Crnogorska kapa
Crnogorska kapa je tradicionalna kapa, dio crnogorske narodne nošnje, koju nose Crnogorci i crnogorski Srbi.
Crnogorska kapa se prvi put javlja u doba Petra I Petrovića Njegoša, a konačni dizajn, onaj koji se koristi danas, po legendi je napravio poznati crnogorski vladar, vladika i pisac Petar II Petrović Njegoš.[1]
Crnogorskoj kapi slične su lička i hercegovačka kapa, kao i ona koja je tradicionalno nošena u Risnu.
Izgled kape[uredi | uredi izvor]
Crnogorska kapa je okrugla, u obliku ravnog cilindra. Gornja površina (teme kape) je tamnocrvene boje, izrađena od čoje i zove se tepelak. Ukrašena je vezom, najčešće zlatnim. Obod je crne boje, izrađen od svile i zove se derevija. Milorad Medaković u knjizi Život i običaji Crnogoraca (1860.. str. 174.) navodi podatak da su haljine (u to vreme) istoga kroja kao u starija vremena, a da su kape izmenjene. Ranije su nosili kožne kape, a tada male, plitke, crno-crvene kapice. Ovakav oblik kape nastao je u doba vladavine Petra I Petrovića Njegoša, a konačni dizajn, onaj koji se koristi danas, po legendi je napravio poznati crnogorski vladar, vladika i pisac Petar II Petrović Njegoš.
Kape crnogorskih vladara umnogome su se razlikovale od narodnih. Tepeluk na kapi knjaza Danila I je plave boje i na njemu nema zlatnog veza.[1]
Vez na kapi[uredi | uredi izvor]
Za razliku od oblika, vez na kapi se češće menjao, a pojavio se još u vreme vladavine Petra I Petrovića Njegoša. Prvi vez je bio oko kape, odnosno na deraviji. Tako izvezene kape bile su prvenstveno karakteristične za kulugdžije - članove Kuluka. Vez na temenu, odnosno tepelaku javlja se pedesetih godina 19. veka.
Najčešće su u upotrebi bile kape sa zlatnim polukrugovima i inicijalima, ali su često na čitavoj površini tepelaka vezeni i drugi motivi: crnogorski grb, krst sa četiri ocila, stilizovane predstave dvoglavog orla i lava, zmije, venci cveća i lišća i drugi. Česti vezeni motiv na tepelaku kape, naročito krajem 19. i do dvadesetih godina 20. veka bila je zvezda šestokraka. Ovakav isti motiv se javlja i u mnogim drugim ornamentalnim površinama predmeta i objekata crnogorske materijalne kulture: preslicama, kolevkama, škrinjama. Crnogorska ženska kapa nije se odlikovala inicijalima ili ma kakvim državnim simbolima, već isključivo ukrasom. Tokom i posle Drugog svetskog rata na kapama se javlja i zvezda petokraka.[1]
Osim zlatnog veza, Crnogorci su na kape stavljali i metalne grbove radi oznake društvene pripadnosti. Od 1854. godine senatori, kapetani i perjanici su nosili različite grbove i u slučaju njihove degradacije morali su ih skinuti s kape. Crnogorski oficiri su nosili narodnu nošnju i grbove na kapama sve do uvođenja vojničke uniforme 1910. godine.
Inicijali[uredi | uredi izvor]
U vreme Petra I Petrovića Njegoša perjanici su na kapama nosili početna svoje nahije. Za vrime knjaza Danila I Crnogorci su na kapama nosili njegove inicijale. Promenom vladara i inicijali na kapama su se menjali. Tako su inicijali za vreme kralja Nikole bili „NI” (Nikola I) ili „NIŽ” (Nikola I Živio). Umesto vladarevih inicijala takođe su vezeni i inicijali vlasnika kape. Jedan deo tepelaka je okružen sa pet zlatnih niti, u čijem centru su se nalazili vezeni inicijali vlasnika kape ili vladara.[1]
Četiri ocila[uredi | uredi izvor]
Od 1918. godine, posle stvaranja Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, na crnogorskoj narodnoj kapi najčešće se veze krst sa četiri ocila, što predstavlja deo savremenog srpskog grba. Najčešće je tumačenje tih ognjila da predstavljaju četiri ćirilična slova „S”, sa značenjem „Samo Sloga Srbina Spašava”, što je narodno ali ne i heraldičko objašnjenje. Međutim, četiri ocila su vizantijskog porekla i nalaze se na zastavi vizantijskih careva. Tumačenje ocila kao ćiriličnog slova „S” prvi je zapisao Đuzepe Barabanti u knjizi „Garibaldi na Drini” iz 1876. godine.[1]
Istorijski izvori[uredi | uredi izvor]
Ivan Jastrebov (pišući o oblasti Mat) zapisao da je selo Ljura bilo poznato po proizvodnji crnog valjanog sukna za arnautski đurdin — poznatu arnautsku džoku s kratkim rukavima i sa dodatkom za pokrivanje glave. Kažu da je Arnauti nose u znak žalosti za Skenderbegom. To mišljenje je kod Arnauta rasprostranjeno isto kao kod Crnogoraca mišljenje da oni njihove kapice (fesove) sa crnim obodom nose u znak tuge i žalosti zbog propasti carstva na Kosovu polju. On smatra da je takvo tumačenje proizvod mašte patriota, koji su od Evropljana usvojili manir da ožalošćenost ispolje crninom na kapi. Crnogorcima nije na um padalo ispoljavati žalost za padom srpskog carstva vezivanjem crne marame oko fesa. Kod Arnauta, Crnogoraca i Starosrbijanaca se žalost ispoljavala nebrijanjem brade duže vreme. Crni povez na fesu kod Crnogoraca se pojavio čisto kao moda. Pošto su Crnogorci pre sto godina (od kada je Jastrebov to pisao) prestali nositi svoje bele kapice od valjane vune, i pozajmili način oblačenja od hrišćana u Turskoj, koji su u grupama bežali u planine, i sami Crnogorci nisu bili ništa drugo do raja pobegla iz sela i gradova, time su i fesovi ušli u modu u istom obliku u kome su se nosili i još se nose u doba Jastrebova, od raje u Turskoj. Turci su raji zabranjivali nositi crvenu boju, hrišćani su oko fesa vezivali crnu maramu isto kao i Turci (muslimani) zelenu tkaninu. Sa ovim fesovima raja je obično bežala u Crnu Goru. Tamo je malo-pomalo ušao u modu običaj da se opšiva crnom svilenom tkaninom, zahvaljujući evropskim krojačima. Arnauti su po primeru Crnogoraca nastavili istu praksu samo što je žalost bila, ne za Kosovom, nego Skenderbegom. Arnauti su sa izradom džoke počeli ne tako davno od doba Jastrebova, kako su ga uveravali sami Ljurani.[2]
Pavle Rovinski je zapisao da se i kod skoro svih stranih putopisaca koji su obišli Crnu Goru, nalazi isto objašnjenje, značenja boja crnogorske kape. Crvena boja je krv prolivena na Kosovu polju, crna - tuga zbog pada srpskog carstva, a zlatni lukovi - nada da će se povratiti ranija srpska snaga i slava. Dodaje da se ta kapa nedavno pojavila. Do knjaza Danila jedni su nosili fesove, a drugi crvenu kapu kao u Primorju, a ispod nje se nosila bela kapa kakvu tada nose Arnauti.[3]
Kroz istoriju, crnogorska kapa je imala nekoliko različitih naziva. Među njima su i valjana, bijela, kariklija, zavratka. Danas se jednostavno zove crnogorska kapa.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d „Crnogorska kapa”. Zrcalo.me. Pristupljeno 23. 9. 2021.
- ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 464., 465. Beograd: Službeni glasnik.
- ^ Rovinski 1998, str. 348.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Istorijski leksikon Crne Gore/Daily Press/Podgorica 2006.
- Apolonovič Rovinski, Pavel (1998). Etnografija Crne Gore, tom I. CID - Podgorica.