru 24. septembar), koji predstavlja smrt Stefana Prvovenčanog.[14]

Kraljevo i okolinu je 3. novembra 2010. pogodio zemljotres u kojem su poginule dve osobe, a povređeno je više 100.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Kraljevo živi 55407 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,0 godina (39,5 kod muškaraca i 42,3 kod žena).

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednjem popisu primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija[15]
Godina Stanovnika
1948. 11.200
1953. 15.152
1961. 20.490
1971. 27.839
1981. 52.485
1991. 57.926 56.831
2002. 57.411 59.424
2011. 64.175
2022. 57.432
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[16]
Srbi
  
 54.429 94,80%
Romi
  
 860 1,49%
Crnogorci
  
 713 1,24%
Makedonci
  
 193 0,33%
Jugosloveni
  
 179 0,31%
Hrvati
  
 149 0,25%
Muslimani
  
 49 0,08%
Bugari
  
 47 0,08%
Mađari
  
 30 0,05%
Slovenci
  
 27 0,04%
Albanci
  
 21 0,03%
Goranci
  
 14 0,02%
Nemci
  
 8 0,01%
Rusi
  
 7 0,01%
Rumuni
  
 6 0,01%
Slovaci
  
 5 0,00%
Ukrajinci
  
 4 0,00%
Rusini
  
 4 0,00%
Bošnjaci
  
 4 0,00%
Česi
  
 2 0,00%
Bunjevci
  
 2 0,00%
nepoznato
  
 400 0,69%


Stanovništvo prema polu i starosti[17]
m
ž
? 201
  
  
 212
80+ 254
  
  
 392
75—79 642
  
  
 838
70—74 1.128
  
  
 1.302
65—69 1.571
  
  
 1.793
60—64 1.576
  
  
 1.773
55—59 1.330
  
  
 1.551
50—54 2.149
  
  
 2.372
45—49 2.353
  
  
 2.673
40—44 1.922
  
  
 2.207
35—39 1.735
  
  
 1.923
30—34 1.825
  
  
 1.950
25—29 2.093
  
  
 2.125
20—24 2.119
  
  
 2.204
15—19 1.978
  
  
 1.931
10—14 1.729
  
  
 1.640
5—9 1.618
  
  
 1.506
0—4 1.458
  
  
 1.338
Prosek : 37,9 39,7
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 4.260 4.946 6.611 9.160 16.993 18.585 19.360
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 3.414 4.586 4.093 4.909 1.558 595 145 29 14 17 2,97
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 22.876 6.720 14.467 881 656 152
Ženski 25.246 5.503 14.720 3.424 1.464 135
UKUPNO 48.122 12.223 29.187 4.305 2.120 287
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 10.635 166 0 12 2.967
Ženski 8.754 103 0 2 2.240
UKUPNO 19.389 269 0 14 5.207
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 259 789 1.466 269 1.276
Ženski 126 241 1.600 345 405
UKUPNO 385 1.030 3.066 614 1.681
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 128 221 1.569 356 446
Ženski 189 204 614 750 1.459
UKUPNO 317 425 2.183 1.106 1.905
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 377 3 4 327
Ženski 301 6 0 169
UKUPNO 678 9 4 496

Privreda[uredi | uredi izvor]

Pored uloge opštinskog i administrativnog centra, grad Kraljevo ima i ulogu ekonomskog trgovinskog i industrijskog centra jugozapadne Srbije, centra gde su koncentrisani skoro svi privredni kapaciteti. Grad Kraljevo spada u grupu privredno razvijenih gradova u Republici Srbiji. Privredna aktivnost se odvija u 11 sektora, ali najveći uticaj na privredna kretanja imaju preduzeća iz trgovine i prerađivačke industrije. Zahvaljujući dobrom geografsko-saobraćajnom položaju, grad Kraljevo je trgovinski centar Raškog okruga. Takođe, blizina aerodroma „Morava“ u Lađevcima koji se od proleća 2012. godine koristi za kargo saobraćaj, a od 2019. godine se koristi i za civilni, od velike je važnosti za grad Kraljevo zbog pospešivanja izvoza (posebno poljoprivrednih proizvoda), ali i doprinosa razvoju turizma. Osnovne karakteristike privredne strukture Kraljeva čine:

  1. Geografija, plodno zemljište i rudna nalazišta uslovili su da dominantne privredne grane u Kraljevu budu poljoprivreda, metaloprerađivačka i vatrostalna industrija, drvna industrija, građevinarstvo i trgovina.
  2. Privreda grada Kraljeva raspolaže sa 74% vrednosti imovine i 72% kapitala Raškog okruga.
  3. Prema podacima Agencije za privredne registre, u Kraljevu posluje 1.128 privrednih društava i 533 preduzetnika.
  4. Najveći uticaj na privredna kretanja na teritoriji grada Kraljeva ostvaruju delatnosti trgovine i prerađivačke industrije. To su ujedno i sektori u kojima posluje najveći broj preduzeća na teritoriji grada Kraljeva. U oblasti trgovine aktivno je 410 preduzeća ili 36,35%, a u oblasti prerađivačke industrije 277 preduzeća ili 24,56%.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Centralni deo vrnjačkog parka sa termomineralnim kupatilom.
Hotel u Mataruškoj Banji

U okolini Kraljeva ima mnogo banjskih lečilišta: Vrnjačka, Mataruška, Bogutovačka, Vitanovačka i Sirčanska banja.

Tokom cele godine se održavaju turističko-kulturne manifestacije, Kraljevačko kulturno leto, pasuljijada, razni sajmovi, koncerti, a najveća je i najpoznatija manifestacija Veseli spust niz Ibar od Magliča do Kraljeva.

U neposrednoj blizini Kraljeva nalazi se Žiča (XIII vek), jedan od najznačajnijih i najreprezentativnijih srpskih srednjovekovnih manastira. Manastir Studenica, koji je osnovao Stefan Nemanja 1190, još je jedan od bisera srpskog srednjovekovnog graditeljstva i jedan od najvećih i najbogatijih manastira Srpske pravoslavne crkve, koji se nalazi na teritoriji Kraljeva. Od 1986. godine se nalazi na listi svetske kulturne baštine i pod zaštitom je UNESCO-a.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Ulica Miloša Velikog

Zahvaljujući svom povoljnom geografskom položaju, Kraljevo je postao i velika saobraćajna raskrsnica Srbije. Kroz grad prolaze značajne drumske saobraćajnice.

Ibarska magistrala je put koji sledi prirodni tok reke Ibar, prolazi kroz Kraljevo i, preko Gornjeg Milanovca i Ljiga, spaja severne delove Srbije sa Kosovom i Metohijom i Crnom Gorom. Tokom reke Morave prolazi put koji se pruža pravcem istok - zapad zemlje, pa se njime iz Republike Srpske i Crne Gore, preko Kraljeva, najbrže putuje do Kragujevca, Kruševca i dalje do Niša i granice sa Bugarskom.

Železnički saobraćaj je važan faktor privrednog razvoja jednog kraja, jer je to najjeftiniji vid transporta robe za potrebe industrije i trgovine, kao i ljudi. Kraljevo je na raskrsnici magistralnog pravca Požega - Stalać, koji povezuje pruge Beograd - Bar i Beograd - Niš, sa pravcem Beograd - Lapovo - Kragujevac - Kosovo Polje i dalje preko Makedonije za Solun. Ovde se nalazi Železnička stanica Kraljevo.

Vojni aerodrom Kraljevo-Lađevci uskoro bi trebalo da postane i civilni aerodrom, čime bi Kraljevo dobilo i vezu sa svetom. 5. oktobra 2011. na kraljevački aerodrom Morava sleteo je prvi civilni avion, čime je ovaj, ranije isključivo vojni aerodrom, počeo da funkcioniše kao mešovita vojno–civilna vazdušna luka. Među putnicima na tridesetominutnom letu iz Beograda bili su predsednik Srbije Boris Tadić, ministar odbrane Dragan Šutanovac i ministar ekonomije i razvoja Nebojša Ćirić. Prema planu, od proleća 2012. godine aerodrom će biti otvoren za redovan saobraćaj manjih aviona do 100 putnika. Ukupna vrednost investicije je 32 miliona evra. Civilni i vojni deo aerodroma biće infrastrukturno odvojeni. U prvoj fazi prilagođavanja vojnog aerodroma za civilni saobraćaj biće izgrađena pristanišna zgrada, kontrolni toranj, tehnoekonomski blok i izvedeni radovi na uređenju piste. U narednoj fazi rekonstrukcije, planiranoj za 2012. godinu, ovaj aerodrom će biti vazdušna luka za velike letelice i sletanje pod svim vremenskim uslovima. Biće to, posle beogradskog i niškog, treći aerodrom u Srbiji sa međunarodnim karakteristikama.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Saborna crkva u Kraljevu

U Kraljevu i okolini ima mnogo kulturno-istorijskih spomenika: Gospodar Vasin konak Gospodar Vasin konak u Kraljevu (trenutno u posedu SPC), manastiri Žiča i Studenica i srednjovekovni grad Maglič.

Narodna biblioteka „Stefan Prvovenčani“ je osnovana 1945. godine. Preteča današnje ustanove je Čitaonica karanovačka, osnovana 1868. godine. Knjižni fond biblioteke čini 200.000 jedinica, fond periodike 176 naslova časopisa i 26 naslova novina. Biblioteka poseduje elektronski katalog svog celokupnog fonda. Od 1971. godine biblioteka objavljuje časopis za književnost, kulturu i umetnost „Povelja“. Biblioteka ima razvijenu kulturno - obrazovnu delatnost, organizuje književne večeri, promocije, predavanja, izložbe i programe za decu, a takođe se bavi i izdavačkom delatnošću. Biblioteka je i organizator najznačajnije manifestacije u kulturi Kraljeva, Žičkog duhovnog sabora - Preobraženje, na kojoj se dodeljuje prestižna književna nagrada Žička hrisovulja.

Kraljevački Narodni muzej

Narodni muzej u Kraljevu, osnovan 1950. godine, bavi se zaštitom kulturnih dobara, istraživačkim i naučnim radom. Vredni i reprezentativni predmeti smešteni su u okviru istorijske, etnološke, arheološke i umetničke zbirke. U muzejskoj galeriji, pored reprezentativnih izložbi, održavaju se i koncerti klasične muzike.

Organizovanu zaštitu arhivske građe sprovodi Istorijski arhiv Kraljevo, koji ima oko 280 fondova i pet zbirki. Ova ustanova poseduje bogatu biblioteku, koja omogućava uspešniji rad kako radnicima Arhiva tako i onima koji u naučno-istraživačkom radu koriste arhivsku građu.

Kraljevačko pozorište je osnovano 1949. godine kao profesionalno pozorište pod nazivom Narodno pozorište Kraljevo. Tokom godina postojanja nekoliko puta je menjan status ove ustanove od profesionalnog, preko amaterskog da bi od 1996. godine ponovo dobilo status profesionalnog pod nazivom Kraljevačko pozorište.

Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu je jedan od najvećih u Republici Srbiji. Njegove osnovne delatnosti su zaštita kao i restauracija kulturno-istorijskih spomenika, naučnoistraživački rad i prezentacije kulturnog nasleđa, za čije je sprovođenje nadležan u čak 26 opština Republike.

Svoj doprinos u negovanju i razvijanju kulture daju i Kulturno-prosvetna zajednica, Književni klub „Kraljevo“, Udruženje likovnih umetnika „Vladislav Maržik“, Kulturni centar „Ribnica“, Multimedijalni centar „Kvart“ i drugi.

Ovde se nalazi Kulturni centar „Ribnica” Kraljevo.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Veoma brz i dinamičan razvoj grada omogućio je da Kraljevo izraste u jedan od najvećih školskih centara ovog dela Srbije. Predškolsko obrazovanje organizuje Predškolska ustanova „Olga Jovičić Rita“. Predškolska ustanova ima 11 objekata celodnevnog boravka, devet u gradu, jedan u Mataruškoj Banji i jedan u Ušću. Na teritoriji grada Kraljeva osnovno obrazovanje je organizovano u 21 školi, a srednjoškolsko u 10 škola. Najstarija srednja škola na teritoriji grada je Poljoprivredno-hemijska škola „Dr Đorđe Radić“, ujedno i najstarija poljoprivredna škola u Srbiji (osnovana 1882. godine). Kraljevačka gimnazija je osnovana 1909. godine, Šumarska škola 1899, Mašinsko - tehnička škola 1934. Ostale kraljevačke srednje škole su otvorene posle Drugog svetskog rata. To su Medicinska škola, Elektro-saobraćajna škola, Ekonomsko-trgovinska škola, Muzička škola „Stevan Mokranjac“, Umetnička škola, Osnovna i srednja škola za decu ometenu u razvoju „Ivo Lola Ribar“. Najstarija visokoškolska ustanova u Kraljevu, i jedina sa sedištem u gradu, je Mašinski fakultet, osnovan 1976. godine. Ostale visokoškolske ustanove su zastupljene po principu naučnih centara izvan matičnog sedišta. To su Fakultet za trgovinu bankarstvo „Janićije i Danica Karić“ (Alfa univerzitet, Beograd; bivši Univerzitet Braća Karić) i Beogradska poslovna škola.

Simboli grada Kraljeva[uredi | uredi izvor]

Grad Kraljevo ima svoje simbole. Simboli grada Kraljeva su grb i zastava. Kraljevo je grb i zastavu usvojilo u decembru 1997. godine. Autor je Mijat Ivanović, pravnik iz Beča, poreklom Kraljevčanin. Grb grada Kraljeva koristi se u dva nivoa i to: Osnovni grb Kraljeva, Veliki grb Kraljeva, Zastava grada Kraljeva.

Sport[uredi | uredi izvor]

Stadion FK Sloga (Kraljevo)
Nova hala sportova u Kraljevu
Auto-trka Nagrada Kraljeva 1980

Kraljevo je grad duge sportske tradicije. Uspešan rad više sportskih klubova, organizacija i udruženja čini značajan segment ukupnog društvenog života. Uspesi kraljevačkih sportista pobuđuju pažnju, ne samo domaće, već i svetske javnosti. Početak organizovanih aktivnosti najuspešnijih sportskih klubova Kraljeva vezan je za period posle Drugog svetskog rata.

Tako je 1954. godine osnovan, danas najuspešniji sportski kolektiv, odbojkaški klub Ribnica. Kraljevo je jedan od retkih gradova gde je odbojka sport broj jedan, a Ribnica je, posle prvih koraka na evropskoj sceni 1979. godine, danas jedini kraljevački prvoligaš koji se takmičio u Kupu Evropske odbojkaške konfederacije.

Fudbal je najpopularniji i najmasovniji sport kojim se u Kraljevu organizovano bavi oko hiljadu fudbalera u pedesetak klubova, koji se takmiče u više liga. Najuspešniji fudbalski klub, Sloga, posle više sezona provedenih u Srpskoj ligi, uspešno predstavlja grad i u saveznom rangu takmičenja, Drugoj ligi.

Uspesi kraljevačke košarke vezuju se za klubove Sloga i Mašinac. Sreten Dragojlović, Dragan Todorić, Ljubodrag Simonović i Vlade Divac samo su neka od poznatih košarkaških imena koja su ponikla u hali kraj Ibra. 1998. godine se navršava pedeset godina postojanja Sloge koja se nekoliko godina takmičila u Prvoj saveznoj ligi bivše Jugoslavije, tada najjačem evropskom nacionalnom šampionatu. Momentalno, Sloga igra u Prvoj ligi. Košarkaški klub Mašinac je za vrlo kratak vremenski period prošao put od osnivanja do Prve lige.

Od 1984. godine do danas popularni „Studenti“ su bili najuspešniji u Regionalnoj, Drugoj srpskoj, Jedinstvenoj srpskoj i Drugoj ligi, da bi dve godine bili članovi Prve lige.

Pored ovih najpopularnijih sportova, u gradu egzistira i veliki broj drugih sportskih kolektiva koji ne samo da ne zaostaju, već su neki od njih po uspešnosti u samom vrhu sporta Srbije. Tako karate klub „Sloga“ već godinama u Kraljevo donosi medalje sa takmičenja širom sveta. To je stabilan prvoligaš u kome trenira i nekoliko reprezentativaca Srbije, a posebnu pažnju zaslužuje Ivan Matić, svetski šampion i jedan od najboljih karatista u zemlji. Slično je i sa džudo klubom „Mašinac“. članica ovog kluba, Marija Dragović postala je svetska prvakinja u sambou na nedavno održanom Prvenstvu sveta u Novom Sadu. Svojim radom ističu se i članovi kajak kluba „Ibar“ koji su nedavno proslavili 50-to godišnjicu uspešnog rada. Kajakaš „Ibra“, Goran Jovanović najuspešniji je sportista Kraljeva za 1997. godinu. Solidne rezultate beleže i kik bokseri „Kraljeva“, jednog od najperspektivnijih klubova u zemlji, a boje grada uspešno brane i šahovski klub „Sloga“, rukometni klub „Metalac“, kuglaški klub „Ibar“, atletski klub „Kraljevo“, biciklistički klub „Metalac“, klub ekstremnih sportova „Baunti“, bokserski klub „Metalac“, smučarski klub „Goč“, auto-moto klub „Nagrada Kraljeva“, stonoteniski klub „Metalac“, aero-klub „Mihajlo Petrović“, paraglajding klub „Eol“. Teniski klub „Kraljevo"je zabeležio dobre rezultate.

Nova hala sportova u Kraljevu ima 3350 sedišta, izuzetno je moderan sportski objekat sa svim pratećim sadržajima. Ova dvorana ispunjava sve potrebne uslove za takmičenja. Nova hala poseduje sertifikat FIBA (svetska košarkaška federacija), kao i odbojkaške i rukometne Federacije. Pored sportskih dešavanja, u njoj se mogu održavati i druge manifestacije.

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Poznati Kraljevčani[uredi | uredi izvor]

Nebojša Dugalić srpski glumac
Nikola Kovačević, srpski odbojkaš

Učesnici olimpijskih igara iz Kraljeva[uredi | uredi izvor]

Galerija Kraljevo i okolina[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024. 
  2. ^ Drug Tito i drug Marko u Rankovićevu („Politika”, 18. april 2017)
  3. ^ Iz prošlosti Kraljeva (Radojica Ćirić, „Istorijski arhiv Kraljeva”) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. novembar 2018)[1]veza=
  4. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd ?
  5. ^ Drašković, Dragan (2016). Kraljevo 14. H 1941. Dokumenta i slike. Kraljevo: Narodni muzej Kraljevo. str. 6—7. 
  6. ^ Krejaković, Silvija (2013). Identiteti žrtava streljanih u Kraljevu oktobra 1941. Beograd: Muzej žrtava genocida Beograd. str. 50, 87, 92, 103. ISBN 978-86-86831-12-5. 
  7. ^ „„Serbenhalle“”. Pristupljeno 10. 9. 2020. 
  8. ^ Papić, Gorislav (10. 1. 2023). „Srpska hala, najtužnija veza Kraljeva i Viner Nojštata”. Radio televizija Srbije. Pristupljeno 15. 12. 2023. 
  9. ^ Savić, Mirjana; Trifunović, Nemanja (2022). Racije: kaznene ekspedicije Vermahta u selima žičkog sreza 1941. godine. Kraljevo: Narodni muzej Kraljevo. str. 55. ISBN 978-86-81578-13-1. 
  10. ^ Savić, Mirjana; Trifunović, Nemanja (2020). „Bugarska vojska u Kraljevu i Vrnjačkoj Banji 1942-1944. godine”. Toplički zbornik. 5: 161; 164. 
  11. ^ Savić, Mirjana; Trifunović, Nemanja (2020). „Bugarska vojska u Kraljevu i Vrnjačkoj Banji 1942-1944. godine”. Toplički zbornik. 5: 165—167. 
  12. ^ Savić, Mirjana; Trifunović, Nemanja (2020). „Bugarska vojska u Kraljevu i Vrnjačkoj Banji 1942-1944. godine”. Toplički zbornik. 5: 171—172; 174. 
  13. ^ „Dan oslobođenja Kraljeva”. Grad Kraljevo. 29. 11. 2015. Pristupljeno 8. 11. 2021. 
  14. ^ „Zašto Kraljevdan slavimo 7. oktobra?”. krug.rs. 6. 10. 2018. Pristupljeno 8. 11. 2021. 
  15. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  16. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  17. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Краљево&oldid=27522792”