Đorđone

Đorđo Barbareli da Kastelfranko
Đorđone, autoportret
Lični podaci
Datum rođenja	oko 1477.
Mesto rođenja	Kastelfranko Veneto, Mletačka republika
Datum smrti	1510.
Mesto smrti	Venecija, Mletačka republika
Umetnički rad
Pravac	Renesansa
Epoha	Slikarstvo Renesanse
Regija	Italijansko slikarstvo
Uticaji od	Đovanija Belinija; Leonarda da Vinčija
Uticao na	Venecijansku školu slikarstva
Najvažnija dela	Usnula Venera • Oluja

Đorđone (rođen kao Đorđo Barbareli da Kastelfranko, ital. Giorgio Barbarelli da Castelfranco, Giorgione; 1477 — 1510) je bio italijanski slikar, jedan od najznačajnijih umetnika visoke renesanse u Veneciji. Đorđone je poznat po mistično poetskom kvalitetu svojih dela. Topao ton i smisao za poeziju u sadržaju slika otkrivaju kod Đorđonea duhovni stav sličan Leonardovom. Danas mu se sa sigurnošću može pripisati samo šest slika. Zbog oskudnog opusa i manjka podataka o njegovom identitetu i životu, Đorđone je jedna od najmisterioznijih figura u istoriji evropske umetnosti.

Oluja, delo iz 1508.

Usnula Venera, delo iz 1510.

Godine njegovog rođenja i smrti zabeležio je Đorđo Vazari u delu „Životi slavnih slikara, vajara i arhitekata“. On mu je dao nadimak Đorđone po kome je danas poznat. Đorđone ili Zorzon znači „veliki Đorđe“, a po Vazariju to se odnosi na veličinu njegove duše.

Slikarstvu se učio, zajedno sa Ticijanom, u radionici Đovanija Belinija. U rodnom Kastelfranku je radio freske za kondotijera Konstanca, a 1504. je tamo izradio oltarsku sliku Madone sa detetom i svecima. Godine 1505. vratio se u Veneciju gde je izradio brojne freske na fasadama koje se, sa izuzetkom par fragmenata, nisu očuvale do danas. Od štafelajnog slikarstva, pripisuju mu se kompozicije: „Solomonov sud“, „Mladić sa strelom“, „Madona sa Svetim Antonijem i Rokom“, „Judita“, „Poklonjenje pastira“, „Hristos koji nosi krst“, „Koncert u prirodi“, „Tri filozofa“, „Oluja“, „Usnula Venera“, nekoliko muških portreta i drugih slika. Mali formati ovih dela su posledica toga što su rađena za privatne naručioce. Đorđone je umro 1510. u Veneciji od bubonske kuge. Neke od njegovih slika dovršili su drugi umetnici, a njegov manir slikanja je često kopiran. Veoma je teško razlikovati Đorđoneov stil od stila mladog Ticijana. Sve ovo je doprinelo da je teško izvršiti atribuciju njegovih dela. Smatra se da je „Oluja“ jedina slika koju je u potpunosti izradio Đorđone.

U svom kratkom životu Đorđone je izradio niz remek dela koja su obeležila period procvata venecijanskog renesansnog slikarstva. Pored tehničke veštine, ove slike se odlikuju poetskom fantazijom i darom za odabir kolorita. Bio je prvi umetnik koji je slikao figure u pejzažu i žanr scene bez verske ili istorijske pozadine. Bogata simbolika nekih njegovih dela je neobjašnjiva (Oluja, Tri filozofa). Njegova sklonost usmerena je na istraživanje čoveka i na uobličavanje prirode. Meditativno raspoloženje, dubina osećanja i bitnost zrače iz njegovih predstavljanja ljudi, a priroda ih odražava. Time je priroda priznata kao vrednost za sebe, a ne više samo kao dekor. Ona takođe nije predeo duše, tj. izraz unutrašnjeg života predstavljenih lica; štaviše, ljudi i predeo sada obrazuju jedinstvo, oni su povezani svetlošću, s kojom zajedno postaju izraz tajanstvenog raspoloženja. (Tako njegovo delo opisuje Đina Piskel.)

Karijera i dela

Činjenično znanje o Đorđoneovoj karijeri je oskudno i nepouzdano, katalog njegovih dela nepotpun i sa dosta nagađanja. Prvi pouzdani dokument, iz 1508. godine, beleži umetnikovo neslaganje u vezi sa naknadom za njegov ciklus freski (otada u stanju propadanja) na fasadi Zadužbine Tedeski u Veneciji. Godine 1510, Izabela d’Este se raspitivala za „nokturnu”, sliku koju je za sobom ostavio skoro preminuli slikar iz Kastelfranka, što se uzima kao dokaz godine njegovi smrti. Međutim, najvažnije informacije je dao ljubitelj umetnosti i kolekcionar Markantonio Mikel, koji je petnaest godina kasnije obišao zbirke Venecije i Padove, i izbrojao 13 slika koje je naslikao „Đorđo del Kastelfranko”. Vazari je u drugom izdanju svoje knjige Životi (1568), opisao veoma brz umetnički razvoj Đorđonea: period samoukog slikara, zatim učenika u radionici Đovanija Belinija, i na kraju njegovo otkriće Leonarda.

Skoriji katalog Đorđoneovog stvaralaštva obuhvata tek oko dvadesetak dela. U prvoj grupi su Mojsijevo iskušenje i delo manje izvesnog autorstva, Suđenje Solomonu (oba u Galeriji Ufici, Firenca). Poklon pastira, ponekad nazivano Alendaleovo rođenje (Nacionalna galerija u Vašingtonu), je posebno važno delo čiji je datum nastanka teško ustanoviti. Drugu grupu čine Dečak sa flautom (Palata dvora Hempton); Dečak sa strelom (Umetničko-istorijski muzej, Beč); Bensonova Sveta porodica (Nacionalna galerija u Vašingtonu); i Poklon kraljeva (Nacionalna galerija u Londonu), poslednje, bez sumnje dovršeno drugom rukom. Iz oko 1500. godine je takozvana Lenjingradska Đudit (Ermitaž, Sankt Petersburg), konzervatorskom intervencijom prenesena sa drvene ploče na platno 1838. godine i pripisivana Rafaelu do kraja 19. veka. Oltarna slika iz 1504. godine, Bogorodica sa svecima Franjom i Liberale, u katedrali Kastelfranko, Veneto, završava ranu fazu Đorđoneovog umetničkog razvoja. Iz narednog perioda su dela Laura (datirana u 1506. godinu; Umetničko-istorijski muzej u Beču); Portret Alana (Akademija u Veneciji); Trojica filozofa (Umetničko-istorijski muzej u Beču); Bogorodica čita (Ašmolen muzej umetnosti i starina, Oksford); Portret čoveka u ljubičastoj tunici koji stoji ispred parapeta sa inicijalima „VV” (Državni muzej u Berlinu); Usnula Venera (Galerija slika u Drezdenu); i Koncert na livadi (Luvr, Pariz). Freske na fasadi Zadužbine Tedeski u Veneciji (rađene oko 1508. g.) – poznate preko gravira koje je uradio Antonio Marija Caneti Mlađi oko 1760–71. godine – označavaju, čini se, početak nove, monumentalnije faze Đorđoneovog slikarstva. U dve poslednje godine života, Đorđone se posvetio delima: Autoportret (Muzej kneza Antona Ulriha, Braunšvajg), detalj veće kompozicije poznate preko gravira Vencela Holara iz 1650. godine; Dvojica pevača (Galerija Borgeze u Rimu); Portret starice koja drži traku s natpisom „Col tempo” (Akademija u Veneciji); i Hrist i lopovi (Škola di San Roko, Venecija).

Tehnika

Neki istoričari umetnosti, kao Roberto Longi, uočavaju uticaj Emilijana u Đorđoneovim ranim delima. Njihova slatkoća i formalna ravnoteža kompozicije, vode poreklo iz centraln Italije. Pejzaž u kom su figure se pokazuje osetljivijim i savitljivijim, a obrisi figura se omekšavaju sve dok vrednosti tona boje ne stvore utisak konačnog spoja između figura i pejzaža. Ovaj novi razvoj u Đorđoneovom slikarstvu otkriva uticaj Belinija, čijem je stilu Đorđone dao novo usmerenje, a verovatno i uticaj Leonarda. U oltarnoj slici u Kastelfranku, živost atmosfere, kojom se sugeriše treća dimenzija bez upotrebe perspektive, predstavlja prenos Leonardovog sfumata u venecijanski stil raskoša boje. Ova čudna vizija je nastala paralelno sa novom tehnikom. Naime, prema Vazariju, Đorđone je slikao direktno nanoseći boju na podlogu, bez ikakvog pripremnog crteža.Njegova paleta je uključivala tamnije crvene, zlatne okerove žute, smeđe i naročito blistave bele kojima je isticao vibraciju svetlosti na površini vode, tkanini, ili staklu. Njegova odvažnost je pokazala put čitavoj venecijanskoj školi slikarstva. Ove dve tendencije Đorđoneovog slikarstva se preklapaju u Koncertu na livadi, gde svaki element podržava jednu melanholičnu pronicljivost: bliskost veze između ženskih aktova i prirode; skladan kontinuitet između krivine kuka i nagiba brda; muzika, sumrak i pastoralni ambijent. Ovde je Đorđone spojio dve velike teme modernog slikarstva, ženski akt i pejzaž. Njegova rana smrt, u kombinaciji sa navikom koja je prevladavala u renesansnim radionicma, naime, dovršavanja dela preminulih majstora, učinila je problem autorstva praktično nerešivim u mnogim slučajevima. Nema sumnje da su Sebastijano del Pjombo, Ticijan i Palma Vekio, kako su već govorili rani hroničari, svojeručno dovršili Đorđoneova poslednja platna.

Literatura

• Vasari, Giorgio (1892). „Titian”. Lives of the most eminent Painters, Sculptors and Architects Vol. 5 (Umjetnost). New York: George Bell & Sons.  (Sve informacije o Đorđoneu, Vazari je dao u odeljku svoje knjige koji je posvećen Ticijanu.)
• Cook, Herbert (1900). Giorgione (Umjetnost). London: George Bell & Sons. 
• George Martin Richter, Giorgio da Castelfranco, Called Giorgione (1937)
• Terisio Pignatti, Giorgione (1971)
• Ludwig Baldass and Günther Heinz, Giorgione (1965; na njemačkom, 1964)
• Salvatore Settis, Giorgione’s Tempest: Interpreting the Hidden Subject (1990; na italijanskom, 1978)

Spoljašnje veze

• Biografija, prikaz dela
• Izložba u Galeriji akademije u Veneciji 2004.
• Internet galerija
• Đorđone, mit i enigma, izložba u Beču iz 2004.