Hrelja

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Hrelja
Hreljina kula u Rilskom manastiru, koju je sagradio za vreme Srpskog carstva
Puno imeHrelja Ohmućević
Datum rođenja13. vek
Mesto rođenjanepoznato, Kraljevina Srbija
Datum smrti1342.
Mesto smrtiRilski manastir , Srpsko carstvo

Hrelja (Hrelja Ohmućević) (umro 1342) bio je velikaš srpske srednjovekovne države i protosevast[1] pod kraljom Stefanom Dušanom.

Zna se da je bio u službi već u doba kralja Milutina. Prvi put se spominje 1328. godine sa naslovom vojvode kada ga je kralj Stefan Dečanski poslao da pomogne vizantijskom caru Androniku II protiv njegovog pobunjenog unuka Andronika III. Hrelja je sa vojskom bio u Strumi i Seru, ali se nije umešao u borbe videći da je mlađi Andronik mnogo snažniji. Za svoje usluge Hrelja je od kralja Dečanskog dobio u vlast područje oko grada Strumice, a od Andronika II titulu protosevasta.

Godine 1340. za vreme bolesti kralja Stefana Dušana i uspeha Vizantinaca na južnoj granici Srbije, Hrelja prilazi Vizantincima i predaje im svoje gradove. Za uzvrat od vizantijskog cara dobija titulu kesara. No, kada se uskoro Dušan ponovo posvetio svojoj državi, Hrelja je svoju oblast povratio starom gospodaru i to još proširenu za grad Melnik, koji je u međuvremenu zauzeo od Jovana Kantakuzina. Izgleda da ga sve ovo nije iskupilo pa je uskoro primoran da se zamonaši, a kralj Dušan preuzima njegovu oblast. Odlazi u Rilski manastir gde postaje monah Hariton i decembra 1342. godine tu umire. U Rilskom manastiru je sagradio svoju visoku kulu - pirg 1334-1335. godine (na kojoj se nalazi sačuvana spomen-ploča)[2], a tu još postoji njegov grob.

Pored Rile Hrelja je podigao i crkvu Svetih Arhanđela u Štipu.[3]

Hreljina ličnost našla je odjeka u epskim narodnim pesmama gde se on spominje kao Relja Krilatica[4] ili Relja od Pazara[5], pobratim Kraljevića Marka.

Hrelja u vreme vladavine Stefana Dečanskog[uredi | uredi izvor]

Stefan Dušan, manastir Lesnovo, 14. vek

Hreljin uspon otpočinje još u vreme vladavine kralja Milutina. O tome nema direktnih podataka, budući da se u narativnim izvorima Hrelja pominje tek pred kraj vladavine kralja Stefana Dečanskog, Milutinovog starijeg sina i naslednika. Srbija se tada meša u građanski rat u Vizantijskom carstvu. Stefan Dečanski podržao je Andronika II u borbi protiv Andronika III. Srpski kralj poslao je starijem Androniku vojnu pomoć, koju je predvodio Hrelja. Po Nićiforu Grigori, Hrelja je bio „prvi među svima po hrabrosti i vojničkom iskustvu“. „Istorija“ Jovana Kantakuzina dopunjuje podatke koje je ostavio Grigora. Po Kantakuzinu, Hrelja je predvodio dvanaest tagmi. Danas se ne može znati kolika je bila vojna pomoć koju je srpski kralj poslao Androniku II, ali po Grigori i Kantakuzinu ona nije bila mala.[6]

Hrelja se pokazao kao iskusan vojskovođa, izbegavajući da se bespotrebno upušta u okršaje sa vojskom mlađeg Andronika. Njegov stav podržali su i vizantijski zapovednici. Hreljina reč se poštovala u vizantijskom taboru. Po njegovom savetu primljen je izaslanik koga je mlađi Andronik poslao svome dedi na pregovore. Kada je situacija počela da se razvija u korist mlađeg Andronika, Hrelja se sa srpskim snagama povukao u Srbiju, gde ga je sa nestrpljenjem čekao srpski kralj. Iako je srpska vlastela bila za to da se objavi rat Carstvu, Hrelja je savetovao Dečanskog da se ne upušta u takvu avanturu. Kralj ga je poslušao, što je dovelo do poraza Andronika II. [7]

Hrelja u vreme Dušanove vladavine[uredi | uredi izvor]

U narednim godinama nema vesti o Hrelji. Bilo je to vreme krupnih promena kako u Srbiji, tako i na čitavom Balkanskom poluostrvu. U bici kod Velbužda 1330. godine Srbija odnosi pobedu nad bugarskim snagama Mihaila Šišmana i time potvrđuje svoj status najjače balkanske sile. Sledeće godine dolazi do prevrata u kome je zbačen Stefan Dečanski. Stefan Dušan je na jesen 1331. godine krunisan za kralja u Svrčinu. Nije poznato kako se Hrelja postavio u sukobu oca i sina. Budući da je i tokom Dušanove vladavine zauzimao visok položaj, u najmanju ruku nije pravio problema mladom pretendentu u njegovoj borbi za presto.

Prvi podatak o Hrelji u vreme vladavine Dušana tiče se podizanja tzv. Reljine kule, odnosno pirga Svetom Jovanu Rilskom. Hrelja je podigao i novi manastirski kompleks, koji je postojao u tom obliku sve do 1834. godine, kada je srušen i na njegovom mestu podignut novi. Po jednoj povelji cara Dušana iz 1336. godine, Hrelja je podigao manastir Svetih Arhanđela u Štipu, bogato ga obdarivši posedima. Centar Hreljinih oblasti u to vreme bili su Štip, Rila i Strumica. Štip je mogao biti najstariji Hreljin posed, koga je držao još u vreme Dečanskog. Rilu je mogao dobiti tek nakon bitke kod Velbužda, kada se Srbija širi u tom pravcu. Strumicu Srbi zauzimaju tokom ratova sa Vizantijom na početku Dušanove vladavine. Nićifor Grigora pripisuje Hrelji držanje oblasti sve do Egejskog mora. Mihailo Dinić sumnja u istinitost njegovog svedočanstva. [8]

Odmetanje od srpskog kralja[uredi | uredi izvor]

Jovan Kantakuzin

Sledeće vesti o Hrelji dolaze iz vremena kada se već odmetnuo od srpskog kralja. Šta ga je navelo na takav postupak, danas nije pouzdano utvrđeno. Detaljnije prilike bile bi poznate kada bi se znalo tačno vreme u koje se Hrelja odmetnuo. Godine 1336. on je i dalje bio veran Dušanu, dok su 1341. godine oni bili u sukobu. Kantakuzin svedoči da je do odmetanja došlo još za života Andronika III, koji je umro juna 1341. godine. Kantakuzin ne govori o motivima koji su Hrelju nagnali na takav čin. On samo beleži da je Hrelja predao Androniku tri grada. Vizantijskom caru Hrelja je prišao zaslugama Kantakuzina. Nićifor Grigora predstavlja stvari drugačije od Kantakuzina. Po Grigori, Hrelja se odmetnuo od Dušana i proglasio se nezavisnim vladarem u dolini reke Strume, od Strumice do Amfipolja. Mihailo Dinić je smatrao da odgovor o Hreljinom položaju treba tražiti negde u sredini: on se svakako mogao odvojiti i ovladati samostalno, ali se radi opstanka na vlasti morao prikloniti vizantijskom caru. Delimično sačuvana povelja Andronika III, čije vreme izdavanja nije poznato, potvrđuje Hreljin dar manastira Svetih Arhanđela u Štipu Hilandaru. Hrelja je do prilaska Androniku nosio titulu protosevasta, ali je tokom njegove vladavine obdaren titulom velikog domestika. [9]

Pregovori sa Kantakuzinom[uredi | uredi izvor]

Hreljin značaj raste nakon smrti cara Andronika i izbijanja građanskog rata u Vizantiji. On je gospodario prostranom oblašću u blizini Soluna, drugog po veličini grada u Vizantijskom carstvu i raspolagao je priličnim snagama. Hrelja se uključuje u građanski rat u Vizantiji u vreme borbi oko Soluna. Povlačeći se prema tom gradu, Kantakuzin je uputio poslanike velikašu, upitavši ga da li je još uvek prijateljski nastrojen prema njemu. Hrelja je odgovorio potvrdno, ali je nedolazak srpskih snaga u pomoć Kantakuzinu pravdao strahom od napada suparničke strane na njegove nebranjene gradove. Hrelja je u zamenu za pomoć tražio grad Melnik. Uz pomoć svojih pristalica u gradu, Kantakuzin je uspeo da ga osvoji, nakon čega je ponovo uputio poziv Hrelji da mu se pridruži u napadu na Solun. Melnik je privremeno ostao pod upravom Kantakuzinovog rođaka Jovana Asena. Kako je Hrelja i dalje odugovlačio, Kantakuzin se lično uputio ka njegovoj prestonici sa pratnjom od svega 300 ljudi. Vizantijski car došao je Hrelji „na noge“. Ovaj ga je prijateljski dočekao. Utvrđen je sporazum, čiji detalji nisu poznati. [10]

Izmirenje sa Dušanom[uredi | uredi izvor]

Rilski manastir

Međutim, sagledavši ratnu situaciju, Hrelja je procenio da mu prijateljstvo sa Kantakuzinom ne može obezbediti zaštitu od Dušana. Stoga je otpočeo sa napadima na Melnik, kako bi ga predao srpskom kralju i time ponovo pridobio njegovo poverenje. Ovakvu sliku daje Jovan Kantakuzin, dok Grigora ponovo daje drugačiji prikaz. Po Grigori, Jovan Asen je predao Melnik Hrelji po izričitom naređenju svoga cara. Mihailo Dinić smatra da je Grigora prikazao istinite događaje, a Kantakuzinovu sliku objašnjava težnjom vizantijskog cara da sa sebe skine odgovornost sa predaje tako značajnog grada bez borbe. Izgleda da je tom prilikom Hrelja dobio i titulu kesara, sa kojom se pominje na nadgrobnom natpisu.

Na leto 1342. godine Hrelja ponovo priznaje vrhovnu Dušanovu vlast. O Hrelji je bilo mnogo razgovora prilikom pregovora Kantakuzina i Dušana. Srpski kralj je navodno najpre pristao da Hrelja ostane Kantakuzinov vazal, ali je ubrzo promenio mišljenje i tražio i Hrelju i Melnik za sebe. Kako ne bi kršio dogovor, Kantakuzin je pristao.[11]

Smrt[uredi | uredi izvor]

Hrelja nije živeo dugo nakon ovih događaja. Decembra 1342. godine on je već mrtav. Sačuvan je nadgrobni natpis kesara Hrelje. Umro je kao monah Hariton 27. decembra 1342. godine. Neposredno pre toga Hrelja je imao izvesnu ulogu u otpočinjanju pregovora između kralja Dušana i Aleksija Apokavka, Kantakuzinovog protivnika. Jordan Ivanov smatra da je Hrelja umro nasilnom smrću. O eventualnoj umešanosti Dušana u Hreljinu smrt nema direktnih podataka. Nakon Hreljine smrti, Dušan zauzima njegove posede. [12]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Rad jugoslovenske znanosti i umetnosti u Zagrebu", Zagreb 1872.
  2. ^ Ljubomir Stojanović: "Stari srpski zapisi i natpisi", Beograd 1902.
  3. ^ "Otadžbina", Beograd 1888.
  4. ^ Joksim Nović: "Dušanija ili Znatni događaji za vremena srpskog carstva...", Budim 1863.
  5. ^ Miloš Milojević: "Pesme i običaji ukupnog naroda srpskog", Beograd 1875.
  6. ^ Dinić 1966, str. 96
  7. ^ Dinić 1966, str. 96–7
  8. ^ Dinić 1966, str. 97–100
  9. ^ Dinić 1966, str. 100–101
  10. ^ Dinić 1966, str. 101–104
  11. ^ Dinić 1966, str. 104–105
  12. ^ Dinić 1966, str. 105–108

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Mihailo Dinić, Relja Ohmućević—istorija i predanje, ZRVI 9 (1966), 95—118.
  • Sima Ćirković, Hreljin poklon Hilandaru, ZRVI 21 (1982), 103—117.
  • Istorija srpskog naroda I, Beograd 1982.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хреља&oldid=27435266”