Jezici Azerbejdžana

Nacionalnosti u Azerbejdžanu

Azerbejdžanski jezik je službeni jezik i medijum komunikacije Azerbejdžanske Republike.

Opšte

Primarni i službeni jezik Azerbejdžana je azerbejdžanski, azerijski i turski jezik koji je blisko povezan i poprilično sličan sa modernim turskim jezikom. Zajedno sa Turcima, Turkmenima i Gagauzima, azerbejdžanski jezik je član jugozapadne grupe turkijskih jezika. Iako se azerbejdžanski jezik koristi u Azerbejdžanu, južnoj Rusiji (Dagestan) i severnom Iranu, dijalekti su različiti. Osim toga, Azerbejdžan je priznat kao službeni medij nastave u Dagestanu i u Azerbejdžanskoj Republici, međutim, on nije službeni jezik u severnom Iranu gde broj Azerbejdžana premašuje onaj u samoj Azerbejdžanu. Azerbejdžanski jezik koji se govori u iranskom Azerbejdžanu je sasvim drugačiji od onog koji se govori u severnom Azerbejdžanu i umesto da promoviše upotrebu jezika, iranska vlada je obeshrabrila i čak ga je zabranila nekoliko decenija.

Sadašnjica

Prema popisu stanovništva iz 2009. godine, 92,5% stanovništva govori azerbejdžanski kao maternji jezik , dok ruski i engleski igraju značajnu ulogu kao jezici u obrazovanju i u komunikaciji. Više od polovine azerbejdžanskih govornika govori jedan jezik. Velika populacija u Nagorno-Karabahu, koja govori engleski, više nije pod kontrolom vlade. Lezgijski, talšiski, avarski, gruzinski, buduhski, judeotatski, kritski, rutul, cakurski, tat i udi su jezici kojima govore manjine. Svi gorepomenuti jezici su ugroženi jezici kojima preti izumiranje, jer ih govori nekoliko (manje od 10.000) ili vrlo malo (manje od 1.000) ljudi i njihova upotreba stalno opada sa emigracijom i modernizacijom.

Azerbejdžan nije ratifikovao Evropsku povelju o regionalnim ili manjinskim jezicima na koju je 1992. godine potpisala stranka Narodni front. Godine 2001, tadašnji predsednik Azerbejdžana Hejdar Alijev objavio je izjavu u kojoj "Azerbejdžanska Republika nije u poziciji da garantuje implementaciju odredbi Povelje dok se njena teritorija koju okupira Republika Jermenija ne oslobodi".

Istorija

Srednjovekovni pisac Ibn al-Nadim u svojoj knjizi Al-Fihrist spominje da su svi persijski krajevi antike (uključujući i ono što je danas Azerbejdžanska republika) govorili jedan jezik. Tamo citira velikog učenjaka Abdulaha Ibn al-Mukafa: "Iranski jezici su Fahlavi (Srednjopersijski), Dari, Kuzi, Persijski i Serijani. Srednjopersijski jezik dolazi od reči Fahleh. A Fahleh je ime koje se odnosi na 5 regiona: Isfahan, Rai, Hamedan, Mah-Nahavand i Azerbejdžan ." Zatim izveštava da je Dari službeni jezik kraljevskih sudova i da je iz Horasana i Balka i istočnog Irana; Parsi je jezik Zoroastrijskih Moobeda i potiče iz Farsa; Huzi je nezvanični jezik kraljevske porodice i iz Huzestana; i Serijani potiče iz Mesopotamije.

Neki azerbejdžanski pesnici, kao što je Katran Tabrizi, koristili su reč "persijski" i "pahlavi" naizmenično da bi opisali svoj maternji jezik.

Istoričar Hamdolah Mostovfi čak ide i do opisivanja varijanti "Pahlavija" u različitim delovima Azerbejdžana. U svojoj knjizi Tarik Gozide opisuje osam pesnika iz Azerbejdžana koji govore persijskim jezikom. Naravno, Dari i Pahlavi su se do sada spajali u jedan, pošto su se naredne dinastije kretale od istoka ka zapadu, donoseći sa sobom Dari verziju iranskog jezika.

Dovoljno je reći da je broj zapisa i dokumenata iz Azerbejdžana na pahlavskom (srednjopersijskom) jeziku toliko brno da nema sumnje da je to zaista bio maternji jezik Azerbejdžana pre dolaska Turaka. Mnoge reči u aktuelnom azerbejdžanskom rečniku su zapravo pahlavskog poreklo.

Sadašnji turski oblik azerbejdžanskog jezika zamenio je srednjopersijski jezik u Azerbejdžanu pre dinastije Safavid, počevši od dolaska Seldžuka Turaka. Međutim, neki istoričari izveštavaju da se srednjopersijski jezik govori u Tabrizu još u 17. veku. Čak i turski turski istraživač Evlija Čelebija spominje ovo u svom putopisu. On takođe izveštava da su elite i učeni ljudi govorili tim jezikom prilikom njegovih putovanja po regionu.

Razvoj jezika

Prva pojava upotrebe azerbejdžanskog jezika usko je povezana sa prvim pojavljivanjem turskih plemena u ranom prvom milenijumu. Naseljavanjem turskih plemena na njih je uticala ne samo na ekonomiju, već i kulturu i jezik koji se koriste za komunikaciju. Razvoj azerbejdžanskog jezika kao sredstva komunikacije prošao je dug put koji obuhvata vekove. Azerbejdžanski jezik ima najmanje 1300 godina istorije kao medij komunikacije na teritoriji sada Azerbejdžanske Republike, istočne Turske, jugoistočne Gruzije , severozapadnog Irana, istočna Jermenije i južna Rusije. Neki izvori ističu da pisani književni primeri upotrebe jezika datiraju iz 13. veka. Azerbejdžanski jezik je imao dva glavna perioda razvoja - antički period od 13. do 18. veka i današnji period, počevši od kraja 18. veka i traje do današnjih dana.

Antički period pokriva ne samo glavnu razvojnu fazu jezika, već pokriva i renesansnu literaturu Azerbejdžana. Tokom antičkog perioda, vladom i vojskom vladali su dinastije Safavidi, Agoiunlus, Karakoiunlus i Delairidi, koji se preklapaju sa periodom književnog razvoja teritorije i zemlje.

Azerbejdžani su tokom čitave istorije bili pod uticajem mnogih kultura, jer su ih okupirale različite zemlje. Najčvršći i najduži od ovih spoljnih uticaja su persijski, arapski, ruski. Zahvaljujući okupaciji i naseljavanju gorepomenutih zemalja, azerbejdžanski jezik je takođe korišćen u skladu sa njihovim jezicima, omogućavajući mu da pozajmi preveliki broj reči iz njihove kulture i zauzvrat da pozajmljuje reči. To bi mogao biti razlog zašto je, bez obzira na to što je gotovo tri decenije nezavisan, uticaj drugih jezika i dalje izuzetno jak, posebno nakon 70 godina pod sovjetskom okupacijom, ruski jezik se i dalje široko koristi u zemlji.

Spoljašnje veze

• Etnološka svojstva azerbejdžanskog jezika
• Jezička situacija u Azerbejdžanu
• O azerbejdžanskom jeziku