Norveška

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Norway)
Ovaj članak je o evropskoj državi. Za povezane upotrebe pogledajte stranicu Norvej.
„Norega” preusmerava ovde. Ne poistovećivati ovaj pojam sa Norijega.
Kraljevina Norveška
Kongeriket Norge  (književni norveški)
Kongeriket Noreg  (novonorveški)
Norgga gonagasriika  (severnolaponski)
Krilatica: Све за Норвешку
(норв. Alt for Norge)
Položaj Norveške
Glavni grad i najvećiOslo
Službeni jeziknorveški[n. 2]
Vladavina
Oblik državeUnitarna parlamentarna ustavna monarhija
 — KraljHarald V od Norveške
 — PremijerJonas Gar Stere
 — Predsednik StortingaMasud Gharahkhani (Ap) (2021–)
 — Predsednik Ustavnog suda
Toril Marija Oje
 — Trenutna koalicijaAp, Sp
Istorija
‍
 — Osnivanje pre ujedinjenja
872.
 — Imperija1263.
 — Kalmarska unija1397.
 — Unija Danske i Norveške
1524.
 — Druga imperija25. februar 1814.
 — Ustav17. maj 1814.
 — Unija Švedske i Norveške
4. novembar 1814.
 — Proglašenje7. jun 1905.
 — Priznanje26. oktobar 1905.
 — Nemačka okupacija
9. april 1940.
 — Rajhskomesarijat24. april 1940.
 — Kvislinški režim
1. februar 1942.
 — Oslobođenje8. maj 1945.
Geografija
Površina‍
 — ukupno385.207[1] km2 (67)[n. 3]
 — voda (%)5,7[n. 4]
Stanovništvo‍
 — 2015.5.214.890 (213)[2]
 — 2024.5.550.203 (procena)[3]
 — gustina14,4 st./km2 (213)[n. 5]
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 452,964 mlrd. $ (52)[4]
 — po stanovnikuRast 82.236 $ (6)[4]
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoPad 546,768 mlrd. $ (30)[4]
 — po stanovnikuPad 99.266 $ (3)[4]
IHR (2022)Rast 0,966 (2)[5] — veoma visok
Valutakruna (kr)[n. 6]
 — stoti deo valute‍ере‍
 — kod valuteNOK
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1 do +2
Internet domen‍.no[н. 7]‍
Pozivni broj+47
Format datuma[d]d. [m]m. gggg
(d)d. mesec gggg
Vozi se nadesnoj strani
RegistracijaN
ISO 3166-1 alfa 2NO
ISO 3166-1 alfa 3NOR
  1. ^ Zvanična himna Краљева песма (норв. Kongesangen), se koristi samo prilikom monarhijskih prilika.
  2. ^ Zvanični jezici su bukmol i ninorsk, dok su dodatni samski (severni, lule i južni) koji su „kozvanični” u devet opština te finski u jednoj opštini; regionalni jezici su kven, skando­romski i romski jezik.
  3. ^ Ukupna površina za celu zemlju, sa slatkim vodama i sa Svalbardom i Jan Majenom.[1]
  4. ^ Procenat je za ukupnu površinu, sa Svalbardom i Jan Majenom. Glečeri su računati kao kopno.[1]
  5. ^ Data gustina je za ukupnu površinu bez voda (365.123 km²) i zvaničnu procenu broja stanovnika (5.328.212).[1]
  6. ^ Osim Svalbarda i Jan Majena.
  7. ^ Postoje dva dodatna internet domena, ali se ne koriste: .sj za Svalbard i Jan Majen te .bv za ostrvo Buve.

Norveška (norv. О овој звучној датотеци Norge ili О овој звучној датотеци Noreg), zvanično Kraljevina Norveška (norv. Kongeriket Norge или Kongeriket Noreg), država je Nordijske regije severne Evrope koja obuhvata zapadni deo Skandinavskog poluostrva, kao i ostrvo Jan Majen te arktičko ostrvlje Svalbard.[6] Ovu zemlju površine 385.207 kvadratna kilometra nastanjuje 5,2 miliona stanovnika i jedna je od najređe naseljenih država na svetu (najređe je naseljena država Evrope). Glavni grad Norveške je Oslo. Najveći deo zemlje graniči sa Švedskom na istoku, dok najsevernija regija graniči s Finskom na jugu i Rusijom na istoku. Dugačka razuđena norveška obala duž severnog Atlantika i uz Barencovo more poznata je po fjordovima, a sama teritorija države ima izdužen oblik. Krajnji jug od Danske razdvaja moreuz Skagerak.

Po završetku Drugog svetskog rata, Norveška doživljava nagli privredni rast koji je u prve dve decenije otpočeo industrijalizacijom pomorskog saobraćaja i trgovine, da bi se od ranih 1970-ih nastavio eksploatacijom velikih nalazišta nafte i prirodnog gasa u Severnom i Norveškom moru. Danas je Norveška po BDP-u po glavi stanovnika šesta najbogatija država, s najvišim indeksom humanog razvoja na svetu. Peti je najveći izvoznik nafte, a naftna industrija otprilike zauzima četvrtinu BDP-a. Tokom Velike recesije (2007—2010), norveška kruna se pokazala jednom od najstabilnijih svetskih valuta.

Norveška obiluje naftom, prirodnim gasom, hidroenergijom, šumama i mineralima, a 2006. je bila drugi najveći izvoznik morskih plodova (nakon Kine). Druge važne grane industrije uključuju transport, preradu hrane, brodogradnju, metalurgiju, hemijsku industriju, rudarstvo te drvnu i papirnu industriju. Norveška neguje skandinavski društveni model s univerzalnom zdravstvenom zaštitom, subvenci­onisanim visokim obrazovanjem i opsežnim sistemom društvenog osiguranja. Bila je najviše rangirana država sveta po ljudskom razvojnom indeksu od 2001. do 2007. te ponovo od 2009. godine do danas. Godine 2007. je ocenjena najmiroljubivijom državom na svetu prema indeksu globalnog mira.

Po uređenju je ustavna monarhija i parlamentarna demokratija na čelu s poglavarom kraljem Haraldom V i premijerkom Ernom Solberg. Unitarna je država s administrativnom podelom na dva nivoa: okružnom (fylker) i opštinskom (kommuner). Narod Sami uživa određen stepen samouprave putem sopstvenog parlamenta nad tradicionalno poznatim teritorijima. Iako je norveški narod dvaput na referendumima odbio ulazak svoje države u Evropsku uniju, Norveška usko sarađuje sa ovom zajednicom, zemljama članicama, kao i sa Sjedinjenim Državama. Takođe je jedan od glavnih finansijskih pokrovitelja OUN (neretko učestvuje u misijama, posebno u Avganistanu, na Kosovu i u Sudanu) te zemlja-saosnivač OUN, NATO-a, Saveta Evrope i Nordijskog saveta, kao i članica EEP, STO i OESR.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Moderni etimolozi veruju da ime zemlje znači „severni put” (put prema severu), što se na starom severnogermanskom pisalo nor veg ili norð vegr. Na severnogermanskom Norveška se zvala Nóregr, na anglosaksonskom Norþ weg, a na srednjovekovnom latinskom Northvegia. Današnje ime Kraljevine Norveške na norveškom bukmolu glasi Kongeriket Norge a na narečju njorsk Kongeriket Noreg. Oba se samo u nekoliko slova razlikuju od originalnog naziva za „severni put”: Nor(d)-(v)eg.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Norveške

Vikinzi su dva veka pljačkali i palili Evropu dok nisu prihvatili hrišćanstvo za vreme vladavine Ulava Trigvasona. Promene u kraljevini trajale su kao proces još nekoliko vekova.

Norveška je 1397. godine ušla u Kalmarsku uniju sa Danskom i u tom savezu ostala sledećih 400 godina. Godine 1814, Norvežani su se odvojili od Danske i doneli svoj ustav. Šveđani su tada okupirali Norvešku vojnom silom, ali su ipak dopustili da Norveška zadrži svoj ustav pod uslovom da ostane u uniji pod švedskom krunom. Nacionalni osećaji bujali su u 19. veku a nacionalni romantizam dosegao vrhunac 1905. godine kad je Norveška mirnim putem, referendumom izborila nezavisnost. Iako je bila neutralna tokom Prvog svetskog rata, ipak je pretrpela znatne gubitke u mornarici i nezapamćenu privrednu štetu. Norveška je javno proglasila neutralnost na samom početku Drugog svetskog rata, ali je Nacistička Nemačka okupirala punih pet godina.

Politiku neutralnosti napustila je 1949. godine i pristupila NATO savezu.

Otkriće nafte i gasa ranih ’60-ih godina u norveškim teritorijalnim vodama potpuno je promenilo ekonomsku sliku zemlje koja je dotada bila najsiromašnija skandinavska zemlja i spadala je u manje razvijene zemlje Evrope. Na referendumu 1994. građani Norveške odbili su pridruživanje Evropskoj uniji. Danas im je glavni zadatak održanje najvišeg ličnog standarda u Evropi i planiranje šta činiti kad se iscrpe rezerve prirodnih energenata. Tokom ’90-ih, Norveška je osnovala naftni fond s ciljem da se skupi dovoljno sredstava kako bi zemlja po nestanku nafte praktično mogla da živi od finansijskih prihoda. Vrednost fonda je 2006. godine premašila 200 milijardi dolara.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Norveške

Položaj[uredi | uredi izvor]

Norveška je smeštena između 57—81° SGŠ i 4—32° IGD. Ujedno se i najsevernija tačka Evrope nalazi na norveškoj teritoriji, vrh ostrva Magereja odnosno rt Nurkin (Knivšeloden) u opštini Nordkap (71° 11′ 8″ SGŠ). Iz navedenih podataka se da primetiti da je Norveška veoma dugačka (1.800 km) ali relativno uska (80–450 km) država. Ovaj veliki horizontalni raspon utiče i na vremenske razlike unutar same države, te na dužinu dana i noći tokom godine koja je veoma nejednaka. Ovo najbolje pokazuje podatak da se na Nordkapu Sunčeva svetlost leti vidi kroz 76 dana.

Norveška se prostire duž zapadne obale Skandinavskog poluostrva i graniči s Rusijom (196 km), Finskom (727 km) i Švedskom (1.619 km), te Danskom preko moreuza Skagerak. Okružuje je pomenuti moreuz (koji se nalazi između Norveške, Švedske i Danske), Severno more, Norveško more i Barencovo more. Pod prekomorskom teritorijalnom upravom države nalaze se i neka od arktičkih ostrva, od kojih su dva najznačajnija Jan Majen i Svalbard oko kog se vode višedecenijski sporovi sa Rusijom. Ima takođe i tri pripadajuće antarktičke i subantarktičke zavisne teritorije: ostrvo Buve, ostrvo Petar I i Zemlja kraljice Mod koja zauzima 2,7×106 km². Južni deo zemlje se nalazi u severnom umerenom pojasu, dok se severni deo nalazi u severnoj polarnoj regiji.

Ukupna površina države iznosi 385.207 km².[1] Bez Svalbarda (61.022 km², 0,6473% voda) i bez Jan Majena (377 km², 1,5915% voda) ukupna površina je 323.808 km², a kopnena 304.125 km².[1] Kopno i glečeri čine oko 94% teritorije.[1]

Reljef[uredi | uredi izvor]

Selo Rejne na norveškom arhipelagu Lofoten, pogled s vrha Rejnebringena

Norveška je pretežno planinska zemlja s vrlo razuđenom obalom (najnepristupačnijom i najrazuđenijom na svetu) dužom od 25.000 km, uključujući fjordove i ostrva. Uporedno sa razvedenom morskom obalom pruža se Skandinavsko gorje, i to od jugozapada prema severoistoku, u dužini od 1.700 km, nastalo u razdoblju kaledonskog nabiranja (silur i devon) pre 450—500 miliona godina. U unutrašnjosti je sačinjeno od prostranih ravnjaka (fjell ili vidda) međusobno odeljenih dubokim dolinama. S ravnjaka se izdižu planinski vrhovi koji su najviši na jugu (Galhepigen, 2.469 m). Gorje iznad visine od 1.000 m na severu, odnosno 1.300 m na jugu, prekriveno je ledenjacima od kojih je najveći norveški glečer Jostedalsbren (60 km dužine). Prema obali gorje se spušta strmo, a prema istoku postepeno. Na krajnjem severu je niski (300 m) i pusti plato Finmarksvida. Niska južna obala Norveške razvedena je rijasima, a zapadna i severozapadna fjordovima, koji se usecaju duboko u unutrašnjost. Najveći norveški i drugi najduži fjord na svetu je Sognefjord, dugačak 205 km i dubok do 1.308 m; Britanac Luis Gordon (1969) preplivao ga je 2004. godine (za 21 dan) i zasada je jedini čovek koji je to uradio.

Za naseljavanje su povoljniji krajevi udnu fjorda, gde u more utiču planinske reke. Uz zapadnu i severozapadnu obalu proteže se niz od oko 150.000 malih stenovitih ostrva (skjar), ledenjačkih hridi i nekadašnjih abrazijskih polica, koje su dospele pod vodu tek u poslednjim milenijumima, nakon povlačenja velikog ledenog pokrova; oni svi zajedno tvore ostrvsku ogradu (skjargard). U južnom delu Norveške su niža brda sa širokim ledenjačkim dolinama, koje se otvaraju prema prostranijim ravnicama oko Oslofjorda i na obali Skageraka, gde je populacijski i privredni centar države.

Geologija[uredi | uredi izvor]

Sama Norveška se geološki sastoji od Baltičkog štita i kaledonskog nabranog gorja. Baltički štit je građen od gnajsa, granita i kristaličnih škriljevaca pretkambrijumske starosti. Snižen i uravnjen pre paleozoika na površinu izbija samo na jugoistoku i severoistoku zemlje. Najveći deo prastare osnove prekriven je u paleozoiku (kambrijum—silur) sedimentnim stenama (krečnjaci, peščari, konglomerati), nabranim za kaledonske orogeneze. Za alpske orogeneze u tercijaru, kaledonidi su mestimično razlomljeni i spušteni, a reke su na zapadu usekle duboke doline. U pleistocenu Norveška je bila središte glacijacije, odakle se ledenjaci spuštaju na sve strane, stvarajući glavne oblike sadašnjeg reljefa kao što su ledenjačke doline, fjordovi i jezerske zavale. Zbog veoma različite klime i reljefa, u Norveškoj ima veliki broj različitih staništa, više nego igde u Evropi; postoji preko 60.000 različitih vrsta živih bića u Norveškoj (bez bakterija i virusa). Mora koja okružuju Norvešku su takođe veoma bogata živim svetom.

Vode[uredi | uredi izvor]

Rečna mreža Norveške je veoma gusta. Reke se s planina slivaju u fjordove i prema jugoistoku. Vrlo su kratke, velikog pada, s mnoštvom brzaka i slapova; bogate su vodom. Zbog velikog pada korita postoje uslovi za hidroenergetsko iskorišćavanje. Reke koje teku sa zapadnog pristranka Skandinavskog masiva vrlo su kratke i ne zaleđuju se, a reke koje sa istočnog pristranka utiču u Skagerak duže su i zaleđene do četiri meseca godišnje. Tokovi sliva Barencovog mora zaleđeni su od pet do sedam meseci godišnje. Najduže reke se nalaze na jugoistoku; najduža je Gloma (598 km), a iza nje Gudbrandsdalslegen (204 km). Oko 4% površine Norveške zauzimaju jezera, koja se nalaze u dolinama na jugu i u planinama. Neka od njih su ledenjačka, jer ledenjaci prekrivaju oko 4.600 km² površine Norveške. Najveća su jezero Mjesa (362 km²) i jezera Resvatn (219 km²). Hornindalsvatnet je najdublje jezero u Evropi, duboko 514 m.

Tlo, flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Plodna tla u Norveškoj su ograničena na rečne naplavine u dnu dolina i fjordova, te na stalne morene u južnom delu. U ostalim delovima zemlje tla su kamenita, a na prostranim područjima u planinama i na severu je gola stenovita površina. Samo 2,28% tla je obradivo.

Od vegetacije, šume prekrivaju oko 27% površine Norveške. U južnom delu i uz zapadnu obalu zemlje preovlađuju listopadne šume u kojima dominira hrast lužnjak (lat. Quercus robur), hrast kitnjak (lat. Quercus petraea), obična breza (lat. Betula pendula), maljava breza (lat. Betula pubescens, beli jasen (lat. Fraxinus excelsior) i mleč (lat. Acer platanoides), dok evropska bukva (lat. Fagus sylvatica) uspeva samo na krajnjem jugu. U ovim šumama žive velike grabežljive životinje kao što su vukovi, medvedi i risovi, ali one su dugogodišnjim lovom gotovo istrebljene. Listopadne šume se penju do visine 300–400 m, a nad njima su guste crnogorične šume četinara, među kojima preovladavaju beli bor (Šablon:Pinus sylvestris) i evropska smrča (Šablon:Picea abies). Gornja granica šuma na jugu je na otprilike 1.100 m, a prema severu se postepeno spušta do visine 300–500 m. Prema severu šume se šire najdalje do 70 °CGŠ, gde se nalazi Nacionalni park „Stabbursdalen”.

Planine iznad 1.000 m i sever zemlje većinom su prekriveni tundrom i planinskim rudinama. U prošlosti Norveška je imala puno više površine prekrivene šumama, ali danas se zbog seča i neobnavljanja na mestima gde su nekad bile šume nalaze bare i močvare. Osim toga, Norveške šume ugrožavaju i kisele kiše nastale industrijskim zagađenjem u susednim zemljama. Šume su za Norvešku veoma važne, jer se od drveta izrađuju ribarski čamci, grade kuće, pravi nameštaj i sl.; ono je važna sirovina za mnoge industrije, ne samo u šumovitim dolinama, već i u gradovima. Osim šuma, među bogatom i raznolikom vegetacijom mogu se izdvojiti evropske borovnice (lat. Vaccinium myrtillus), brusnice (lat. Oxycoccus) i patuljasta žalosna bela murva (lat. Morus alba pendula) čiji su plodovi skandinavska poslastica.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima Norveške je zbog uticaja tople Golfske struje i zapadnoatlantskog okeanskog vetra mnogo toplija od klime drugih krajeva iste geografske širine; samo je severni kraj Norveške pod uticajem hladnih masa polarnog vazduha, odnosno klima je tamo polarna (subarktička). U unutrašnjosti klima je planinska, s nešto toplijim letima i oštrim, osetno hladnijim zimama; srednje mesečne temperature januara su od −11 °C do −15 °C, apsolutni minimum iznosi −51 °C u Karašoku, a klima je ipak stabilnija od klime primorja. Priobalni pojas se odlikuje čestim padavinama i vetrom, uz nagle promene vremena. Srednja temperatura vazduha kreće se u januaru od −4 °C na severu do 2 °C na jugu, a u julu od 10 °C na severu do 17 °C na jugu. Zbog toplotnog uticaja Golfske struje more se uz obalu ne zaleđuje. Najviše precipitacije s maksimumom zimi imaju zapadni pristranci Skandinavskog masiva, i to od oko 1.000 L/m² na severu do 3000 L/m² na jugu. Severoistočni i jugoistočni delovi zemlje imaju najmanje padavina, 600—700 L/m². Snežni pokrivač Norveške traje oko sedam meseci godišnje na severu, od devet do deset meseci na planinama, a od tri do četiri meseca na jugoistoku.

U Oslu je srednja mesečna temperatura januara −4,7 °C a jula 17,3 °C, sa 740 L/m² padavina; u Bergenu srednja mesečna temperatura januara iznosi 1,5 °C a jula 15 °C, i ima 1.958 L/m² padavina; u Trondhejmu srednja mesečna temperatura za januar je −3,8 °C a za jul 15 °C, sa 3.870 L/m² padavina; u Tromseu srednja mesečna temperatura za januar je −3,5 °C a za jul 12,4 °C, sa 3.994 L/m² padavina. Iz navedenih podataka da se zaključiti da temperaturne razlike između severa i juga nisu velike, ali su zato velike klimatske razlike između priobalnog pojasa i unutrašnjosti zemlje.

Zbog visoke geografske širine Norveške, postoje velike sezonske promene dnevnog svetla. Od kraja maja do kraja jula, sunce se nikada u potpunosti ne spušta iza horizonta u područjima severno od Arktičkog kruga, a ostatak zemlje ima do 20 sati svetla dnevno. Nasuprot ovome, od kraja novembra do kraja januara, sunce se nikad ne diže iznad horizonta na severu, a dnevno svetlo vrlo kratko traje u ostatku zemlje. Norveška se naziva i „Zemlja polarnog sunca”.

Klima za Oslo [Univerzitet u Oslu, kampus Blindern], 1961—1990 (Kepen: Dfb)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 12,5
(54,5) 		12,8
(55) 		17,0
(62,6) 		21,8
(71,2) 		27,7
(81,9) 		32,2
(90) 		30,5
(86,9) 		34,2
(93,6) 		24,9
(76,8) 		21,0
(69,8) 		14,4
(57,9) 		12,4
(54,3) 		34,2
(93,6)
Maksimum, °C (°F) −1,8
(28,8) 		−0,9
(30,4) 		3,5
(38,3) 		9,1
(48,4) 		15,8
(60,4) 		20,4
(68,7) 		21,5
(70,7) 		20,1
(68,2) 		15,1
(59,2) 		9,3
(48,7) 		3,2
(37,8) 		−0,5
(31,1) 		9,57
(49,22)
Prosek, °C (°F) −4,3
(24,3) 		−4,0
(24,8) 		−0,2
(31,6) 		4,5
(40,1) 		10,8
(51,4) 		15,2
(59,4) 		16,4
(61,5) 		15,2
(59,4) 		10,8
(51,4) 		6,3
(43,3) 		0,7
(33,3) 		−3,1
(26,4) 		5,69
(42,24)
Minimum, °C (°F) −6,8
(19,8) 		−6,8
(19,8) 		−3,3
(26,1) 		0,8
(33,4) 		6,5
(43,7) 		10,6
(51,1) 		12,2
(54) 		11,3
(52,3) 		7,5
(45,5) 		3,8
(38,8) 		−1,5
(29,3) 		−5,6
(21,9) 		2,39
(36,31)
Apsolutni minimum, °C (°F) −24,3
(−11,7) 		−24,9
(−12,8) 		−20,2
(−4,4) 		−9,8
(14,4) 		−2,7
(27,1) 		1,4
(34,5) 		5,0
(41) 		3,7
(38,7) 		−2,0
(28,4) 		−7,4
(18,7) 		−16,0
(3,2) 		−20,8
(−5,4) 		−24,9
(−12,8)
Količina padavina, mm (in) 49
(1,93) 		36
(1,42) 		47
(1,85) 		41
(1,61) 		53
(2,09) 		65
(2,56) 		81
(3,19) 		89
(3,5) 		90
(3,54) 		84
(3,31) 		73
(2,87) 		55
(2,17) 		763
(30,04)
Dani sa padavinama 6 4 6 5 5 7 7 8 7 8 8 6 77
Sunčani sati — mesečni prosek 40 76 126 178 220 250 246 216 144 86 51 35 1.668
Izvor #1: Norveški meteorološki institut[7]
Izvor #2: Met.no[8] (precipitacija > 3 mm)

Okolina[uredi | uredi izvor]

Širom Norveške nailazi se na zapanjujući i dramatičan okoliš i krajolik. Zapadna obala južne Norveške i obala severne Norveške predstavljaju neke od vizuelno najimpresivnijih obalnih predela na svetu. Nacionalna geografija je uvrstila norveške fjordove među najveće svetske atrakcije. Norveška se takođe naziva i „Zemlja hiljadu fjordova”, zbog ovih svojih brojnih uskih dubokih zaliva strmih obala.

Kad je reč o tome koliko je politika učinila za zaštitu životne sredine, prema indeksu ekološke efektivnosti Norveška je 2008. godine bila na drugom mestu, odmah iza Švajcarske; godine 2012. je bila treća, a 2016. tek sedamnaesta.

Galdhopigen[uredi | uredi izvor]

Galdhopigen je najviši planinski vrh u Norveškoj, Skandinaviji i Severnoj Evropi, na 2,469 m (8,10 ft) nadmorske visine. Nalazi se u opštini Lom (u Opplandu), u planinskom području Jotunheimen.

Galdhopigen je ranije bio osporavan kao najviši planinski vrh u Norveškoj u korist Glitertinda jer su neka merenja pokazala da je Glitertind nešto veći, uključujući i glečer na svom vrhu. Ovaj glečer se, međutim, smanjio poslednjih godina, a Glittertind je sada visok samo 2464 m, uključujući i glečer. Stoga je spor rešen u korist Galdhøpiggen-a.

Na vrhu je izgrađena mala koliba, u ljetnim mesecima se ovde prodaju bezalkoholna pića, čokoladice, razglednice i ostali predmeti. Ranije je Norveška pošta imala malu poštansku filijalu - najvišu u Sjevernoj Evropi.

Politika[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Politika Norveške

Po Ustavu donesenom 17. maja 1814. godine[12] (nadahnut je Deklaracijom o nezavisnosti Sjedinjenih Američkih Država, kao i Francuskom revolucionarnom deklaracijom), s amandmanima 1906. i još posle više od 50 puta, Norveška je unitarna ustavna monarhija s parlamentarnim sistemom vlasti, gde je kralj najvažnija osoba u državi (nasledna monarhija po muškim potomcima dinastije Oldenburg, a od 1990. prestolje se nasleđuje i po ženskoj liniji), a premijer u Vladi. Od 17. januara 1991. godine na prestolju je kralj Harald V, iz kraljevske kuće Šlezvig-Holštajn—Sonderburg—Gliksberg, prvi norveški kralj koji je rođen u Norveškoj još od 14. veka.[13]

Vlast je podeljena na zakonodavni, izvršni i sudski ogranak, kako je definisano Ustavom kao najvišim dokumentom zemlje. Monarh službeno zadržava izvršnu vlast; međutim, nakon uvođenja parlamentarnog sistema vlasti, dužnosti monarha postale su strogo reprezentativne i ceremonijalne, kao što je formalno imenovanje i razrešavanje predsednika Vlade i drugih ministara izvršne vlasti. U skladu s tim, monarh je vrhovni zapovednik Norveških oružanih snaga, vrhovni autoritet Norveške crkve i službeno predstavlja zemlju u inostranstvu, te predstavlja simbol jedinstva. Ima pravo suspenzivnog veta na zakonske predloge usvojene u Parlamentu, ali ako ih Parlament kvalifikovanom većinom ponovno usvoji kralj ih može sankcionisati. On imenuje predsednika vlade i ministre, te druge visoke državne službenike, s tim da predložena vlada mora dobiti većinsku podršku u Parlamentu. Ako kralj nema muškog potomstva može Parlamentu predložiti svog budućeg naslednika, ali to ne obavezuje Parlament koji odluku donosi prema slobodnoj proceni.[14]

Parlament[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Storting

Parlament (norv. Stortinget) obavlja zakonodavnu vlast. Ima 169 članova (2013), ali ovaj broj se menja za 4 do 13 članova zavisno od broja birača. Parlament se bira na 4 godine, a biraju ga građani s navršenih 18 godina života — na opštim, neposrednim i tajnim izborima, po proporcionalnom sistemu u 19 izbornih okruga. Za aktivno biračko pravo predviđen je boravišni cenzus od 5 godina, a za pasivno od 10 godina. Novoizabrani Parlament zaseda u tačno određeno vreme, bez ikakvog uticaja kralja ili Vlade. Na prvom zasedanju novoizabrani Parlament bira jednu četvrtinu svog članstva za članove Gornjeg doma (Lagting), a preostale tri četvrtine čini Donji dom (Odelsting). Parlament, Gornji dom i Donji dom biraju svog predsednika. Domovi su u načelu ravnopravni, s tim što pravo zakonodavne inicijative ima isključivo Donji dom. O zakonu se prvo raspravlja u Donjem domu, a zatim u Gornjem domu. U slučaju nesaglasnosti domova, o predlogu zakona odlučuje se dvotrećinskom većinom na zajedničkoj sednici. Prihvaćene zakone mora prihvatiti i kralj; ako odbije isti mu parlament ne može još jednom predložiti taj zakon, ali njegova saglasnost nije više potrebna ako zakon ponovo donese sledeći izabrani parlament. Na zajedničkim sednicama rešavaju se i finansijska i važna politička pitanja. Dvotrećinska većina parlamenta je potrebna i u postupku promene Ustava.

Narod Sami ima donekle pravo na samoodređenje i uticaj nad svojim tradicionalnim teritorijima, i to putem svog Parlamenta i Finskog zakona (Finnmarksloven).

Vlada[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vlada Norveške

Vlada (norv. Regjering) obavlja izvršnu vlast. Sastavlja je vođa stranke, odnosno koalicije stranaka s većinom glasova na parlamentarnim izborima; uz ministra premijera ima još najmanje 7 članova, a za svoj rad je odgovorna Parlamentu. Položaj premijera, najvažnije osobe u Norveškoj vladi, jest da je zastupnik u Parlamentu, može da dobije poverenje većine u Parlamentu; obično je trenutačni vođa najjače političke stranke, odnosno koalicije stranaka, budući da jedna stranka obično nema dovoljnu podršku da sama formira Vladu. Međutim, Norveškom su često vladale stranke koje su imale manjinu u Parlamentu. Trenutno je premijer Erna Solberg, koja je na tom položaju od 16. oktobra 2013. godine.

Sudska vlast[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vrhovni sud Norveške

Vrhovni sud (norv. Høyesterett), 5 apelacionih sudova (appellrett/ankedomstoler) i kotarski sudovi (tingrettene) obavljaju sudsku vlast. Zajednička sednica sudija Vrhovnog suda i članova Gornjeg doma ima svojstva Ustavnog suda (Riksrett), koji sudi ministrima, članovima Vrhovnog suda i zastupnicima u Parlamentu. Odluku o pokretanju postupka donosi Donji dom. Izvan redovnog sudstva deluju mirovni sudovi (fredsdomstoler), koji postoje u svakoj opštini. Godine 1962. ustanovljen je Ombudsman (Ombudsmann), koji nadzire rad tela uprave; imenuje ga Parlament.

Okruzi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Administrativna podela Norveške

Norveška je podeljena na 15 administrativnih regija (kantona) nazvanih ’okruzima’ (norv. fylker)[15], dva grada, te 357 gradskih i seoskih opština. Opštine imaju svoja izabrana lokalna veća i izvršne odbore. Nacionalni praznik je Dan Ustava, koji se obeležava 17. maja. Državnu himnu Ja, vi elsker dette landet (srp. Да, ми волимо ову земљу) napisao je 1859. godine norveški književnik nobelovac Bjernstjerne Bjernson (1832—1910), a komponovao 1865. kompozitor norveškog nacionalnog izraza Rikard Nordrak (1842—1866).

Okruzima upravljaju neposredno izabrane okružne skupštine, koje biraju prefekta. Osim toga, kralj i Vlada zastupljeni su u svakom okrugu putem ’guvernera okruga’ (norv. fylkesmann), koji deluje kao prefekt.[16] Na ovaj način Vlada je direktno zastupljena na lokalnom nivou putem prefektovih ureda. Okruzi su dodatno podeljeni na drugom nivou na 426 opština (norv. kommuner), kojima upravljaju direktno izabrana opštinska veća na čijem je čelu gradonačelnik ili načelnik i mali izvršni kabinet. Glavni grad Oslo smatra se i okrugom i opštinom.

Norveška ima u svom sastavu i dve prekomorske integralne teritorije: Jan Majen i Svalbard. Postoje i tri antarktičke i subantarktičke kolonije: ostrvo Buve, ostrvo Petar I i Zemlja kraljice Mod. Statusom grada ima i 96 naselja; u većini slučajeva granice grada podudaraju se s granicama opština, a opštine norveških gradova često obuhvataju velika neizgrađena područja (na primer, opština grada Oslo obuhvata područja velikih šuma smeštenih severno i jugoistočno od grada, a više od polovine opštine grada Bergena su planine).

Okrug (fylke) 2024[15]
Nr Okrug (fylke) 2024[15] Administrativni centar
3 Oslo Oslo
11 Rogaland Stavanger
15 Mere og Romsdal Molde
18 Nordland Bode
31 Østfold Sarpsborg
32 Akershus Oslo
33 Buskerud Dramen
34 Innlandet Hamar
39 Vestfold Tensberg
40 Telemark Šijen
42 Agder Kristijansand
46 Vestland Bergen
50 tlo Trendelag Stejnćer
55 Troms Tromse
56 Finmark Vadse
Okrug (fylke) 2017 Administrativni centar Najnaseljenija opština Region
 Estfold Sarpsborg Frederikstad Istočna Norveška
 Akershus Oslo Berum Istočna Norveška
 Oslo Grad Oslo Oslo Istočna Norveška
 Hedmark Hamar Ringsaker Istočna Norveška
 Opland Lilehamer Jevik Istočna Norveška
 Buskerud Dramen Dramen Istočna Norveška
 Vestfold Tensberg Sandefjord Istočna Norveška
 Telemark Šijen Šijen Istočna Norveška
 Istočni Agder Arendal Arendal Južna Norveška
 Zapadni Agder Kristijansand Kristijansand Južna Norveška
 Rogaland Stavanger Stavanger Zapadna Norveška
 Hordaland Bergen Bergen Zapadna Norveška
 Sogn og Fjordane Lejkanger Ferde Zapadna Norveška
 Mere og Romsdal Molde Olesund Zapadna Norveška
 Južni Trendelag Trondhejm Trondhejm Trendelag
 Severni Trendelag Stejnćer Stjerdal Trendelag
 Nordland Bode Bode Severna Norveška
 Troms Tromse Tromse Severna Norveška
 Finmark Vadse Alta Severna Norveška
Svalbard (neinkorporisana teritorija) Longjirbijen Longjirbijen Severna Norveška

Geopolitika[uredi | uredi izvor]

Nepostojanje graničnih i teritorijalnih sporova u regiji pogodovalo je nastanku norveške državnosti (1905). Norveško-švedska granica određena je 1826. u zajedničkoj državnoj uniji. Nakon razvrgnuća unije 1905. godine, uspostavljena je demilitarizovana zona duž zajedničke granice radi izbegavanja mogućih sukoba. Zona je bila široka oko 14,5 km na svakoj strani, a sporazumno je ukinuta 1993. godine. Norveško-ruska granica je određena 1829. godine, a ista 1918. postaje norveško-finskom granicom. Ruskim osvajanjem severnog finskog koridora oko Petsama uspostavljena je stara norveško-ruska granica (1944), koja je uz manje korekcije potvrđena novim sporazumom 1947. godine. Geopolitičkoj stabilnosti Norveške doprinosio je i položaj na severozapadnom rubu Evrope. Iako je i Norveška bila izložena britansko-nemačko-ruskom pritisku, bila je ipak izvan glavne zone sukobljavanja evropskih sila.

Geostrateška funkcija Norveške manifestovala se tokom nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu, a nakon toga nanovo se vrednuje kroz članstvo u NATO-u od 1949. godine. Teritorijalna izduženost Norveške od oko 1.800 km (Skagerak — Severni rt) čini je okosnicom atlantske Skandinavije. Akvatorija uz severne i južne obale Norveške tranzitna su mora ruske flote prema Atlantiku. Zajedno s Danskom, Norveška omogućuje NATO-u nadzor morskog prolaza Skagerak, a preko norveške oblasti Finmark ostvaruje se kontrola ruskog strateškog kompleksa na poluostrvu Kola. Norveško-ruska granica duga 167 km jedina je granica NATO-a i Rusije u Evropi, što je tokom Hladnog rata uslovilo njenu geopolitičku osetljivost.

U severnim oblastima Norveške (Finmark, Troms, Nordland) smeštene su baze i službe NATO-a važne za kontrolu pomorskog pravca između Islanda i norveške obale. Osim geostrateške važnosti za NATO, severna Norveška ima i tranzitnu važnost za Švedsku zbog izvora železne rude preko najprometnije norveške luke Narvik. Južni deo Norveške ima povoljniju klimu i najviše obradivog tla u zemlji. Tu je državna privredna regija jezgra, te luke Bergen, Stavanger i Kristijansand, iz kojih su najkraće pomorske veze prema zapadnoj Evropi. Podmorje Severnog mora ispred južne Norveške privredni je značajno zbog ležišta nafte. Po proizvodnji nafte Norveška je vodeća zapadnoevropska država.

Zbog ribolova i proizvodnje nafte, te zbog nadregionalne tranzitne funkcije akvatorija i zavisnosti državne privrede o pomorskom saobraćaju, maritimna komponenta norveške geopolitičke stabilnosti je među najvažnijima. Pomorska orijentacija poticala je Norvešku na sporazumno određivanje morskih granica u regiji, te oko norveških prekomorskih poseda. Preostali su sporovi oko Svalbardskog arhipelaga, gde je 1994. došlo i do oružanog sukoba Norveške obalne straže s islandskim ribolovcima.

Međunarodni odnosi[uredi | uredi izvor]

Norveška ima ambasade u 84 zemlje (plus 344 konzulata u 125 zemalja, te jedno predstavništvo u Palestini). S druge strane, 69 zemalja ima ambasade u Norveškoj koje su sve smeštene u prestonici Oslu (plus 209 konzulata 73 zemlje, te po jedno predstavništvo Palestine i Tajvana).[17]

Norveška je jedna od zemalja osnivačica Organizacije ujedinjenih nacija (OUN), Organizacije Severnoatlantskog sporazuma (NATO) i Saveta Evrope, kao i Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu (EAST), Svetske trgovinske organizacije (STO) i Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OESR).

Skandinavija tradicionalno više okleva po pitanju procesa evropskih integracija nego ostale evropske zemlje koje nisu u Evropskoj uniji. Norveška nije sledila susedne nordijske zemlje kad su davale molbe za pristup Evropskoj zajednici 1962, 1967. i 1992. godine. Danska, Švedska i Finska su postale članice, a norveški narod je odbio pristupne pregovore iz 1972. i 1992. godine. Nakon propalog referenduma 1994. godine, Norveška je zadržala svoje članstvo u Evropskom ekonomskom prostoru (EEP), što je bio dogovor koji se smatrao preduslovom za zemlje koje je 1995. godine trebalo da pristupe Evropskoj zajednici. Ovime je Norveškoj nastavljeno osiguravanje pristupa međunarodnom tržištu Unije, pod uslovom da implementira one delove zakonodavstva Unije koji se smatraju relevantnim za unutrašnje tržište (otprilike sedam hiljada od 2010).

Nekoliko norveških vlada je od 1994. zatražilo sudelovanje Norveške u nekim aspektima EU, koji saradnjom nadilaze odredbe sporazuma EEP. Norveškoj je dopuštena saradnja bez mogućnosti glasanja, na primer u Zajedničkoj sigurnosnoj i odbrambenoj politici, Šengenskom sporazumu, Evropskoj agenciji za odbranu, kao i u 19 odvojenih programa.

Iako su na dva referenduma odbili članstvo u Evropskoj uniji, Norvežani su zadržali bliske veze sa EU i njenim zemljama članicama, kao i sa SAD. Norveška je ostala jedna od zemalja koje najviše finansijski doprinose Ujedinjenim nacijama i sudeluje sa UN snagama u međunarodnim mirovnim misijama, a najznačajnije su one u Avganistanu (ISAF, NTM—A), na Kosovu (KFOR) i u Sudanu (AMIS EU).

Vojska[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Vojska Norveške, Oružane snage Norveške i Ministarstvo odbrane Norveške

Norveške oružane snage (norv. Forsvaret — „Odbrana”) osnovane 1905. godine trenutno broje oko 16.048 aktivnih članova, uključujući 4.587 civilnih zaposlenika;[18] broj se gotovo prepolovio tokom poslednje decenije.[18] Prema sadašnjim planovima mobilizacije, snaga tokom pune mobilizacije je otprilike 80.000 vojno sposobnih ljudi. Norveška ima obavezan vojni rok za muškarce (6—12 meseci obuke) i dobrovoljno služenje vojske za žene.[19] Oružane snage su podređene Ministarstvu odbrane (norv. Forsvarsdepartementet) i glavnom zapovedniku, kralju Haraldu V.

Norveška vojska (norv. Hæren) podeljena je na rodove: vojska, kraljevska mornarica, kraljevske vazdušne snage i rezervne snage dobrovoljaca. Norveška je bila jedna od osnivačica vojnog saveza NATO, 4. aprila 1949. godine. Danas sudeluje u Međunarodnim snagama za sigurnosnu pomoć (ISAF) u Avganistanu,[20] Iraku,[21] Maliju[22] i Južnom Sudanu.[23][24] Osim ovoga, Norveška je sudelovala i u nekoliko misija u sklopu Ujedinjenih nacija, NATO-a i Zajedničke sigurnosne i odbrambene politike Evropske unije.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Norveške

Norveška ima 5.384.576 stanovnika (procena 2020)[3] odnosno 5.214.890 (popis 2015).[2] Prosečna gustina naseljenosti je 14 st./km²,[1] po čemu je Norveška druga najređe naseljena evropska država (prvi je Island sa 3 st./km²). Prosečna starost stanovnika je 39,3 godina; očekivana dob za muškarce je 80,6 godina, a za žene 84,2 godine (2017).[25] Više od 80% stanovništva živi na obali ili u njenoj blizini, pre svega u široj okolini Osla (30% stanovnika), na južnoj i jugozapadnoj obali, te u Trondhejmfjordu. Svojstveno je sezonsko preseljenje iz gradova u vikendice, kojih ima oko 300.000.

Glavni i najveći grad Oslo broji 1.000.467 stanovnika (2018). Ostalih devet najvećih gradova ima više od 50.000 stanovnika i to su: Bergen (255.464), Stavanger/Sandnes (222.697), Trondhejm (183.378), Dramen (117.510), Fredrikstag/Sarpsborg (111.267), Porsgrun/Šijen (92.753), Kristijansand (61.536), Olesund (52.163) i Tensberg (51.571). [26] U gradovima živi 75% stanovništva zemlje.

Broj stanovnika je od 1989. do 1994. rastao brže (0,5%) nego u početku 1980-ih godina (0,3%). To je rezultat u prvom redu povećanja prirodnog prirasta (2,0 ‰ od 1981. do 1983; 3,4 ‰ od 1991. do 1993), za razliku od većine evropskih zemalja. Natalitet je 1993. godine iznosio 13,7 ‰, (12,4 ‰ u 1981), mortalitet 10,7 ‰ (10,2 ‰ u 1981), a infantilni mortalitet 5,9 ‰ (7,5 ‰ u 1981). U drugoj polovini 19. veka i početkom 20. veka, Norveška je imala visok prirodni priraštaj, ali broj stanovnika je rastao sporo zbog velikog iseljavanja (iselilo se oko 750.000 ljudi, najviše u Severnu Ameriku). Stanovništvo Norveške je prema demografskim kriterijumima staro. Prema popisu 1999. godine 15% je bilo u dobi do 14 godina, 65% u dobi 15—65 godina i 20% starijih od 65 godina; prema zvaničnim procenama za 2017. godinu 19% je bilo u dobi do 15 godina, 66% u dobi 16—66 godina i 14,6% starijih od 67 godina,[25] što znači da je današnja populacija nešto mlađa.

Pismenost u Norveškoj je 99%. Postoje dva službena jezika: norveški bukmol (bliži danskom) i norveški ninorsk (bliži švedskom). Oba jezika su zvanično jednakopravna i u službenim spisima jednako zastupljena, dok su prema govornicima zastupljeni omjeru 86% —19% (broj je veći od 100% jer neki podjednako dobro govore oba). Takođe se i u školama uče oba. Kako god, u praksi bukmol broji daleko veći broj govornika, a i upravo se on najčešće uči kada se norveški uči kao strani jezik. Najveća autohtona nacionalna manjina u Norveškoj su Sami (Laponci ili Lapi) i ima ih oko 20.000.

Glavninu stanovništva čine Norvežani (75,49%), severnogermanski narod; na severu, na ravnjaku Finmarksvida živi 21.000 Samija (Laponci) i 12.000 Finaca (Kveni). Od stranaca, koji čine 18,2% stanovništva, najviše je Šveđana (1,6%), Poljaka (1,3%), Danaca (1,0%), Nemaca (0,8%), Britanaca (0,7%) i Pakistanaca (0,7%). Postoje i grupe useljenika iz Rumunije, iz Somalije, sa Tajlanda, sa Filipina, iz Rusije i iz Iraka.[27] Norveška je tokom cele svoje istorije imala veze s drugim zemljama, pa su u nju doseljavali moreplovci, trgovci, rudari, građevinari, ali i javni službenici. Većina doseljenika potiče iz susednih zemalja. Mnogi su Norvežani potomci doseljenika koji su se tamo doselili pre više generacija. Pri poređenju s drugim evropskim zemljama, u Norvešku je u novije vreme doselilo malo ljudi; stoga je norveško stanovništvo dosta homogeno. U mnogim delovima zemlje Norvežani još nisu navikli na suživot s narodima drugih kultura.

Najveći gradovi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Spisak gradova u Norveškoj
 
Najveći gradovi u Norveškoj
Izvor: Statistike 2018.
№ Grad Teritorija Populacija № Grad Teritorija Populacija
Oslo
Oslo
Bergen
Bergen 		1. Oslo Oslo 1.000.467 11. Mos Estfold 46.618 Stavanger/Sandnes
Stavanger/Sandnes
Trondhejm
Trondhejm
2. Bergen Hordaland 255.464 12. Havesund Rogaland 44.830
3. Stavanger/Sandnes Rogaland 222.697 13. Sandefjord Vestfold 43.595
4. Trondhejm Južni Trendelag 183.378 14. Arendal Istočni Agder 43.084
5. Dramen Buskerud 117.510 15. Bode Nordland 40.705
6. Frederikstad/Sarpsborg Estfold 111.267 16. Tromse Troms 38.980
7. Porsgrun/Šijen Telemark 92.753 17. Hamar Hedmark 27.324
8. Kristijansand Zapadni Agder 61.536 18. Halden Estfold 25.300
9. Olesund Mere og Romsdal 52.163 19. Larvik Vestfold 24.208
10. Tensberg Vestfold 51.571 20. Askej Hordaland 23.194

Najveći gradovi sa juga na sever:

Stavanger · Frederikstad · Dramen · Oslo · Bergen · Hamar · Flore · Olesund · Trondhejm · Mo i Rana · Bode · Narvik · Harstad · Tromse · Hamerfest · Vardo

Religija[uredi | uredi izvor]

U srednjem veku Norvežani su, kao i ostali Skandinavci, bili sledbenici germanskog paganstva.

Najveći broj Norvežana, 70,6% njih, danas su pak luteranci (Crkva kojoj automatski pristupaju rođenjem); ostalih protestanata i katolika ima oko 1,7%, a ostalo su neopredeljeni. Norveška crkva ima status državne crkve i norveški kralj je ujedno bio i njen poglavar do 2021. godine, kada je došlo do separacije crkve i države.

U novembru 2011. bilo je oko 98.000 registrovanih katolika u Norveškoj.[28] Međutim, postoji dosta katolika koji nisu registrovani sa svojim identifikacionim brojem; tako je realna brojka verovatno oko 230.000 katolika, od kojih je 70% rođeno van granica Norveške.[29][30] Annuario Pontificio 2011. pominje broj od 229.652 katolika, što čini oko 5% stanovništva i Norvešku ’najkatoličkijom’ zemljom u Severnoj Evropi.

Religijska pripadnost u Norveškoj (2019)

  Crkva Norveške (68,68%)
  Katolici (3,08%)
  Pentekostalci (0,76%)
  Pravoslavci (0,53%)
  Evangelistička slobodna crkva (0,36%)
  Ostale hrišćanske denominacije (2,21%)
  Muslimani (3,41%)
  Budisti (0,4%)
  Hinduisti (0,21%)
  "Sekularni Humanizam" (1,85%)
  Bez religije (18,32%)
  Ostale religije (0,09%)

Jezik[uredi | uredi izvor]

U Norveškoj se govori 10 odnosno 11 jezika, od kojih su svi živi. Sam norveški jezik, kao makrojezik obuhvata dva individualna jezika (bukmol i ninorsk) kao predstavnik germanske grupe. Ostalih 9 jezika su predstavnici romskih, finskih i laponskih grupa plus jedan mešani jezik i jedan znakovni jezik; to su: južnolaponski, kvenski finski, lulejskolaponski, norveški znakovni jezik, pitejskolaponski, rodi, severnolaponski, tavringerski romski i vlaški romski.

Bukmol govori oko 85% populacije Norveške. Procenjuje se da u Norveškoj živi oko 15.000 do 50.000 pripadnika naroda Sami. Oko 25.000 njih govori severnosamskim jezikom, dok su drugi samski jezici ugroženi i najčešće ih govori svega nekoliko stotina ljudi.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Književnici[uredi | uredi izvor]

Likovni umetnici[uredi | uredi izvor]

Muzički umetnici[uredi | uredi izvor]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Norvežani imaju šesti najveći bruto domaći proizvod (BDP) po glavi stanovnika (nakon Katara, Luksemburga, Singapura, Bruneja i Kuvajta).[4] Norveška već dugo vremena drži prvo mesto na svetu prema POUNR-ovom indeksu humanog razvoja, i to osam godina zaredom (2000—2007) a potom sedam godina zaredom (2009—2015).[31] Troškovi života u Norveškoj su oko 30% viši nego u SAD i 50% viši nego u Ujedinjenom Kraljevstvu. Standard života u Norveškoj je među najvišima na svetu. Časopis Forejn polisi smestio je Norvešku na poslednje mesto među državama u raspadu (engl. Failed States Index) za 2009, prosudivši da je Norveška najstabilnija zemlja na svetu i zemlja koja najbolje funkcioniše. Neprekidan izvoz nafte i prirodnog gasa, u kombinaciji sa zdravom ekonomijom i velikim sakupljenim bogatstvom, dovodi do zaključka da će Norveška u doglednoj budućnosti ostati među najbogatijim zemljama sveta.

Norveška ekonomija primer je mešane ekonomije, kombinacija napredne kapitalističke socijalne države, slobodnog tržišta i većinskog udela države u nekim ključnim sektorima. Norveška socijalna politika omogućila je besplatno javno zdravstvo (iznad određenog nivoa), a roditelji imaju 12 meseci plaćen porodiljski dopust. Prihod koji država ima iz prirodnih izvora uključuje značajan doprinos od proizvodnje nafte, te značajan i dobro upravljan prihod vezan uz ovaj sektor. Norveška ima veoma nizak broj nezaposlenih, trenutno od 4,3%;[32] ovaj procenat se povećavao tokom poslednje decenije, a 2008. je bio najniži uopšte i iznosio 2,3%.[32] Do 30% radne snage zaposleno je u državnom sektoru, najviše u OESR-u. Od države živi 22% stanovnika, a 13% je nesposobnih za rad (najveći udeo na svetu). Nivo produktivnosti po satu, kao i prosečna zarada po satu, najveći su na svetu upravo u Norveškoj. Vrednosti ravnopravnosti norveškog društva osiguravaju da razlika u plati između najniže plaćenog radnika i predsednika uprave u većini firmi jeste znatno manja ako se poredi sa zapadnim ekonomijama. Država je vlasnik u ključnim industrijskim sektorima, kao što je strateški naftni sektor (Statoil i Aker solušons), proizvodnja struje u hidroelektranama (Statkraft), proizvodnja aluminijuma (Norsk hidro), najveća norveška banka (DNB ASA) i telekomunikacijska kompanija (Telenor). Ovim velikim kompanijama vlada kontroliše 30% deonica na berzi u Oslu.

Norveška je velika pomorska zemlja i ima šestu najveću trgovačku flotu na svetu, sa 1.412 sopstvenih trgovačkih brodova. Poseduje znatne zalihe nafte, prirodnog gasa, minerala, šuma, plodova mora, sveže vode i električne struje iz hidroelektrana. Najveći je svetski proizvođač nafte i prirodnog gasa po stanovniku izvan Bliskog istoka, a naftna industrija donosi oko četvrtinu bruto domaćeg proizvoda. Velike zalihe nafte i prirodnog gasa otkrivene su šezdesetih godina 20. veka, i to je dovelo do naglog razvoja ekonomije. Norveška je postigla jedan od najviših standarda života na svetu, zahvaljujući delimično i tome što ima ogromne količine prirodnih resursa s obzirom na broj stanovništva. Norveška je i drugi najveći svetski izvoznik ribe (po vrednosti odmah nakon Kine) i šesti najveći svetski izvoznik oružja. Hidroelektrane proizvode oko 98—99% električne struje u Norveškoj. Zemlja je zadržala skandinavski model socijalne zaštite s opštim zdravstvenim osiguranjem, subvencionisanim visokim obrazovanjem i sveobuhvatnim sistemom socijalne zaštite. Od 2000. do 2007. i od 2009. do 2015. godine Norveška je kontinuirano imala najveći razvoj ljudskih potencijala na svetu.[31]

Kao članica EAST od 1. januara 1993. godine priključila se jedinstvenom zapadnoevropskom tržištu, ali na referendumu održanom 1994. stanovništvo je odbilo punopravno članstvo u Evropskoj uniji. Do otkrića velikih nalazišta nafte i zemnog gasa pod Severnim morem potkraj 1960-ih godina privreda se temeljila na ribarstvu i proizvodnji energetski zahtevnih industrijskih proizvoda, kao što su aluminijum i ostali obojeni metali, te veštačka đubriva. Kao skandinavska zemlja, najveći naglasak u svojoj ekonomiji daje integraciji u Evropski ekonomski prostor, u kojem godišnje razmenjuje robu u vrednosti od blizu 50 milijardi američkih dolara. Značajan je izvoznik nafte, derivata, hemikalija, drveta, papira, pomorskih usluga, brodova, te bakalara i drugih prehrambenih proizvoda. Glavni trgovački partneri su joj Ujedinjeno Kraljevstvo, Švedska, Nemačka i SAD. S članicama EAST ostvaruje 17% izvoza i 25% uvoza, a sa zemljama EU 65% izvoza i 48% uvoza. Norveška kruna je u svom kursnom prilagođavanju vezana za ₠, defakto za nemačku marku, pa je od početka 1990-ih i norveška monetarna politika čvrsto usklađena s politikom nemačke Bundesbanke. Monetarna stabilnost i liberalizovana privreda privukle su u 1990-ima mnoge strane ulagače, te su 1993. cene dionica na berzi u Oslu porasle za 60%.

Poljoprivreda[uredi | uredi izvor]

Norveška ima samo 939.000 ha njiva i trajnih nasada, što zauzima 2,9% površine; i 130.000 ha travnjaka i pašnjaka, što zauzima 0,4% površine. Zbog nepovoljnih prirodnih uslova poljoprivreda je razmerno skromna, premda je veoma važna zbog naseljenosti severnog područja i cele regije, tako da uživa potporu države (oko 150.000 kr državnih subvencija po posedu na godinu). Osim državne subvencije, poljoprivredni proizvodi imaju apsolutnu prednost na domaćem tržištu, jer je uvoz dopušten samo kad nema domaće ponude. Uprkos tome broj seoskih poseda se poslednjih decenija smanjio; 1959. ih je bilo 200.000, a 1995. samo 83.000; i dalje su razmerno mala, u proseku veličine 10,2 ha. Brojni imaju dodatni izvor prihoda u šumarstvu i ribarstvu. Poljoprivreda je izrazito usmerena na stočarstvo, za koje proizvode velik deo krme na njivama. Glavna poljoprivredna područja su u rečnim dolinama u široj okolini Osla, uz južnu obalu i u dnu većih fjordova.

Glavni proizvodi su ječam, kojeg se godišnje proizvede 645.000 t; i zob, koje se godišnje proizvede oko 380.000 t za stočnu hranu. Od kulturnih biljaka izdvajaju se pšenica, raž, krompir i uljana repica. Na jugu proizvode i prilične količine povrća. Stočarstvo je najvažnija grana poljoprivrede, pre svega mlečno i mesno govedarstvo, te ovčarstvo; ima 1,33 miliona grla goveda i 2,4 miliona ovaca. U severnom i zapadnom delu zemlje prilično je raširen uzgoj krznaša, najviše polarne i plave lisice, te američke kune. Na krajnjem severu Sami (Laponija) uzgajaju sobove, kojih u Norveškoj ima oko 150.000.

Ribarstvo[uredi | uredi izvor]

Norveška ima brojne pogodnosti koje stanovništvu omogućavaju bavljenje ribolovom. Velik broj fjordova, koji zadiru duboko u kopno, pogodna su mesta za mrešćenje riba. Dno mora uz obalu prekriveno je muljem, što je povoljan faktor za razvoj sitnih morskih organizama koji su hrana ribama. Ribarska flota ima 14.200 ribarskih brodova; broj ribara opada, naročito onih za koje je ribarstvo samo dopunska delatnost: ima ih oko 23.000. Ulov je 1995. iznosio 2,63 Mt ribe, što državu čini 10. na svetu po količini ulova. Glavne ribarske luke su Trondhejm, Hamerfest, Bergen, Olesund i druge. U severnim delovima, pre svega na Lofotima, preovladava lov na bakalare. Južnije love najviše sleđeve, a na području Stavangera na jugu srdele. Uz to se još love lososi, škampi i školjke. Na zahtev Međunarodne komisije za kitolov, Norveška je 1986. prestala da lovi kitove; godine 1992. uprkos međunarodnim prosvedima kitolov ponovo počinje. Sve se više uvodi marikultura, i to u prvom redu uzgoj lososa i pastrmki.

Šumarstvo[uredi | uredi izvor]

Norveška ima 88.100 km² šuma, odnosno 24% površine; od ovoga je 80% igličastih i 20% lisnatih. Proizvodnja drveta iznosi 9,04×106 m³, što nije dovoljno za potrebe domaće industrije. Više od četvrtine šuma u privatnom je vlasništvu i one su kao primarni ili sekundarni izvor prihoda od velikog značaja za brojne seoske posede. Norveška je u prošlosti imala puno više šuma, ali kako se seklo a nije se brinulo za obnavljanje velike površine šumskog tla su se pretvorile u bare i močvare. Danas država ulaže velika sredstva u uzgoj šuma, pošumljavanje i izgradnju šumskih puteva.

Rudarstvo i energetika[uredi | uredi izvor]

Nakon otkrivanja nafte i prirodnog gasa u Severnom moru (1969) i početka tržišnog iskorišćavanja (1971), Norveška je još 1975. postala izvoznica a danas peti najveći izvoznik nafte i treći izvoznik prirodnog gasa u svetu. Godine 1997. je proizvela 160,8 Mt nafte i 45,6×106 m³ prirodnog gasa. Na svim dosad otkrivenim poljima južnije od 62 °CGŠ (Ekofisk, Eldfisk, Valhal, Ula Gida i Kod usred Severnog mora, te Snore, Statfjord, Gulfaks, Trol, Kab, Oseberg i Friga između zapadnih i Šetlandskih ostrva) Norveška ima oko 1,4% svetskih zaliha nafte i 1% svetskih zaliha prirodnog gasa. Ovo gorivo je izvrsne kakvoće i leži u politički veoma stabilnom delu sveta. Za celokupnu privredu važna je bila odluka da Norveška neće bitno povećati proizvodnju, tako da će zalihe dostajati još dugi niz godina. Pretpostavlja se da se bogata nalazišta nalaze i u Barencovom moru, no zasad s Rusijom nisu uspeli sklopiti sporazum o razgraničenju tamošnjeg kontinentalnog pojasa. Podmorsko bogatstvo iskorišćava 6 naftnih kompanija, od kojih je najveća državna Statoil (55% proizvodnje). Prirodni gas podmorskim gasovodima neposredno izvoze u Nemačku (terminal Emden), Belgiju (terminal Zebruge) i Veliku Britaniju (terminal St. Fergus u Škotskoj), a za domaću upotrebu do terminala Korste kod Stavangera i Kolshes kod Bergena. Naftu transportuju podmorskim naftovodima do terminala Mongstad severno od Bergena i Tisport u Velikoj Britaniji, a delimično je i tankerima prevoze do rafinerije u Stavangeru. Gasovod Langeled koji ide po dnu mora iz Norveške u Ujedinjeno Kraljevstvo drugi je gasovod prirodnog gasa po dužini na svetu. Središte naftne i proizvodnje gasa je Stavanger, gde se nalaze središta kompanija i ishodišta za opskrbu platformi. Proizvodnjom mineralnih gnojiva u izvanredno teškim uslovima Norveška je postala vodeća u tehnologiji izgradnje naftnih i gasnih platformi.

Rudarstvo u Norveškoj razvija se od početka 16. veka i tada se prvotno odnosilo na iskopavanje železne rude, što traje do početka 19. veka kada se u tome pojavila velika konkurencija. Važan faktor u tom pogledu bilo je taljenje rude, koje se vršilo uz pomoć drvenog ugljena, što je bilo vrlo skupo. Danas Norveška vadi oko 1,55 Mt železa u rudi, a najviše ga ima u Malmeu i Redsandu. Od drugih ruda pomena su vredni bakar, kojeg ima u Trondhejmu, Rerosu i na Sulitelmeu, srebro kod Kongsberga, titanijum kod naselja Ejgersund, te nikl i mangan. Oko Oslofjorda nailazi se na različite vrste kamena, kao što su granit, dijabaz, sijenit i porfir.

Što se tiče energetike, instalirana snaga svih elektrana iznosi 27.498 MW i to gotovo isključivo u hidroelektranama, jer one daju 98—99% električne energije. Norveška ima 23% vodenog potencijala Evrope. Taj potencijal je iskorišćen već 60%, jer imaju izuzetno povoljne mogućnosti za dobijanje električne energije (obilne padavine, veštačka odnosno akumulaciona jezera, jezera na naseljenim fjelima te hidroelektrane u fjordovima). Deo energije se iskorišćava u energetski intenzivnijoj industriji, a deo se u okviru udruženja Nordel izvozi u Švedsku, Dansku i Njemačku.

Industrija[uredi | uredi izvor]

Industrija je u Norveškoj počela da se snažnije razvija u 19. veku. Samo nekoliko grana današnje industrije potiče iz prethodnih vekova. Najranije su se razvile industrije koje prerađuju domaće sirovine, kao što su industrija ribe, železa i drveta. Danas se norveška industrija deli na energetski zahtevnu tešku industriju (raspoređenu po fjordovima u neposrednoj blizini hidroelektrana) i radno intenzivnu industriju koja je uglavnom na širem području Osla, u Bergenu i Trondhejmu. Industrija železa je cvala još početkom 17. veka, kada se za dobijanje ovog metala koristio drveni ugljen u visokim pećima, a tek početkom 20. veka umesto drvenog uglja električna energija; nastaju topionice u Stavangeru i Oslu. Nešto se željezne rude izvozi, a dobar deo koristi u crnoj i obojenoj metalurgiji uz bakarnu i titanijumovu rudu, magnezit, kao i boksit (aluminijum) koji delimično uvoze. Najvažnija je proizvodnja aluminijuma u velikim fabrikama u Mušeenu, Sundalseri, Ordalu, Heijangeru, Karmeiju i Listi. Ostala obojena metalurgija nalazi se u Sulitjelmi i u Kristijansandu, gde se proizvodi cink i bakar. U Norveškoj ima i drvne industrije, za koju ima najviše sirovine u šumama južne Norveške. Balvani se od tamo dopremaju splavarenjem do ušća ili do donjeg toka reka, gde ih preuzimaju pilane, strugare i fabrike koje ih prerade u veoma kvalitetnu i jeftinu mehaničku i hemijsku drvenu masu. Od nje se proizvodi papir, brodovi i nameštaj. Po broju zaposlenih najvažnija je prehrambena industrija, u kojoj je zaposleno 50.000 ljudi. Na prvom mestu je prerada ribe tj. sušenje bakalara i konzervisanje sitne ribe na čijem usavršavanju rade brojni stručnjaci. Konzervisana riba se u velikim količinama izvozi u Nemačku, Austriju, Češku, Slovačku, Poljsku i Mađarsku. Od druge prehrambene industrije ističe se prerada mleka u sir i maslac vrhunske kvalitete, proizvodnja piva i čokolade. Proizvode i duvanske proizvode za koje se sirovine moraju uvoziti. Tekstilna industrija se bazira pretežno na uvezenim sirovinama, dok hemijska industrija proizvodi kalcijum-karbid i veštački azot u fabrikama u Notodenu i Rjukanu. Na drugom mestu po broju zaposlenih je grafička industrija, sa 36.000 delatnika, a na trećem mašinstvo sa 22.000 radnika.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Saobraćaj u Norveškoj

Norveška ima velike poteškoće u izgradnji puteva zbog prirodnih prepreka. Samo jedan takav primer su fjordovi koji prodiru duboko u kopno. Ipak, veza između zapada i istoka bila je nužna — što radi prevoženja ljudi i robe do važnijih atlantskih luka, što radi turizma. Danas ukupna dužina puteva u Norveškoj iznosi 90.269 km, od čega ih je 70% sa savremenim kolovozom a 500 km čine dvotračni i četvorotračni auto-putevi.

Što se tiče železničkog saobraćaja, Norveška ima 3.999 km železničke pruge — od čega su 2.422 km elektrificirana, a razmak između šina iznosi 1.435 mm. Najvažnije je železničko čvorište Oslo, iz kojeg vode pruge prema Švedskoj, Stavangeru, Bergenu i na sever preko Trondhejma do Bodea. Za izvoz Švedske železne rude izuzetno je važna železnička pruga od Kirune do luke Narvik. Većinom železnicama upravljaju Norveške državne železnice (Norges Statsbaner, NSB), koje su u celosti u vlasništvu države; 65 km pruge je u vlasništvu pet privatnih preduzeća.

Važan oblik saobraćaja u Norveškoj je i brodski saobraćaj. U dva norveška brodska registra 1997. godine je bilo registrovano 1.138 trgovačkih brodova nosivosti 32,86 Mt. Da bi se smanjio beg norveških brodova pod tuđe zastave, osim Norveškog državnog registra, godine 1987. je osnovan i Norveški međunarodni registar (Norway International Shipping Register) u kojem su na snazi znatno blaži uslovi poslovanja. Zbog dugogodišnje krize u klasičnom prevozništvu, brojni norveški brodari su se uspešno specijalizovali za delatnosti povezane sa iskorišćavanjem nafte i zemnog gasa u moru, kao što su opskrba platformi, ronilački brodovi, brodovi za gradnju podmorskih naftovoda i gasovoda, pokretne naftne platforme i sl.

Najveće luke su Oslo, Tensberg, Porsgrun, Stravanger, Bergen, Trondhejm te Mo i Rana, kao i Narvik (utovar švedske železne rude) i Krikenes (utovar norveške železne rude). Veoma je važna i obalna plovidba, pre svega tzv. Hurtigrute između Bergena i Kirkenesa (oko 2.500 km) — svakodnevna i celogodišnja putnička i teretna veza između 30 obalnih naselja. Brojni manji trajekti povezuju obale dubokih fjordova i ostrva s kontinentom, a veliki trajekti Norvešku s Danskom (Kristijansand—Hirtshals, Frederikshavn—Oslo) i Velikom Britanijom (Njukasl-Stavanger). Poslednji saobraćaja koji ne treba izostaviti je vazdušni saobraćaj. Norveška ima 38 aerodroma s redovnim putničkim linijama. Međunarodni aerodromi su Oslo (Fornebu), Bergen (Flesland) i Stavanger (Sola). Najveći vazdušni prevoznik je Det Norske luftfartselskap (DNL), jedan partnera u Skandinavijan erlajns sistemu (SAS). Odmah iza njega sledi prevoznik SAFE (Brathens Saut-Amerikan i Far ist ertransport).

Prirodne i kulturne znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Norveška ima brojne kulturne i prirodne znamenitosti, što je doprinelo razvoju turizma. Godine 1996. Norvešku je posetilo 3,3 miliona stranih turista, najviše iz Švajcarske, SAD, UK i Nemačke. Najprivlačnija su krstarenja po fjordovima, planinarenje, splavarenje na divljim vodama i skijanje. Neke od najvažnijih prirodnih i kulturnih znamenitosti su:

  • Alta, grad u severnoj Norveškoj na ušću reke Alte u Altafjord. U njemu se pronalazi oko 3.000 preistorijskih crteža na stenama (petroglifi) iz 4200—500. p. n. e., koje su deo Uneskove Svetske baštine.
  • Bergen, drugi najveći grad u Norveškoj, u zalivu Bifjord. U luci je stara trgovačka četvrt Brigen ili Tiskebrigen (Nemačko pristanište) sa starim trgovačkim kućama i Hanzeatskim muzejem, koji je deo Uneskove Svetske baštine; nekadašnja tvrđava Bergenhus na ulazu u luku, Marijina crkva iz 12. veka, Troldhaugen (kuća kompozitora Edvarda Griga) i muzej na otvorenom Gamle Bergen. Ovo je jedan od najstarijih ali i najmoderniji grad Norveške. Nekada je bio najveći i najživahniji norveški grad, a od 1445. do 1545. i nemačka kolonija. Po svojoj duhovnoj kulturi svrstava se odmah iza Osla.
  • Geirangerfjord, jedan od najslikovitijih fjordova u Norveškoj, s najlepšim vidicima s vrha Dalsniba (1.495 m) te spuštanjem u fjord po Geirangerskoj cesti. Takođe je poznata živopisna Orlujska cesta (Erneveijen) iz Geirangera u Nordalsfjord. To je prostor nepogodan za naseljavanje, ali nešto stanovništva ipak ima. Kuće su sagradili na terasama u visini 600–800 m.
  • Nacionalni park Hardangervida, na istoimenoj visoravni, koji ima površinu 3.400 km². Krase ga brojna planinska jezera, prostrani ravnjaci gorske tundre, te slap Veringfos visok 183 m.
  • Hedal, najveća drevna crkva u Norveškoj, u blizini Notodena u okrugu Telemark. Sagrađena je oko 1250. godine, s bogatim rezbarijama i zidnim slikama.
  • Nacionalni park Jostedalsbren, te najveći glečer Jostedalsbren na evropskom kontinentu, površine 487 km². Nalazi se u planinama između Sognefjorda i Nordfjorda, na nadmorskoj visini 1.000—2.000 m. Predstavlja do 500 m debelu ledenu masu koju čini 26 glečera i koja se spušta u susedne doline.
  • Karašok, predeo u severnoj Norveškoj, uz reku Karašoka blizu granice s Finskom. Ovo je Laponsko središte s parlamentom Samija, informativnim centrom i muzejem Samija. Južno od predela nalazi se Nacionalni park Evre Anarjeka, na prostranoj visoravni s tundrom i velikim tresetištima. Površina mu je 1.290 km².
  • Lilehamer, grad na severnom kraju jezera Mjesa na reci Gudbrandsdalslegen (ili Legen). Predstavlja veliki centar zimskih sportova i poprište XVII Zimskih olimpijskih igara (1994). Takođe ga krasi muzej na otvorenom, Maihaugen, sa starim kućama iz cele Norveške.
  • Hamerfest, najseverniji grad Evrope a neki ga smatraju i najsevernijim gradom sveta; na ostrvu Kvalei. Nalazi se 70º 39′ SGŠ i važna je ribarska luka i polazište za Nordkap. Sunce ovde ne izlazi od 17. maja do 28. jula, pa je grad leti veoma živahan. Vegetacija je vrlo oskudna, tako da na gradskom trgu uspeva jedva nekoliko stabala. U gradu se nalazi fabrika koja od bakalara proizvodi riblje ulje pa od toga celi grad neugodno zaudara.
  • Lofoti (Lofoten), niz gorovitih ostrva ispred Norveške obale, sa kupastim vrhovima i slikovitim ribarskim naseljima u zalivima. Neka od najpoznatijih su Austvogei sa centrom u Svolvaeru (živopisni Trolfjord), Vestvagei i Moskenesei.
  • Reros, rudarski grad u unutrašnjosti srednje Norveške, na reci Rea. Krase ga stare rudarske kuće iz 17. i 18. veka, rudarski muzej, rudnik Kristijanus sehtus koji je moguće razgledati. Celi grad je zaštićen kao deo Svetske baštine Uneska.
  • Nacionalni park Saltfjelet—Svartisen u severnoj Norveškoj, površine 2.102 km². Nalazi se na istoimenoj visoravni, na nadmorskoj visini 1.200—1.400 m, s brojnim glečerima (npr. Svartisen) i krškim spiljama (turistička spilja Grenli).
  • Nordkap (Severni rt), rt na ostrvu Magerei, na krajnjem severu Evrope (71° 10′ 21″ SGŠ), premda se još severnije pruža obližnji rt Knivskjeloden. Ovo je veoma otmeno turističko odredište, dostupno putem iz Honigsvoga. Sunce ne zalazi od 14. maja do 30. jula.
  • Stavanger, grad na jugozapadnoj obali koji je centar za opskrbu naftnih platformi na otvorenom moru. Stara je gradska jezgra s drvenim kućama i romaničkom katedralom iz 11. veka.
  • Trondhejm, grad na južnoj obali Trondhejmfjorda. Do 13. veka je bio prestonica norveških kraljeva. Turistička je atrakcija velebna katedrala s grbom Svetog Olava, u kojoj se od 1814. godine krune norveški kraljevi. Poznat je i upečatljivi most Gamle Bibro (Bibroa).
  • Urneška drvena crkva na farmi Ornes, na istočnoj obali Lustrafjorda, severnog rukavca Sognefjorda. Ovde se nalazi jedna od najstarijih drevnih crkava iz 11. veka, koja je kao i celo selo deo Uneskove Svetske baštine.[33]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž „Arealstatistics for Norway 2019”. Kartverket, mapping directory for Norway. 2019. Arhivirano iz originala 08. 06. 2019. g. Pristupljeno 25. 03. 2019. 
  2. ^ a b „Population, 1 January 2015”. Statistics Norway. Arhivirano iz originala 25. 1. 2016. g. Pristupljeno 18. 5. 2017. 
  3. ^ a b „Population, 2024-01-01” (na jeziku: engleski). Statistics Norway. 2024-02-21. Pristupljeno 2024-02-24. 
  4. ^ a b v g d „World Economic Outlook Database”. International Monetary Fund. 2023. Pristupljeno 10. 1. 2024. 
  5. ^ „2022 Human Development Index Ranking” (na jeziku: engleski). United Nations Development Programme. 2023-03-13. Pristupljeno 2024-03-17. 
  6. ^ United Nations Statistics Division – Standard Country and Area Codes Classifications
  7. ^ a b v g „Norwegian Met. Institute”. Pristupljeno 18. 5. 2017. 
  8. ^ a b „Normaler for Brønnøy”. met.no. Arhivirano iz originala 16. 7. 2012. g. Pristupljeno 18. 5. 2017. 
  9. ^ „World Weather Information Service – Bergen”. World Meteorological Organization. Pristupljeno 18. 5. 2017. 
  10. ^ „BERGEN – FLORIDA Climate Normals: Temperature 2005–2014, all other data 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration124. Pristupljeno 18. 5. 2017. 
  11. ^ „Bergen, Norway: Monthly Low/High Temperature Charts”. Voodoo Skies. Arhivirano iz originala 1. 11. 2016. g. 
  12. ^ „The Constitution – Complete text”. The Storting's Information Corner. 2011. Arhivirano iz originala 10. 05. 2017. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  13. ^ „The Monarchy”. Norway.org. 24. 6. 2010. Arhivirano iz originala 5. 7. 2013. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  14. ^ „Činjenice o Norveškoj”. norwegianembassy.hr. 18. 4. 2011. Arhivirano iz originala 17. 10. 2011. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  15. ^ a b v „Fylkesinndelingen fra 2024” (na jeziku: norveški). Regjeringen. 2022-07-05. Pristupljeno 2024-03-01. 
  16. ^ „Local Government”. Norway.org. 2008/2009. Arhivirano iz originala 7. 3. 2013. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  17. ^ „Embassy Pages › Norway”. embassypages.com. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  18. ^ a b „PERSONELL: Militære og sivile”. forsvaret.no. 2016. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. „2012: 16.587; 2013: 17.166; 2014: 17.326; 2015: 17.227; 2016: 16.048” 
  19. ^ „NDF official numbers”. NDF. Arhivirano iz originala 2. 10. 2009. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  20. ^ „Norway has been a part of the ICF in Afghanistan since 2002 and is still present in the country”. NDF. Arhivirano iz originala 01. 07. 2017. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  21. ^ „In January 2016, the Norwegian parliament decided to extend the Norwegian contribution in Iraq to March 2017”. NDF. Arhivirano iz originala 01. 07. 2017. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  22. ^ „Norway participates in MINUSMA in Mali. As of 2017, around 15,200 uniformed personnel serve in the mission”. NDF. Arhivirano iz originala 01. 07. 2017. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  23. ^ „South Sudan is one of the world's youngest nations. Since 2011, the Norwegian Armed Forces have participated in the UNMISS mission”. NDF. Arhivirano iz originala 01. 07. 2017. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  24. ^ „Forsvarsnett: Norwegian forces abroad”. NDF. Arhivirano iz originala 4. 3. 2011. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  25. ^ a b „Key figures for the population”. ssb.no. 2017. Arhivirano iz originala 06. 08. 2016. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  26. ^ „Statistisk sentralbyrå”. SSB (na jeziku: norveški bukmol). 2024-01-10. Pristupljeno 2024-01-10. 
  27. ^ „SSB: Useljavanje i iseljavanje 2006.”. Arhivirano iz originala 18. 09. 2012. g. Pristupljeno 19. 05. 2017. 
  28. ^ St. Olav kirkeblad nr. 5, 2011, s. 4
  29. ^ „Kolossal katolsk kyrkjevekst”. Arhivirano iz originala 14. 01. 2016. g. Pristupljeno 19. 05. 2017. 
  30. ^ Over 200.000 katolikker
  31. ^ a b Greška kod citiranja: Nevažeća oznaka <ref>; nema teksta za reference pod imenom HDI.
  32. ^ a b „Norway Unemployment Rate”. tradingeconomics.com. 1997—2017. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  33. ^ Bujić, Marina (april 2004). „Maturalni rad iz geografije: Norveška” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. maj 2017). Hrvatsko geografsko društvo, PMF UNZG. atlas.geog.pmf.unizg.hr. Pristupljeno 19. 5. 2017.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Larsen, Karen (1948). A History of Norway. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vikizvornik ima tekst 1905 New International Encyclopedia članka Norveška.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Норвешка&oldid=27535147”