Istorija mađarske muzike

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Pesma Andraša Farkaša iz Hofgrefove pesmarice iz 1533. godine

Malo se zna o mađarskoj muzici pre 11. veka, kada su prvi kraljevi Ugarske hristijanizovani i kada je uveden gregorijanski napev. U tom periodu jedan episkop iz Venecije napisao je prvu sačuvanu opasku o mađarskoj narodnoj pesmi kada je komentarisao osoben stil pevanja jedne služavke. Crkvene škole u Mađarskoj podučavale su zapadno hrišćansko pojanje, posebno u mestima kao što su Ostrogon, Njitra, Veliki Varadin, Panonhalma, Vesprem, Vac i Čanad ; i kasnije škole su počele da se fokusiraju na pevanje, šireći latinske himne širom zemlje.[1]

Podaci o muzičkom obrazovanju tokom ovog perioda poznati su zahvaljujući rukopisima kao što su Sveska Lasla Salkaija, Speculum musicae Jakobusa de Ligea (oko 1330−1340, u kojoj se pominje upotreba solmizacije), Hahót Codex, Codex Albensis i zagrebački Sakramentarijum. Pray Codex je zbirka „liturgijskih melodija u neumatskoj notaciji koja između ostalog sadrži najraniji pisani zapis na mađarskom jeziku, Pogrebnu besedu, nezavisne oblike zapisa, pa čak i samostalne melodije (Himna Mariji)“.[1]

Prvi poznati primer razmene između mađarske i zapadnoevropske muzike je iz 13. veka, „prvi susret sa sekularnijim melodijskim svetom zapadnog sveta”.[1]

Najraniji dokumentovani instrumenti u mađarskoj muzici datiraju iz zviždaljke 1222. godine, zatim kobza iz 1326. godine, gusala iz 1358. godine, gajdi iz 1402. godine, lauta iz 1427. i truba iz 1428.[1] Nakon toga orgulje su postale glavne.

Iako se o njima gotovo ništa ne zna, mađarski ministranti su postojali tokom srednjeg veka i možda su održavali drevne paganske verske prakse u životu.[1] Na sinodu u Budimu 1279. crkva je zabranila njihovoj kongregaciji da ih sluša, uprkos tome što su došli da ih zapošljavaju plemići na sudovima. Do 14. veka instrumentalna muzika je postala njihov najvažniji repertoar, a pevači minstrela postali su poznati kao igric.[2] Zlatno doba dvorske muzike (koja je pratila francuske modele tokom većeg dela ranog srednjeg veka pre nego što su stigli muzičari iz Flandrije, Italije i Nemačke) bilo je za vreme vladavine Matije Korvina i Beatriče.[1]

16. vek[uredi | uredi izvor]

Nadorov kodeks iz 1508. predstavlja prvu upotrebu gregorijanskih melodija sa mađarskim tekstovima.[1] U istom periodu su lokalni narodni stilovi postali raznovrsniji, dok su se političke vlasti bunile protiv sekularne muzike. Šavolči napominje autora Šandorovog kodeksa (početak 16. veka), koji je opisao svetovnu muziku kao pratnju „ guslama, lautama, bubnjevima i cimbalom i koristio je tenor, diskant i kontratenor “ pevače, što znači da je muzika bila u stilu moteta.[1]

U 16. veku se pojavila Transilvanija, region koji Turci nikada nisu zauzeli, kao centar mađarske muzike, kao i prva mađarska muzička izdanja, obe objavljene u Krakovu.[2] Pesmarica Ištvana Galšečija bila je „prva mađarska postepena na gregorijanske himne-melodije i nemačku horsku muziku od kojih možemo da vidimo nove mađarske prevode“, dok Kronica Andraša Farkaša uključuje prvu sačuvanu istorijsku pesmu.[3] Iz tog doba poznato je četrdesetak melodija i već su u izrazito mađarskom stilu koji je imao uticaje iz većeg dela Evrope u nekoliko desetina različitih oblika koji su „uglavnom zabeleženi na krut i nespretan način“, ali su „nesumnjivo bili mnogo živopisniji i fleksibilni u živom izvođenju“ i u stvarnosti bili „mala remek-dela melodijske strukture“.[3] Najznačajniji muzičar ovog perioda bio je Sebeštjen Tinodi Lantoš, „najveći stilista i majstor izraza drevne mađarske epske poezije čije se nasleđe nesvesno negovalo narodna muzika dva veka”.[3]

Naglašena deklamacija bila je moderna u muzičkom obrazovanju tokom ranog 16. veka; rigidniji horski stil predstavlja zbirka pod nazivom Melopeje, iz 1507. Zbirka Johanesa Honterusa je bila prvo mađarsko štampano delo sa muzikom, koje datira iz 1548.[3] Ove zbirke su obogaćene „melodičnim konfiguracijama“ koje bi se, prema Bensu Sabolčiju, mogle objasniti dolaskom „pesničkog materijala češke reformacije, melodijskog blaga nemačke reformacije i psaltira francuskih hugenota “.[3] Pesnik Balint Balaši i dalje je poznat po svojim pesmama iz ovog perioda, koje su bile zasnovane na poljskim, turskim, italijanskim i nemačkim melodijama, a možda su bile i pod uticajem vilanele.[3] Neke pesme iz ovog perioda, pod uticajem muzike plemića i njihovih minstrela čak iz Italije, ostale su deo mađarske narodne tradicije barem do početka moderne zbirke pesama. Verska i sekularna muzika su u to vreme bile blisko povezane, a dokumentacija prve rasla je objavljivanjem mnogih pesmarica ispunjenih besplatnim psalmskim parafrazama zvanim lauds, olakšavajući praksu zajedničkog pevanja među nastalim protestantskim crkvama.[3] Ovo mešanje verske i svetovne pesme bilo je mnogo kritikovano sa propovedaonice, i protestantske i katoličke crkve. Potonji je dozvolio popularne pesme nakon edikta Ferdinanda I iz 1564. godine, koji je dozvolio biskupima da ih koriste samo nakon pažljivog ispitivanja.[3] Međutim, ponovo su zabranjene 1611. godine, a katolička zbirka mađarskih crkvenih pesama nije dogovorena sve do 1629. godine, na Sinodu u Nagiszombatu. Zbirka, Kantus Katoliči Benedeka Selošija, objavljena je 1651. godine i nije je pratila protestantska verzija oko 90 godina.[3]

Mađarska instrumentalna muzika je bila poznata u Evropi u 16. veku. Posebno je bio poznat lutnjista i kompozitor Balint Bakfark, poznat kao virtuoz na lauti; njegova dela su sakupljena i objavljena kao Intavolatura i Harmoniae musicae (objavljene 1553. odnosno 1565. godine).[2][3] Bio je jedan od pionira stila zasnovanog na vokalnoj polifoniji.[3] Zapaženi su i braća lutenisti Melhior i Konrad Nojzidler, kao i Stefan Monetarijus, autor važnog ranog dela u teoriji muzike, Epithoma utriusque musices.

17. vek[uredi | uredi izvor]

Tokom 17. veka, Mađarska je bila podeljena na tri dela, jedan na oblast Transilvanije, jedan pod kontrolom Turaka, a drugi pod kontrolom Habzburga. Istorijske pesme su opadale u popularnosti, zamenjene lirskom poezijom.[4] Minstrele su zamenili dvorski muzičari, koji su svirali trubu i zviždaljku, ili cimbalom, violinu ili gajde; mnogi sudovi i domaćinstva imali su velike grupe instrumenata.[4] Neki od ovih muzičara bili su Nemci, Poljaci, Francuzi ili Italijani, a među njima je čak bio i španski gitarista na dvoru Gabora Betlena, princa od Transilvanije. Međutim, malo se zna o stvarnoj muzici tog vremena.

Instrumentalna muzika iz 17. veka poznata je iz kolekcija raznih gornjougarskih i transilvanijskih kolekcionara, kao što je Janoš Kajoni, koji je sakupio Cantionale Catholicum, Kájoni Codex, Organo Missale i Sacri Concentus.[4] Kolekcionari Vietórisz Codex, čiji identiteti su nepoznati, i još jedan anonimni kolekcionar iz Ljevoča, takođe su objavili „prve primere autonomne, razvijene devičanske muzike, podjednako ostvarene u stilu, melodijskoj teksturi i tehnici adaptacije“.[4] Ove pesme su se odlikovale „fleksibilnim, fino osenčenim melodijama, težnjom ka stvaranju širih i labavih formi i postepenim osamostaljivanjem forma principa pesničkih melodija ka jasno instrumentalnoj koncepciji”.[4] Istovremeno, ritam je postao komplikovaniji, a notacija opštija. U rukopisu Locsea je takođe vidljivo predstavljen raspored igara, prvi primer mađarske ciklične forme; ova muzika i ples imali su sličnosti kako sa poljskom muzikom tog vremena, tako i sa kasnijim razvojem stila verbunkos.[4]

Mađarska crkvena muzika iz 17. veka doživela je revoluciju nakon objavljivanja Cantus Catholici 1651. godine, u kojoj su izvorni mađarski motivi igrali glavnu ulogu. Do 1674. godine, mađarska misa je takođe bila deo Cantus Catholici, nakon čega je usledilo usvajanje kalvinističkih pesama psalama 1693. i mađarske horske muzike 1695.[4] Janoš Kajonijev Organo Missale iz 1667. godine, bio je prvi eksperiment u stvaranju nove vrste mađarske crkvene muzike, stila koji je spajao kratke motive koji su skraćeni, prošireni ili sinkopirani u složenu ritmičku strukturu.[4] Italijanska verska muzika je igrala važnu ulogu u ovom razvoju, što je dokumentovano u „neuporedivom primeru drevne mađarske muzike“, Harmonia Caelestis princa Pala Esterhazija, koji je pokušao da stvori izrazito mađarski stil crkvene muzike koristeći uticaje iz opera, oracijske književnosti, nemačke muzike Johana Kaspara fon Kerla i Johana Šmelcera i stilovi oratorijuma i kantate.[4] Esterhazijevi napori nisu potrajali, jer je u sledećem veku došlo do priliva muzike iz zapadne Evrope pod Habzburgovcima.

Početkom 18. veka, međutim, dogodio se poslednji nacionalni ustanak u tom periodu, što je dovelo do širenja "kuručkih pesama". Ove pesme su bile autentično mađarske i zauzimaju „centralni položaj između stila stare i nove narodne muzike“.[4] Njihovi uticaji uključuju elemente poljske, rumunske, slovačke i ukrajinske muzike pored mađarskih melodija.

18. vek[uredi | uredi izvor]

Tokom 18. veka, učenici mađarskih kalvinističkih koledža, od kojih su neki, kao maloletni plemići, živeli u malim seoskim selima, doneli su sa sobom u svoje škole svoje regionalne stilove muzike. Koledži kao što su Šarošpatak i Sekujesk razvili su horove koji su usvojili nove elemente poput polifonije. Đerđ Maroti iz Debrecina objavio je nekoliko uticajnih dela, a njegova knjiga psalama na francuskom je postala veoma popularna.[5] Oko 1790. godine, četiri glasovna hora su proširena na osam koristeći dodatne glasove kao što su acantus, subantus i concantus, a diskantni glas je sistematski transponovan u niži ton, stvarajući novi oblik horskog dizajna sa sličnostima sa srednjovekovnim organumom i faukbourdon.[5] U istom periodu su postale popularne i homofone pesme koje se beleže u đačkim pesmaricama; notacija je, međutim, bila gruba i nije se pojavila obimna zbirka sve do 1853. godine, sa objavljivanjem knjige Ötödfélszáz Énekek koju je napisao Adam Paloci Horvat.[5] Ove pesme pokazuju da je sredina i kraj 18. veka bio period kada su stari mađarski stilovi izumrli, a pojavio se novi stil.[5]

Mnogi mađarski muzičari i kompozitori 18. veka propovedali su bliže kulturne veze sa Evropom, ne verujući da bi mađarska muzika mogla dostići nivoe razvoja u Italiji i Nemačkoj.[5] Aristokratija je bila zainteresovana za dvorsku muziku Luja XIV, poput menueta i rondoa.[2] Mnogi od ovih ljudi pokušavali su da popularizuju pesme u bečkom stilu sa mađarskim tekstovima, ili da koriste nemačke i italijanske forme; među ovim ljudima su bili pesnik Laslo Amade, romanopisac Ignac Mesaroš i pisac i lingvista Ferenc Versegi.[5] Mađarska muzika je, međutim, imala uticaja na kompozitore iz drugih delova Evrope. Rondo a l'Ongarese Jozefa Hajdna iz Klavirskog trija u Ge-duru je primer, kao i finale Betovenove simfonije br. 3, koja koristi mađarski marš, i simfonije br. 7, koja je tempo od 2/4 sa sinkopiranim ritmom. Betoven je takođe koristio mađarske idiome u prologu kralja Stefana i epiloku za Ruševine Atine.[2]

U 18. veku je takođe došlo do uspona verbunkosa, oblika muzike koji su koristili vojni regruti. Kao i veći deo tadašnje mađarske muzike, bila je fokusirana na melodiju, sa podređenim tekstom; uprkos tome, vokal je postao glavni deo verbunka.[5]

19. vek[uredi | uredi izvor]

Do sredine 19. veka, verbunkos je bio glavni simbol mađarske kulture, a brojni ljudi su objavljivali revolucionarne studije i zbirke iz ove oblasti. Nacionalna muzička škola Društva muzičara u Pešti, koju je posle 1840. godine vodio Gabor Matrej, jedna od „vodećih ličnosti mađarskog muzičkog života“, učinila je mnogo da podstakne ovu studiju.[6] Studija o mađarskoj harmonici Andraša Bartaja iz 1835. godine, Magyar Apollo i njegova Eredeti Népdalok iz 1833-34, bili su pionirski radovi u ovoj oblasti.[6]

Godine 1838, mladi Franc List je bio inspirisan da otputuje kući u Mađarsku, proučavajući muziku ove zemlje; nastavio bi da ono što je naučio ugradio u mnoge svoje svetski poznate kompozicije.[6] Među drugim kompozitorima iz ovog perioda bili su Beni Egresi, koji je koristio narodne pesme iz 18. veka u svojim kompozicijama, Kalman Simonfi, koji je bio „najoriginalniji i najinventivniji“ tekstopisac tog doba, čija su se dela „najviše približila idealu 'popularne melodijske kulture “, kao i manje poznate ličnosti kao što su Gustav Šenfi, Gustav Nisnaj i Ignac Bognar.[6] Uprkos njihovoj želji da veličaju mađarsku narodnu kulturu, muzika koju su ovi kompozitori koristili ostala je prvenstveno muzika srednjeg i višeg sloja.[6] Tek na samom kraju 19. i u 20. veku autentična muzika etničkih Mađara postaje glavni deo kompozicija. Drugi mađarski kompozitori nisu pokušavali da koriste verbunkos ili druge mađarske stilove u svojoj muzici. Nemačka muzika imala je mnogo jači uticaj na muziku Katoličke crkve i na pesmarice Mihalja Bozokog.[6]

Dramaturg Elemer Sentirmaj (poznat i kao Janoš Nemet) bio je veoma popularan u svoje vreme, poznat po „formi izražavanja i skali popularnog karaktera” čija su „dela po popularnosti nadmašila sve što su napisali njegovi savremenici”.[6] Mađarska opereta se prvi put pojavila 1860-ih, popularizirali su je Ignac Bognar, Geza Alaga i Jeno Huber, a zatim Elek Erkel i Đorgi Banfi ; početkom 20. veka bečki stil je preovladavao u stvaralaštvu Huske, Pongraca Kačoha, Butikaja, Jakobija, Kalmana i Lehara.[6] Osim popularne operete, oblast mađarske opere dostigla je plod u 19. veku. Ferenc Erkel je bio od velikog značaja u svojoj oblasti, stvarajući prvu operu na mađarskom jeziku koristeći muziku iz popularnih pesama, tradiciju verbunkosa kao i pevačke forme italijanske i francuske opere.[6] Bilo je i drugih operskih kompozitora, ali je najznačajniji bio Mihalj Mošonji, koji je mnogo učinio da u svom radu koristi mađarske teme.[6]

Krajem 19. veka došlo je do opadanja nacionalističkih tendencija mađarske muzike, koje su prerasle „u dela salonskih kompozitora, u loše napisan žanr stilskih 'mađarskih fantazija', 'ciganskih aranžmana'" i drugih stilova pod većim uticajem stranih zemalja. nego mađarske tradicije.[7] Rezultat je bio pojačan antagonizam između onih koji su zaljubljeni u stranu muziku i kultivatora mađarske (i romsko-mađarske) muzike, dihotomija koja bi „mogla dovesti samo do obmane zemlje opijumom poluobrazovanja s jedne strane i površnog nacionalizma na drugi".[7] Hans Kesler, nastavnik na Muzičkoj akademiji, učinio je više od bilo koga da naglasi nemačke klasične elemente u mađarskoj muzici, iako su neki od njegovih učenika, poput Ernsta fon Donanjija, stavili istaknute mađarske teme u svoja dela.[7]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž Szabolcsi, Bence. „The Middle Ages: Church Music and Minstrel Music”. A Concise History of Hungarian music. Pristupljeno 2. 9. 2005. 
  2. ^ a b v g d Sisa, Stephen. „Hungarian Music”. The Spirit of Hungary. Arhivirano iz originala 11. 3. 2016. g. Pristupljeno 3. 9. 2005. 
  3. ^ a b v g d đ e ž z i j Szabolcsi, Bence. „The Sixteenth Century: Historic Song and Chorals”. A Concise History of Hungarian music. Pristupljeno 2. 9. 2005. 
  4. ^ a b v g d đ e ž z i Szabolcsi, Bence. „The Seventeenth Century: Virginal Literature and Church Music”. A Concise History of Hungarian music. Pristupljeno 2. 9. 2005. 
  5. ^ a b v g d đ e Szabolcsi, Bence. „The Eighteenth Century: Song and Choir Literature”. A Concise History of Hungarian music. Pristupljeno 2. 9. 2005. 
  6. ^ a b v Szabolcsi, Bence. „Late Romanticism: The Transition Period: Western Reaction at the Turn of the Century”. A Concise History of Hungarian music. Pristupljeno 2. 9. 2005. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_мађарске_музике&oldid=25939185”