Velika Plana

Koordinate: 44° 20′ 02″ S; 21° 04′ 34″ I / 44.333958° S; 21.076225° I / 44.333958; 21.076225
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Velika Plana (višeznačna odrednica).

Velika Plana
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugPodunavski
OpštinaVelika Plana
Stanovništvo
 — 2022.Pad 14.609
Geografske karakteristike
Koordinate44° 20′ 02″ S; 21° 04′ 34″ I / 44.333958° S; 21.076225° I / 44.333958; 21.076225
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Velika Plana na karti Srbije
Velika Plana
Velika Plana
Velika Plana na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj11320
Pozivni broj026
Registarska oznakaVP

Velika Plana je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Podunavskom okrugu, Srbija. Prema popisu iz 2022. ima 14.609 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 16.088 stanovnika).[1]

Geografske odlike i prirodni resursi[uredi | uredi izvor]

Manastir Pokajnica kod Velike Plane

Velika Plana se nalazi na levoj obali Velike Morave. Kroz nju prolazi auto-put Beograd–Niš kao i pruga Beograd–Niš–Skoplje.

Zemljište

Najznačajniji prirodni resurs opštine Velika Plana je zemljišni fond, koga karakteriše geomorfološka homogenost, visoka potencijalna plodnost i ispresecanost vodenim tokovima. Pod poljoprivrednim zemljištem nalazi se 30.000 ha ili 87% teritorije opštine. Obradivo zemljište zauzima 23.100 ha ili 77% površine opštine (oranice, voćnjaci, vinogradi). Šumske površine se prostiru na 3.200 ha ili 10% površine opštine. Od ukupne teritorije opštine Velika Plana, plodno zemljište (aluvijum, aluvijalna smonica i gajnjača) zauzima 91% teritorije (31.500 ha), srednje plodno zemljište (smonica u ogajnjačavanju, gajnjača u opodzoljavanju i deluvijum u ogajnjačavanju) zauzima 9% teritorije (3.000 ha), a neplodnog zemljišta nema.

Klima

Velikoplanjanska opština se nalazi u kontinentalnom klimatu umerenih širina. Ovu konstataciju potkrepljuju činjenice:

  • prosečna godišnja količina padavina oko 600 – 650 mm\m2
  • prosečna godišnja temperatura 11 °C;
  • prosečna vlažnost vazduha se kreće oko 70%;
  • prosečna nadmorska visina kreće se oko 100m.

Opština Velika Plana spada u aridna područja, gde se svake godine u periodu intenzivne vegetacije javlja nedostatak zemljišne vlage i pored toga što rečni tokovi i podzemni slojevi obiluju vodom koja se može koristiti za navodnjavanje. Južni, jugozapadni, jugoistočni i zapadni vetrovi su dominantni i direktno su odgovorni za klimat ove oblasti. Uticaj vetrova se ogleda u delovanju košave tokom kasne jeseni, zime i proleća (do 140 km/h), kada znatno rashlađuje vazduh. Severac u toku leta pojačava sušu, a južni vetrovi intenzivno duvaju u rano proleće i znatno isušuju zemljište i vazduh.

Hidrografija

Kroz Velikoplanjansku opštinu protiče najveća domaća reka Srbije, Velika Morava i njena najveća leva pritoka Jasenica kao i reka Rača. Velika Morava je definisala život i rad ljudi ove regije, a naročito u seoskim sredinama gde se ljudi bave poljoprivredom.

Reljef

Reljef je jasno izdiferenciran na dve celine: Aluvijalna ravan Velike Morave je nastajala hiljadama godina duge geološke prošlosti izlivanjem reke i iznošenjem plodnog mulja na niskim obalama u donjem toku reke. Na aluvijalnom zemljištu danas se uzgajaju žitarice, krmno i industrijsko bilje. Zatalasano pobrđe je prošarano sa nekoliko tipova zemljišta od kojih je najdominantnija smonica. Ovaj tip zemljišta je najviše, ali i nedovoljno iskorišćen u voćarstvu i vinogradarstvu.

Zaštićena prirodna dobra

Zaštićena prirodna dobra na teritoriji opštine Velika Plana su: Hrast na Koporinskom putu; Radojkovića hrast (lužnjak) u ataru sela Donja Livadica i grupa od 12 stabala (hrast lužnjak) u porti Crkve u selu Lozovik.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Velika Plana je starije naselje. Pominje se u vreme austrijske Kraljevine Srbije početkom 18. veka kao naseljeno mesto pod imenom Plana. Ranije je ovo naselje bilo u Selištu, pored Morave, odakle su se premestili na današnje mesto zbog stalnih poplava i pomerenja Moravskog korita. Staro groblje iz doba kada je Plana bila u Selištu, pored Morave, locirano je u Gloži. Tu se nalaze spomenici iz 1761. i 1764. godine. U Bukovici su se iskopavali prstenje i kosti, a ima tragova od zidina u neposrednoj blizini nalazi se crkvina i ostaci nekadašnjeg manastira. I ovde ima tragova od starog groblja. U ataru Velike Plane je i manastir Koporin, za koji narod misli da ga je podigao despot Đurađ, mada istorijska nauka smatra da je to učinio Despot Stefan, koji je najverovatnije tu i sahranjen (a i ktitorski natpis je takav).

Godine 1732. pominje se u Plani knez Dmitar, tada je selo imalo 26 domova (hlebov). Godine 1818. Plana je imala 98 a 1822. g. 111 kuća. Godine 1846. u Plani je bilo 182 kuće, a po popisu iz 1921. godine, Plana je imala 995 kuća sa 5107 stanovnika. Iz Crne Gore su preci Tatinaca (Stefanovića) i plemena Mijatovića: Slavnića, Radisavljevića (Pavlovaca), Radosavljevića, Radojkovića i Petronijevića. Od Sjenice su Despotovići, sa Kosova su došli Nedeljkovići, Šulkići, Jeremići (danas raznim prezimenima), zatim ima u znatnom broju doseljenika od Vidina, iz Poletkovca, iz krajinske Koprivnice, od Paraćina, iz okoline Kruševca. itd. (podaci krajem 1921. godine).[2][3]

Jedna od najstarijih zgrada u Velikoj Plani je porodična vila Klefišovih, izuzetnih arhitektonskih karakteristika.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Zgrada stare klanice u Velikoj Plani

Velika Plana bila je poznata po klaničnoj industriji. Prvo je firma Klefiš i Zojs 1889. osnovala klanicu za svinje, pernatu živinu i izvoz jaja, a već sledeće godine to je uradio i Vilhelm Šumaher. Do početka Prvog svetskog rata obe klanice su napredovale i osavremenjivale se. U periodu između dva svetska rata podignute su još dve klanice: Tonija Klefiša i ortačka Mike Jovanovića iz Velike Plane sa Brankom Stanišićem iz Beograda. Posle Drugog svetskog rata u Velikoj Plani se osavremenjuju ciglana „Progres“, fabrika nameštaja „Zvezda“, „IPK Srbija 10. oktobar - industrija mesa Plana“, „Perkon“, mlinsko-pekarsko i trgovačko preduzeće „Napredak“, „Goša-montaža“, štamparija i mnoga druga preduzeća i prodavnice.

Lider u privredi Velike Plane danas je ciglana „Progres AD“.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Ostaci starog žabarskog mosta na Velikoj Moravi
Vila porodice Klefiš, nekadašnja policijska stanica
Zgrada nove policijske stanice
Motel Stari hrast

Turističke aktivnosti se velikim delom odvijaju kroz rad Javne ustanove Turističko sportski centar „Velika Plana“ koja organizuje poslove svih oblika receptivnih turističkih usluga, organizacije sportskih programa za takmičarske i rekreativne grupe, učešće u organizaciji kulturnih, umetničkih, sportskih i drugih manifestacija na području grada i opštine i informativno-propagandu delatnost za sopstvene i tuđe potrebe. U pripremi je osnivanje turističko-informativnog centra, koji će imati informativnu ulogu za sve subjekte koji nameravaju da posete opštinu Velika Plana. Manifestacija „U slavu velikog vožda“ privlači svake godine znatan broj posetilaca. Manastiri Koporin sa početka XV veka i Pokajnica iz XIX veka kao i crkva brvnara u Krnjevu su kulturno – istorijske destinacije ovog kraja zanimljive za posetioce. Najznačajniji segment u ponudi i razvoju turizma ovog kraja svakako predstavlja Etno selo „Moravski konaci". U blizini etno sela nalazi se reka Velika Morava sa novim i starim srušenim žabarskim mostom.

U periodu od 2000. do 2006. godine došlo do pada u broju turista dok je broj noćenja povećan u opštini Velika Plana. Ovakav trend je bio prisutan i u Podunavskom okrugu i u Republici Srbiji.

Na 36 kilometara toka reke Velike Morave, delu toka reke Jasenice, na veštačkim jezerima i jezercima nastalim eksploatacijom šljunka i peska može se loviti mrena, bela riba, deverika, klen i skobalj tokom cele godine. Pored gorenavedenog vida usluga opština Velika Plana poseduje velike smeštajne kapacitete i može pružiti usluge kongresnog turizma, dnevne obilaske kulturno-istorijskih znamenitosti, sportski turizam kao i druge vidove turističkih usluga. Ukupan smeštajni kapacitet u opštini Velika Plana iznosi oko 553 ležajeva.

  • Motel „Lozovička česma“ sa 16 ležajeva
  • Motel „Krnjevo“ sa 52 ležajeva,
  • Motel „Velika Plana“ sa 85 ležajeva
  • Motel „Stari hrast” sa 92 ležajeva
  • Hotel „Plana” sa 225 ležajeva
  • „Moravski konaci” sa 27 ležajeva

Demografija[uredi | uredi izvor]

Kuća pored puta Žabari-Velika Plana

Stalna migracija je karakteristika opštine Velika Plana. Stanovništvo Velike Plane iz doba austrijske okupacije (1717—1739. godine), otišlo je na sever preko Dunava. Posle dvadesetak godina stigli su novi doseljenici, najviše sa Kosova i iz stare Srbije i nastanili su oblast Glože. Novi talas doseljenika, najviše iz Bugarske naseljava Veliku Planu u vreme Karađorđevog ustanka, otuda i naziv jednog naselja Bugarija.

Od polovine 19. veka doseljavali su se trgovci i zanatlije. Doseljenici su najviše dolazili iz srpskih oblasti koje su bile pod turskom vlašću. Prvi potpuni popis stanovništva ovog kraja potiče iz 1863. godine. Tada je Velika Plana imala 300 domova sa 1,702 stanovnika. Zapaža se znatno smanjenje broja stanovnika za vreme ratova, naročito 1915. godine kada je harala epidemija pegavog tifusa i kada je srpska vojska napuštala domovinu.

Izrazito povećanje broja stanovnika usledilo je posle Drugog svetskog rata, ponajviše zbog premeštanja sedišta sreza iz Velikog Orašja i masovnog dolaska stanovnika sa Kosova, Crne Trave i Jošaničke Banje.

Prema popisu iz 2002. godine Velika Plana je imala 44,470 stanovnika (i 5,229 stanovnika u inostranstvu), od toga u samom gradu 16.210, i još 28.260 u selima opštine. Gustina naseljenosti od 126 stanovnika/km² karakteriše Veliku Planu kao jednu od najgušće naseljenih opština u Srbiji.

Prosečna starost stanovništva opštine iznosi 41 godinu što predstavlja stanovništvo u punoj snazi i zrelosti, ali i upozorava da natalitet mora radikalno da se poveća, kako u dogledno vreme ovo stanovništvo ne bi prešlo u kategoriju starog stanovništva.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine).

Demografija[4]
Godina Stanovnika
1948. 7.347
1953. 8.343
1961. 9.922
1971. 12.657
1981. 16.175
1991. 17.197 16.423
2002. 16.210 17.387
2011. 16.088
2022. 14.609
Etnički sastav prema popisu iz 2011.‍[5]
Srbi
  
 15.226 97,59%
Romi
  
 157 1,14%
Crnogorci
  
 52 0,43%
Makedonci
  
 31 0,23%
Jugosloveni
  
 21 0,16%
Hrvati
  
 15 0,10%
Bugari
  
 14 0,09%
Albanci
  
 13 0,08%
Goranci
  
 11 0,07%
Slovaci
  
 9 0,06%
Mađari
  
 9 0,06%
Rusi
  
 5 0,03%
Rumuni
  
 5 0,03%
Slovenci
  
 3 0,02%
Vlasi
  
 2 0,01%
Nemci
  
 1 0,00%
Bunjevci
  
 1 0,00%
Ukrajinci
  
 1 0,00%
nepoznato i nerazjašnjeno
  
 512 0,33%


Stanovništvo prema polu i starosti[6]
m
ž
? 25
  
  
 33
80+ 90
  
  
 179
75—79 192
  
  
 303
70—74 290
  
  
 462
65—69 442
  
  
 484
60—64 432
  
  
 503
55—59 364
  
  
 421
50—54 616
  
  
 619
45—49 749
  
  
 679
40—44 531
  
  
 612
35—39 534
  
  
 567
30—34 539
  
  
 531
25—29 547
  
  
 568
20—24 597
  
  
 546
15—19 600
  
  
 539
10—14 502
  
  
 477
5—9 456
  
  
 458
0—4 352
  
  
 371
Prosek : 38,2 40,6
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 1.822 2.131 2.774 3.647 4.708 5.127 4.988
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 824 1.096 900 1.112 566 320 117 33 11 9 3,25
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 6.548 2.064 4.005 265 207 7
Ženski 7.046 1.524 4.036 1.126 349 11
UKUPNO 13.594 3.588 8.041 1.391 556 18
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 3.399 297 0 5 849
Ženski 2.198 130 0 4 593
UKUPNO 5.597 427 0 9 1.442
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 111 553 493 137 404
Ženski 33 84 418 119 84
UKUPNO 144 637 911 256 488
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 17 76 200 105 62
Ženski 34 32 142 198 244
UKUPNO 51 108 342 303 306
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 57 0 0 33
Ženski 69 3 0 11
UKUPNO 126 3 0 44

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Predškolsko vaspitanje i obrazovanje odvija se u dečjoj ustanovi “Dečje carstvo” u koju je 2008. godine ukupno bilo upisano 806 mališana što predstavlja povećanje od 12% u odnosu na 2006. godinu. Osnovno obrazovanje odvija se u 3 matične osnovne škole:

Srednjoškolsko obrazovanje odvija se u tri srednje škole sa ukupno preko 1,300 učenika (takođe 2008. godine). U Tehničkoj školi “Nikola Tesla“ učenika đaci se školuju za sledeća zanimanja: bravar, autoelektričar -elektroinstalater, ženski frizer, mašinski tehničar za kompjutersko konstruisanje, elektrotehničar računara, tehničar modelar odeće.

Ekonomsko ugostiteljska škola “Vuk Karadžić” pruža mogućnost školovanja za sledeća zanimanja: ekonomski tehničar, kuvar, konobar-poslastičar i trgovac. U Gimnaziji učenika postoje smerovi: društveno-jezički, prirodno-matematički i informatički. Navedene škole poseduju kompletno opremljene kabinete za informatiku i praktičnu obuku.

U okviru Narodnog univerziteta pri Centru za kulturu Velika Plana Fakultet za obrazovanje diplomiranih pravnika i diplomiranih ekonomista za rukovodeće kadrove iz Novog Sada je otvorio konsultativnu jedinicu sa 30 studenata u Velikoj Plani.

Kultura i društveni život[uredi | uredi izvor]

Višednevna manifestacija „U slavu Vožda“ ima tradiciju dugu skoro tri decenije i odvija se kroz naučne skupove o Karađorđu, izvođenje pozorišnih predstava na letnjoj pozornici u Radovanjskom lugu i rad slikarske kolonije Pokajnica . Održava se u periodu od 26—30. jula. Na smotri amaterskih pozorišta Srbije „Masukini dani“ koju organizuje Pozorište Masuka u Velikoj Plani, učestvuju pozorišni ansambli iz cele republike. Ova smotra se održava tokom novembra i decembra meseca. U okviru rada biblioteke „Radoje Domanović“ iz Velike Plane afirmisana je i van granica manifestacija u vidu konkursa za savremenu srpsku satiru. U okviru kulturnih manifestacija treba i organizuju se:

  • „Dani Mije Krnjevca“ –takmičenje pevača –amatera u Krnjevu;
  • „MAEKS“- smotri amaterskih pozorišta Srbije u Starom Selu;
  • „Pod Lipom“- likovna i pesnička kolonija u Kruševu;
  • „Bajk Šou“- skup ljubitelja motociklizma u Velikoj Plani, sa tradicijom održavanja od 1994. godine

Sport[uredi | uredi izvor]

Sportski život u opštini Velika Plana odvija se pretežno kroz aktivnosti oko 40 klubova, najviše kroz sledeće sportove: fudbal (fudbalski klub Morava), košarka, rukomet, odbojka, karate, džudo, stoni tenis, šah, konjički sportovi. Sportske aktivnosti se odvijaju u TSC „Velika Plana“ površine 1,600 m². Na teritoriji opštine takođe ima 16 fudbalskih terena (2 u Velikoj Plani i 14 u selima opštine).

Nevladine organizacije[uredi | uredi izvor]

  • NVO „Žene u akciji“ se bavi promocijom i zaštitom ženskih ljudskih prava
  • NVO „Svet reči“ se bavi prezentacijom književnih i umetničkih dela
  • NVO „Centar plus“ se bavi kreativnim obrazovanjem
  • Ekološko udruženje promoviše čuvanje prirodne sredine.
  • Opštinska organizacija slepih i slabovidih
  • Opštinska organizacija gluvih i nagluvih
  • Udruženje osoba sa invaliditetom “Volja za životom“
  • Udruženje Roma Velika Plana
  • Udruženje ljubitelja reke Velike Morave
  • Udruženje "Kraljevina Srbija Velika Plana"
  • Udruženje motociklista "FREE WHEELS"-Slobodni točkovi

Poznatije ličnosti[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024. 
  2. ^ Podaci su uzeti iz: „Naselja“ knj.13 (dr. B. M. Drobnjaković.: Smederevsko Podunavlje i Jasenica)) i iz „Letopisa“ varošice Velika plana
  3. ^ Literatura „Letopis Podunavskih mesta“(Beč 1998) period 1812 – 1935 g. Letopisa, po predanju, Podunavskih mesta i običaji nastanak sela ko su bili Doseljenici čime se bavili meštani i poreklo doseljenika
  4. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  5. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  6. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  7. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 14. 08. 2020. g. Pristupljeno 09. 08. 2020. 
  8. ^ O Viti i drugim kulturnim poslenicima V. Plane, mahom danas pokojnim)

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Izvor Monografija Podunavske oblasti 1812—1927. objavljeno (1927 g.)„Napredak Pančevo“
  • „Letopis“: Podunavska mesta i običaji Marina (Beč 1999 g.). Letopis period 1812 – 2009 g. Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju mesta u Južnoj Srbiji, mesta i običaji nastanak sela ko su bili Doseljenici čime se bavili meštani i poreklo doseljenika

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Велика_Плана&oldid=27476305”