Komoran

Komoran Komárno
Centar grada
Grb
Administrativni podaci
Država	Slovačka
Kraj	Njitranski
Okrug	Komoran
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2023	32.114
— gustina	312,12 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	47° 45′ 45″ S; 18° 07′ 44″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	112 m
Površina	103,17 km2
Komoran Komoran na karti Slovačke
Ostali podaci
Gradonačelnik	dr. Anton Marek
Poštanski broj	945 01
Pozivni broj	0 35
Registarska oznaka	KN
Veb-sajt
Zvanični veb-sajt }

Komoran ili, novije, Komarno (slč. Komárno, mađ. Komárom, nem. Komorn) je grad na jugu Slovačke. Upravno pripada Njitranskom kraju, u okviru koga je sedište jednog od okruga (sl. okres).

Komoran je poznat kao najveći grad u Slovačkoj sa mađarskom većinom.

Za srpsku istoriju Komoran je važan kao jedino značajnije središte Srba na tlu današnje Slovačke. Nekada brojna i bogata zajednica danas je gotovo nestala, ali je u gradu očuvana velika srpska pravoslavna crkva.

Poreklo naziva

Ime grada dolazi od slovenske reči komár, što znači komarac. Prvobitni naziv je bio srpski - "Komora", što asocira na vojničku kuhinju, a Nemci su dodali slovo n.

Geografija

Srpska pravoslavna crkva u Komoranu.

Detalj iz gradskog jezgra.

Stari šanac iz habzburškog vremena.

Crkva sv. Andreje.

Gradska kuća.

Rektorat.

Palata Ziči.

Komoran je smešten u jugozapadnom delu države. Prestonica države, Bratislava, nalazi se 110 km severozapadno.

Reljef: Komoran se nalazi u Panonskoj ravnici, na ušću reke Vah u Dunav, koji ga deli od mađarske teritorije i susednog grada Komaroma.

Klima: Klima u Komoranu je umereno kontinentalna.

Vode: Komoran se obrazovao na mestu gde se reka Vah uliva u Dunav.

Istorija

Komoran je deo nekad većeg istoimenog gradskog naselja u okviru Kraljevine Ugarske, koje se pružalo na obe strane Dunava. Tu su još reke Vaga i Njitra. Pre toga je ovde postojalo antičko naselje, deo starorimske provincije Panonije. Iz najstarijih pisama iz 1037. godine, u Komoru ili Komri živeli su Sloveni. Grad je bio u posedu mađarskih vladara još od 10. veka. Tokom perioda 16. veka Komoran je jedno od glavnih utvrđenja prvo u odbrani, a zatim u ofanzivi Habzburgovaca protiv Osmanlija. Škola u Komoranu radi od 1648. godine.

Zemljotres ili "tresenje tla" zadesio je mesto 28. maja 1857. godine. Zadesio je grad Komoran 15-16. jula 1858. godine veliki požar, u kojem je stradalo 140 kuća. Godine 1905. u toj slobodnoj kraljevskoj varoši ima 1856 domova sa 19996 stanovnika. Tu se nalaze PTT komunikacije i željeznička stanica.

Posle Prvog svetskog rata Dunav je postao granica između tadašnjih Mađarske i Čehoslovačke, a on nekad jedinstvenog grada nastala su dva manja grada; Severni deo postao je čehoslovački, danas slovački grad Komoran/Komarno, a južni deo mađarski grad Komarom. U razdoblju 1938-44. Komarno i južni delovi Slovačke su bili pod pritiskom Nemačke pripojeni Hortijevoj Mađarskoj, da bi se posle rata ponovo našli u okviru Čehoslovačke. Od 1990. godine Komoran je u sastavu Slovačke. Od pre nekoliko godina Komoran i susedni Komarom su ponovo povezani mostom preko Dunava.

Srpski Komoran

Glavni članak: Srbi u Komoranu

Doseljavanje Srba desilo se veoma rano, već u 15. veku, o čemu svedoči i pečat srpske crkve iz 1511. godine. Ovaj deo tadašnje Ugarske Srbi su nazivali Gornjom zemljom. Postojala je "Racka varoš" (srpska) u Komoranu, kao što se može videti na starim gravirama. Potom su sledila još dva talasa naseljavanja, pod pritiskom Turaka. Prvi Srbi su bili šajkaši, graničari, koji čuvaju tvrđavu na ostrvu Sito. Kasnije se naseljavaju Srbi građanskog porekla iz Srpskog Kovina, a u poslednjem talasu, 1690. godine Srbi visokog roda, sveštenici i plemići. Patrijarh srpski Arsenije pisao je pismo Srbima Komorancima 21. aprila 1690. godine, iz Beograda; dakle pre Velike Seobe. Kontakt je uspostavio Komoranac, kir Nikola Somborlija, koji je pohodio patrijarha u Srbiji. Pominje se u ugovornom pismu 1707. godine Lacko Krištovljević rodom iz Komorana, kojeg su angažovali Srbi Budimci za učitelja Tabanskog, za godinu 1707/1708. sa platom 60 f. U Komoranu je 1715. godine bilo 114 šajkaša, od kojih pet oficira plemića, pod obervajdom Đurkom Feldvarijem. Svake godine u gradu su se održavali vašari, kao 1831. godine: 1. maja, 29. juna, 4. oktobra i 30. novembra.

Grad je tokom razdoblja 18. veka bio jedno od središta srpskog življa severnim delovima tadašnje Ugarske, zajedno sa ne tako dalekim Sentadrejom, Budimom, Stonim Beogradom (Sekešfehervar) i drugim gradovima severnog dela tadašnje Ugarske (tzv. „Gornje Zemlje"). Sredinom 18. veka srpska zajednica u Komoranu beleži svoj vrhunac. Ona broji oko dve hiljade pripadnika i gradi se srpska pravoslavna crkva u Komoranu. Sveštenik u Komoranu je pop Petar (1748), a 1750. godine srpski književnik Gavril Stefanović Venclović. Poslanik na čuvenom srpskom Temišvarskom saboru 1790. godine bio je "kurijalista" iz Komorana, Adam Pešti.

Crkva srpska pravoslavna od kamena postoji u Komoranu od pre 1750. godine. Stara crkva je građena 1511. godine. Nova je podignuta je od materijala starije crkve, koja se inače nalazila u tvrđavi. Sačuvan je od nje crkveni pečet od zlata, težak 100 grama (od 6 dukata) iz 1511. godine, na kojem piše na staro-slovenskom jeziku, da je "pečet crkve Vavedenja Bogorodice". Sačuvan je i crtež - nacrt te nove crkve, koju je štampao vladika Arsenije Radivojević, da se podeli vernicima. Iz dokumenata proizilazi da je taj hram 1753-1754. godine opravljan, i da je 1756. godine "posvećen" kao nov od strane budimskog vladike Nenadovića "Vavedenje Bogorodice". Godine 1760. i 17. septembra 1848. godine taj hram je goreo u požaru, pa morao biti opravljen i promenjenog izgleda.

Spomenik starog komoranskog paroha, pop Jakova Adamovića čuva se u porti mohačkog hrama, ugrađen u zidu. On je 1826. godine bio zabeležen kao paroh mesni. Vukov kalendar "Danicu" kupili su čitaoci u Komoranu 1827. godine: pop Jakov Adamović, Vladislav i Jovan Budai trgovci, Stefan Nedeljković trgovac i izabrani član skupštine, Ilija Ristić trgovac i Đorđije Pešti trgovac. Pavlovićev "Srpski narodni list" imao je (1839) jednog pretplatnika iz mesta.

Komoranska crkva je bila od vladara privilegovana i bogata po ukrasima, i tu se uz nju pored vredne arhive i biblioteke nalazio sveštenički stan, ženski manastir i škola. Kapital komoranske srpske crkve je 1886. godine iznosio 7282 f 55 novčića. Stari sveštenički stan i škola uz crkvu, su izgoreli 1760. godine. Novi parohijski dom je bio u nekadašnjem ženskom manastiru. Tu zgradu su otkupile tri pravoslavne monahinje, koje su pred Rakocijevim ustanicima izbegle iz Srpskog Kovina. Kuću - manastir su poklonile pravoslavnoj crkvenoj opštini. Crkveni toranj je bio sa tri zvona, a na jednom je na mađarskom jeziku grebanjem pisalo da je 17. septembra 1848. godine u Komoranu, izgorelo pet crkvi i 405 kuća.

Na srpskom pravoslavnom groblju se nalazi kapela, koju je podigao Vladislav Budai stariji, za spasenje svoje duše i duša supruge Jelene, i dece Danila i Teodora. Najstariji grobljanski spomenik je iz 1789. godine. U crkvenoj porti ima spomenika sa srpskim i grčkim natpisima, a najstariji je iz 1724. godine. Tu počiva, sahranjen 1818. godine Srbin general Pavle Davidović. Taj nekadašnji zapovednik komoranske tvrđave, general Pavle Davidović, osnovao je svojim novcem pri hramu "zakladu", iz koje je plaćano održavanje njegove grobnice, ali je zaklada propala a grob je zapušten.

Crkvena riznica ima starih i vrednih sakralnih predmeta. Pored zlatnog pečeta, vredan pažnje je barjak Ceha komoranskih kabaničara iz 1832. godine. Ima jedna na somotu zlatnom žicom vezena plaštanica iz 1693. godine. Takođe ima staro Sv. jevanđelje u zlatnim koricama. To jevanđelje je bilo 1896. godine na Milenijumskoj izložbi u Budimpešti i u Parizu 1898. godine. Procenjena je ta knjiga da vredi 1000 k. U Arhivi ima starih protokola od 1740. godine, a od 1778. godine pa nadalje svi su komplet sačuvani (1886). Godišnji prihod crkve 1886. godine iznosi 824 f. 97 novčića. Srpska pravoslavna opština ima 1886. godine - 30 članova parohijana, koji su uglavnom oženjeni inoverkinjama, a mnogi Srbi su u drugoj veri vaspitani. Tadašnji sveštenik je sedam članova povratio u pravoslavlje, a dva nova pokrstio. Crkva se nalazila u opalom stanju ali i bez dovoljno sredstava za opravku, jer je kamata od glavnice crkvenog kapitala mala.

1751. godine dolazi do ukidanja vojne granice u ovom delu Podunavlja, pa se većina komoranskih Srba seli u današnju Šajkašku u Bačkoj. Državni popis pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, navodi da je pravoslavno parohijsko zvanje osnovano i crkvene matične knjige se vode od 1740. godine. Po drugom izvoru iz 1905. godine, pravoslavna parohijska zvanja su osnivana kad i crkve: 1511. i 1756. godine. Matične knjige su zavedene u 18. veku: krštenih 1725. godine, a ostalih 1737. godine. U toj gradskoj parohiji sa crkvom, bilo je 1846. godine 54 pravoslavne duše, a paroh je bio Teodor Odžić. Godine 1867. učesnik i priložnik na Svetosavskoj besedi u Budimu bio je komoranski paroh Aleksa Dragić.

Parohiji kao filijala pripada mesto "Serdahely", kao i građani Požuna. Godine 1801. javlja se kao kupac Stojkovićeve popularne knjige učitelj u Komoranu, Marko Milivojević. Tada je još radila srpska komoranska škola. Još 1745. godine opština ta je izdvajala godišnje po 25 f. za izdržavanje srpske škole. Ne pominje se te 1846. godine, ni srpska škola, ni đaci ni učitelj. Ranije je, oko 1830. godine Georgije Tošković rodom iz Srpskog Almaša, proveo tu šest godina kao komoranski srpski učitelj. Po mitropolijskim popisima parohije Komoran 1847. i 1867. godine tu je bilo 54 žitelja Srba. U celoj Komoranskoj županiji od 242 u 1847. godini, došlo je do drastičnog opadanja, tako da 1867. godine ih ima tek 54. U združenoj parohiji mesta Komorana, Đura, Serdahelja i Mošonja bilo je 1865. godine ukupno 112 pravoslavaca, u jednoj parohiji najniže šeste platežne klase. Tokom 19. veka njihov broj se stalno smanjuje, pa već krajem veka u Komoranu je živelo svega oko 100 srpskih duša. Komoranska crkvena opština je 1896. godine priložila 6 f. za Fond "Sv. Save". Početkom 20. veka oglašavao se u listovima uspešni komoronski zanatlija Petar Ćorić. On vodi uglednu licidersku i voskarsku radnju kako veli "srpsku veliku radnju".

Stefan Nenadović velikokupac i građanin Komoranski je pomogao novčano da bude objavljena jedna interesantna knjiga 1813. godine. Kuzminski paroh Petar Runjanin - prevodilac se zahvalio na prvim stranama iste. Vidakovićevu istorijsku knjigu pribavio je 1823. godine u Komoranu, čitalac i kupec isti - Stefan Nenadović. Nenadović je i pre 1840. godine postao jedini iz Komorana, član Matice srpske u Pešti, dajući članski ulog od 40 f. Nenadović je član opštinskog komuniteta i prenumerant srpskog kalendara 1836. godine. Mladi Konstantin Karajan iz Komorana, učio je 1829. godine u "Slaveno-serbsko učilišće" u Pešti. Istoriju Crne Gore po Medakoviću uzeo je 1830. godine pretplativši se, u Komoranu, Mate Magdić c i k tvrđavski glavni računovođa.

Po srpskom izvoru iz 1905. godine vidi se da je "Komarom" slobodna kraljevska varoš, u mestu sa 19.996 stanovnika, samo je 41 pravoslavna duša i to 16 Srba (od kojih je opet, pet vojnika), koji imaju osam kuća. U mestu je postojala srpska crkvena opština, pravoslavna crkva sa portom u kojoj je mnogo starih spomenika. Na čelu crkvene opštine je Aleksandar Stojanović predsednik i Petar Ćirić perovođa, a njen zemljišni posed je manji od 1 kj. Hram se začudo nalazi u vrlo dobrom stanju, spolja i unutra, a porta je uređena. Mestu pripada parohijska filijala Đur, sa 47 pravoslavaca. Po carskom reskriptu od 1868. godine od te dve parohije obrazovana je jedinstvena "Komoransko-đurska". Paroha nema, a porohijom administrira protojerej Kornelije Čupić iz Sentandreje. Ni škole ni školske dece nema u Komoranu 1905. godine.

Posle Prvog svetskog rata jedan deo Srba se iselio u maticu, pa su preostali Srbi bili samo senka nekadašnje zajednice.

Početkom 21. veka u Komoranu postoji srpsko pravoslavno groblje koje je sanirano, a stari nadgrobni spomenici preneti u portu bivšeg srpskog pravoslavnog Vavedenjskog hrama. Isti je sada pod jurisdikcijom pravoslavne crkve u Slovačkoj. Tu se nalazi ukupno 38 mermernih spomenika, sa epitafima na srpskom, grčkom i mađarskom jeziku. Groblje se inače nalazi u južnom delu slovačke polovine grada, uza sam most na Dunavu.

Stanovništvo

Danas Komoran ima oko 36.000 stanovnika i poslednjih godina broj stanovnika opada.

Mađarska nacionalna manjina čini oko 60% gradskog stanovništva, što Komoran čini najvećim pretežno mađarskim naseljem u Slovačkoj. Pored toga grad se nalazi u podunavskom delu zemlje, pretežno naseljenom Mađarima. Zbog toga je Komoran središte Mađarske nacionalne manjine u Slovačkoj sa brojnim kulturnim ustanovama ove manjine, od kojih je najvažniji mesni univerzitet na mađarskom jeziku, jedini u Slovačkoj.

Etnički sastav: Po popisu iz 2001. g. sastav je sledeći:

• Mađari - 60,1%,
• Slovaci - 34,7%,
• Romi - 1,2%,
• Česi - 1,0%,
• ostali.

Verski sastav: Po popisu iz 2001. g. sastav je sledeći:

• rimokatolici - 53,5%,
• Kalvinisti - 12,6%,
• luterani - 3,9%,
• grkokatolici - 0,6%,
• ostali.

Privreda

U privrednom smislu Komoran je važan u Slovačkoj kao najveća slovačka luka na Dunavu. Industrijska zona nalazi se u zapadnom delu grada.

Kultura i zanimljivosti

Pozorište

• Jokajijevo pozorište

Muzeji

• Podunavski muzej

Muzika

• Rodno mesto Franca Lehara

Zgrade i objekti

• Komarnovski sistem utvrđenja

Spomenici kulture

• Zgrada bivšeg Kolegija reformističke crkve
• Zgrada oficirskog paviljona
• Zgrada slovačke gimnazije- bivša gradska mučka škola
• Zgrada suda- ul. Pogranična
• Zgrada Zihijeve palate
• Zgrada Zlatna riba
• Bivša kafana – Zlatno bure
• Bivši poreski ured- Internat
• Bivši Župski dom
• Dom Matise slovačke, Trg M. R. Šćefanjika
• Gradska skupština
• Bolnica i poliklinika
• Stambena zgrada u Župnoj 2
• Secesijska zgrada Slovačke štedionice

Verski spomenici

• Srpska pravoslavna crkva Vavedenja Presvete Bogorodice - jedina u Slovačkoj
• Bivši kolegijum Benediktinskog reda
• Evangelistička crkva Augsburske veroispovesti
• Reformistička hrišćanska crkva
• Rimokatolička crkva sv. Andrije iz 1926.
• Crkva sv. Rozalije iz 1843.
• Vojnička crkva, bivša franjevačka crkva Bozjeg srca Kristovog iz 1617.
• Kapela sv. Josipa iz 1741.
• Kapela sv. Ane iz 1750.
• Mala sinagoga
• stup Trojice
• Centralni krst na katoličkom groblju

Skulpture

• Skulptura dr. generala M. R. Šćefanjika
• Skulptura Franca Lehara
• Skulptura generala Gijorgija Klapka
• Skulptura Mora Jokaija
• Skulptura Cirila i Metodija
• Skulptura Atila Kacasa kod Jokajijevog pozorišta

Spomenici

• Grob Ljudovita Štura
• Grob poredice Jokaji
• Grob zlatnog muškarca
• Grobnica gen. Pavla Davidoviča kod pravoslavne crkve
• Grobovi kod reformirane crkve-pravoslavne crkve
• Spomenik antifašizma- Seni trg
• Spomenik palim borcima 1. svetskog rata
• Spomenik vojnicima Crvene armije

Spomen-ploče

• Spomen ploča Bele Bartoka
• Spomen ploča Dr. Selje Janoša
• Spomen ploča grofa Ištvana Cehinjija 1907.-1929.
• Spomen ploča Mora Jokajija
• Spomen ploča žrtvama holokausta

Parkovi

• Dečji park kod tvrđave

Sport

• Košarkaški klub MBK „Komarno“ koji igra u Ekstra ligi
• Fudbalski klub KFC Majorka koji igra u IV. ligi
• Sportski bokserski klub Spartak „Komarno“ koji igra u Ekstra ligi
• Kanuistika- Kajak &kanu klub „Komarno“

Partnerski gradovi

• Sebeš
• Vajsenfels
• Komarom
• Kralupi na Vltavi

Vidi još

• Šajkaši
• Bitka kod Komorana

Literatura

• Cerović, Lj. (2011), Srbi u Komoranu, Novi Sad, Prometej