Đovani Skjapareli

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Đovani Skjapareli
Đovani Virđinio Skjapareli, astronom
Lični podaci
Datum rođenja(1835-03-14)14. mart 1835.
Mesto rođenjaSaviljano, Kraljevina Pijemont-Sardinija
Datum smrti4. jul 1910.(1910-07-04) (75 god.)
Mesto smrtiMilano, Kraljevina Italija
ObrazovanjeUniverzitet u Torinu
Naučni rad
Poljeastronomija
InstitucijaOpservatorija u Breri
MentoriJohan Franc Enke
Poznat pootkriću veze između meteora i kometa; mapiranju površine Marsa
Nagrademedalja Brus (1902)

Đovani Virđinio Skjapareli (ital. Giovanni Virginio Schiaparelli; Saviljano, 14. mart 1835 — Milano, 4. jul 1910) — 4. jul 1910. Milano, Italija) je bio italijanski astronom, danas pre svega poznat po tome što je opisao „kanale“ na Marsu.[1] Bio je jedan od najviđenijih italijanskih astronoma, član mnogobrojnih naučnih društava u Italiji, kao i senator u italijanskom senatu od 11. februara 1889. do 18. novembra 1898.[2]

Karijera[uredi | uredi izvor]

Skjapareli je studirao hidraulički inženjering i građevinu u Torinu od 1850. do 1854. godine, nakon čega je otišao na školovanje u opservatorijama u Berlinu i Pulkovu kod Sankt Peterburga.[1][3] U Berlinu je radio pod vođstvom Johana Enkea a u Pulkovu Ota Štruvea.[4]

Na opservatoriju u Breri (kod Milana) je prešao 1860, i već sledeće godine je otkrio asteroid 69 Hesperia. Postavljen je za direktora već 1862. godine (nakon smrti prethodnog direktora, Frančeska Karlinija), i na tom položaju je ostao sve do povlačenja 1900.[1] Kako je opservatorija imala mali teleskop, Skjapareli se fokusirao na istraživanje tela Sunčevog sistema — asteroida, kometa (i njihove veze sa meteorima) i planeta.[4]

Veza meteorskih rojeva i kometa[uredi | uredi izvor]

U svetlu novoprobuđenog interesovanja za meteore (nakon pljuska Leonida 1833. i dokazivanja periodičnosti Leonida i Perseida), Skjapareli je počeo sa računanjem orbitalnih elemenata meteora. Svoj, možda najveći i najdugotrajniji, doprinos astronomiji je dao 1866. godine kada je pokazao da orbitalni elementi čestica (meteoroida) od kojih nastaje roj Perseida odgovaraju kometi 109P/Svift-Tatl, tada zvanoj „Kometa III, 1862“.[1][5] Za ovo otkriće dobio je zlatnu medalju Italijanskog naučnog društva (1868), Lalandovu nagradu Francuske akademije nauka (1868), i zlatnu medalju britanskog Kraljevskog astronomskog društva koje ga je proglasilo i svojim inostranim članom (1872).[1][3]

Osim toga, zahvaljujući ovom otkriću, opservatorija u Breri je dobila novi, 22-centimetarski refraktorski teleskop koji je Skjapareliju omogućio proučavanje površine planeta.[4]

Mapiranje Marsa i Merkura[uredi | uredi izvor]

Skjaparelijeva mapa Marsa iz 1877. (Na vrhu je jug, a na dnu sever.)
Skjaparelijeva mapa Marsa iz 1890. (Takođe jug na vrhu mape.)

Mars se nalazio u velikoj opoziciji (tj., kolinearno sa Suncem i Zemljom, a sa iste strane Sunca kao i Zemlja) 1877. godine što je Skjapareliju dalo izvanrednu priliku da proveri vrednost novog teleskopa. Skjapareli se za posmatranje pripremao rigorozno, izbegavajući sve što je moglo da utiče na njegov nervni sistem, uključujući duvan i naročito kafu. Samopouzdan zbog ovakvih priprema, kao i zbog novog instrumenta, Skjapareli se nadao da će napraviti najdetaljniju mapu površine Marsa do tada. Na Marsu je uočio tamne i svetle predele koje je, po analogiji sa Mesecom, nazvao morima (tamne regione) i kontinentima (svetle predele). Formacije koje je uočavao je imenovao po svarnim i izmišljenim mestima na Zemlji (Arabija, Grčka, Eden, Jelisej...) a sam nije želeo da spekuliše o njihovom poreklu i izgledu, govoreći da ih klasifikuje isključivo po albedu, odnosno po tome koliko su svetle.[4]

Međutim, uočavao je i relativno pravolinijske tamne pruge koje je nazvao „kanali“ (canali). Ova reč je prevedena na engleski kao canals (veštački kanali) umesto tačnije prevoda channels (prirodni kanali).[5] Ovakav prevod dao je povoda da se pretpostavi postojanje života na Marsu — inteligentnih stvorenja koja koriste kanale za navodnjavanje svoje suve planete. Najveći zagovornik ove ideje je bio američki astronom Persival Louel, koji je bio ubeđen da vidi iste linije kao Skjapareli. Skjapareli je posmatrao Mars tokom sedam opozicija[3] i ucrtavao sve veći broj kanala, postepeno i sam verujući da ih neko i dalje gradi na Marsu.[4] Verovanje u kanale i „Marsovce“ koji ih prave i njima navodnjavaju svoju planetu je bilo većinsko stanovište sve dok Eugen Antoniadi, francuski astronom grčkog porekla, nije imao prilike da 1909. godine najvećim tada dostupnim francuskim teleskopom (83-centimetarski refraktor) posmatra Mars u novoj velikoj opoziciji, nakon čega je izneo svoj stav da su marsovski kanali samo optička varka.[4] Antoniadijev stav je ubrzo bio prihvaćen od strane stručne javnosti, ali su kanali ostali popularan koncept u opštoj populaciji sve do prvih detaljnih snimaka načinjenih izvan atmosfere Zemlje, u osvit svemirske ere. Danas se veruje da su astronomi videli kanale zbog tendencije oka da tamne mrlje na svetlijoj pozadini vidi spojene pravim linijama.[6]

Skjapareli je proučavao i Merkur i Veneru zaključivši (ispravno) da sporo rotiraju oko svoje ose i da su plimski vezane za Sunce tako da su ka njemu okrenute uvek istom stranom (pogrešno).[3][4]

Ostali radovi[uredi | uredi izvor]

Skjapareli se, sa manjim uspehom, bavio i dvojnim zvezdama, distribucijom zvezda i veličinom svemira. Nakon penzionisanja 1900. godine se, zahvaljujući odličnom poznavanju antičkih jezika, posvetio proučavanju istorije astronomije, naročito hebrejske i vavilonske.[1][3]

Dobio je Medalju Brus 1902. godine, nagradu koju dodeljuje Pacifičko astronomsko društvo za izuzetan životni doprinos astronomiji.[3]

Dela[uredi | uredi izvor]

Najvažnija dela u kojima je Skjapareli dao svoj rad na istraživanju kometa, planeta i istorije astronomije su:[1]

  • Le Stelle cadenti, 1873. („Zvezde padalice“)
  • Norme per le osservazioni dell'estelle cadenti dei bolidi, 1896. („Pravila posmatranja zvezda padalica i bolida“)
  • La vita sul pianeta Marte, 1893. („Život na planeti Mars“)
  • L'Astronomia nell' antico Testamento, 1903. („Astronomija u starom zavetu“)

Objekti nazvani po Skjapareliju[uredi | uredi izvor]

Ime Đovanija Skjaparelija nosi asteroid 4062 Schiaparelli, krateri na Marsu i Mesecu, greben na Merkuru, kao i nova opservatorija u blizini Milana.[3]

Po Skjapareliju je nazvan i lender (mala istraživačka sonda) koju je Evropska svemirska agencija poslala na Mars u sklopu misije Egzomars. Lender je demonstrirao tehnologije za ulazak kroz atmosferu crvene planete i sletanje na površinu, međutim, oko 50 sekundi pred sletanje kontrolori na Zemlji su sa njim izgubili kontakt.[7]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e „Giovanni Virginio Schiaparelli”. Soylent Communications. Pristupljeno 3. 8. 2012. 
  2. ^ „Scheda Senatore: SCHIAPARELLI Giovanni”. Senato della Repubblica. Pristupljeno 3. 8. 2012. 
  3. ^ a b v g d đ e Tenn, Joe (26. 7. 2011). „The Bruce Medalists: Giovanni Virginio Schiaparelli”. Sonoma State University. Pristupljeno 3. 8. 2012. 
  4. ^ a b v g d đ e „Schiaparelli, Giovanni Virginio (1835–1910)”. The Encyclopaedia of Science. Pristupljeno 3. 8. 2012. 
  5. ^ a b Ridpath, Ian, ur. (1997). Oxford dictionary of Astronomy. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-211596-6. 
  6. ^ Britt, Robert Roy (26. 9. 2005). „Mars: A History of False Impressions”. TechMediaNetwork.com. Pristupljeno 3. 8. 2012. 
  7. ^ „ExoMars TGO reaches Mars orbit”. ESA. Arhivirano iz originala 20. 10. 2016. g. Pristupljeno 20. 10. 2016. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Ridpath, Ian, ur. (1997). Oxford dictionary of Astronomy. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-211596-6. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Đovani Skjapareli na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ђовани_Скјапарели&oldid=26794047”