Asirska crkva Istoka

Asirska crkva Istoka (puni naziv: Sveta apostolska katoličanska asirska crkva Istoka, sir.ܥܕܬܐ ܩܕܝܫܬܐ ܘܫܠܝܚܝܬܐ ܩܬܘܠܝܩܝ ܕܡܕܢܚܐ ܕܐܬܘܖ̈ܝܐ) je drevna crkva istočno-sirijske liturgijske tradicije, koja u potpunosti priznaje samo prva dva Vaseljenska sabora. Po tome ova crkva predstavlja poseban ogranak istočnog hrišćanstva, sa sopstvenim hristološkim i eklisiološkim osobenostima. Asirijska crkva Istoka poštuje izvorni Nikejsko-carigradski simbol vere, zastupa pravovernu pneumatologiju i ne priznaje filiokvističku jeres.

Naziv[uredi | uredi izvor]

Od najstarijih vremena, ova crkva se nazivala "Crkvom Istoka" s tim što je pojam "Istoka" u nazivu ove crkve upotrebljavan sa posebnim značenjem i nije se odnosio na čitav hrišćanski Istok, već samo na matične oblasti ove crkve, koje su ležale istočno od tadašnje vizantijsko-persijske granice (drevna Asirija, sa Mesopotamijom, drevnom Partijom i Persijom).

Zbog povezanosti sa spornim hristološkim učenjem svrgnutog carigradskog patrijarha Nestorija (koji se u ovoj crkvi proslavlja kao svetitelj), čitava Crkva Istoka je od strane ostalih hrišćana tokom istorije najčešće nazivana "nestorijanskom". Pošto se takvo označavanje pokazalo kao sporno, tokom vremena u upotrebu je uveden teološki neutralan naziv koji je izveden iz imena drevne Asirije.

Starija istorija[uredi | uredi izvor]

Asirska crkva Istoka se razvila iz drevne Crkve Istoka, koja je ponikla .

Tokom prvih vekova, hrišćani u oblastima Partskog i Persijskog carstva priznavali su vrhovno starešinstvo antiohijskog patrijarha, što je u političkom smislu predstavljalo otežavajuću okolnost, pošto se Antiohija nalazila pod vlašću Vizantije, koja je često ratovala sa Persijom, tako da su hrišćani u Persiji zbog svojih veza sa vizantijskom Antiohijom bili izloženi stalnim sumnjičenjima, optužbama i progonima od strane persijskih vlasti. Pomenute okolnosti su dovele do postepenog udaljavanja od Antiohije i osamostaljivanja u vidu stvaranja sopstvenog crkvenog središta u Seleukiji-Ktesifonu (424). Tokom vremena, mitropoliti iz Seleukije-Ktesifona su dobili naslov "katolikosa" (opšteg, odnosno vrhovnog mitropolita), a potom su usvojili i dodatni naslov patrijarha.

Prekretnica u razvoju "Crkve Istoka" dogodila se nakon Trećeg vaseljenskog sabora u Efesu (431) na kojem je osuđeno hristološko učenje carigradskog patrijarha Nestorija. Njegova učenja su opstala u pojedinim istočnim oblastima i vremenom su izvršila znatan uticaj na razvoj hristoloških shvatanja u "Crkvi Istoka".

Od VI do VIII veka nestorijanska "Crkva Istoka" se širila ne samo u granicama Persijskog carstva, već i dalje prema istoku, obuhvatajući Indiju i Kinu čime je ostvaren jedan od najvećih hrišćanskih misionarskih poduhvata u istoriji. Pripadnici ove crkve su tokom kasnijeg razdoblja arapske i turske vlasti doživeli teške progone, ali su ipak uspeli da opstanu u Iraku, Iranu, Siriji i Libanu.

Asirska crkva[uredi | uredi izvor]

Usled delovanja katoličkih misionara od 16. do 18. veka, pojedine skupine pripadnika drevne "Crkve Istoka" prihvatile su katolicizam što je u nekoliko navrata dovelo do velikih unutrašnjih sukoba i raskola. Usled ovih previranja, nastalo je nekoliko ogranaka "Crkve Istoka", od kojih su neki zadržali tradicionalnu veru, dok su drugi prihvatali katolicizam, privremeno ili trajno. Sva ova previranja su početkom 19. veka dovela do konačne podele na dva suprotstavljena ogranka. Tradicionalisti su se reorganizovali u "Asirsku crkvu Istoka", dok su se pobornici katolicizma okupili oko posebne Haldejske katoličke crkve.

Tokom razdoblja turske vlasti, Asirska crkva je u nekoliko navrata doživljavala teške progone, koje su u ime turske vlast vršili lokalni Kurdi.

Asirska crkva Istoka u bogosluženju sledi istočno-sirijsku liturgijsku tradiciju i sve do 1964. godine poštovala je Julijanski kalendar. Odluka o prelasku na Gregorijanski kalendar dovela je do velikog raskola i stvaranja odvojenog ogranka koji se zvanično naziva Drevna crkva Istoka (1968). Tokom 2015. godine vođeni su pregovori o prevladavanju raskola i postignuta je načelna saglasnost o potrebi obnove jedinstva, ali tim povodom još uvek nisu donete konkretne odluke.