Jezici Južnoafričke Republike
 | |
| Istorija | |
|---|---|
| Religija | |
| Jezici | |
| Narodi | |
| Kuhinja | |
| Umetnost | |
| Sport | |
| Simboli | |
.JPG)
Postoji jedanaest zvaničnih jezika u Južnoafričkoj Republici: afrikanerski, engleski, ndebele, severni soto jezik, sesoto, svazi, conga, cvana, venda, kosa i zulu. Manje od 2 posto Južnoafrikanaca priča maternjim jezikom umesto zvaničnim.[1] Većina Južnoafrikanaca zna da govori više od jednog zvaničnog jezika.[2] Holandski i engleski jezik bili su prvi zvanični jezici Južnoafričke Republike od 1910. do 1925. godine. Afrikanerski je dodan kao deo holandskog 1925. godine, iako je u praksi afrikanerski efikasno zamenio holandski, koji je postao neupotrebljiv. Kada je Južna Afrika postala republika 1961. godine, zvanični odnos se promenio tako da se afrikanerski smatra da uključuje holandski,[3] a holandski je napušten 1984. godine, pa je između 1984. do 1994. godine Južnoafrička Republika imala dva službena jezika: engleski i afrikanerski.[4]
Engleski, koji je drugi jezik mnogih Južnoafrikanaca, najverovatnije je najčešće upotrebljavan jezik ove nacije. Mnoge zemlje širom sveta su se okrenule prema Južnoafričkoj Republici u potrazi za jeftinim nastavnicima engleskog i drugih predmeta.
Različiti državni departmani i službena tela koriste različite pojmove za označavanje severnog soto jezika.[traži se izvor][5] U Južnoafričkoj Republici, južni ndebele jezik poznat je jednostavno kao ndebele, kako većina korisnika ovog jezika žive u Zimbabveu.
Od preuzimanja vlasti na izborima 1994. godine, Afrički nacionalni kongres promovisao je engleski kao glavni jezik vlade, čak iako se Južnoafrikanci ponose koristeći autohtone jezike za bilo koju svrhu. Afrikanerski takođe ima značajno mesto u trgovini, zajedno sa engleskim jezikom, pošto su to jezici sa najvećim brojem ljudi koji ih tečno govore.
U pogledu jezičke klasifikacije, službeni jezici uključuju dva zapadnogermanska jezika (engleski i afrikanerski) i devet južnih bantu jezika. Četiri su nguni jezici (zulu, kosa, svazi i ndebele) i tri su soto-cvana jezici (severni soto, južni soto i cvana). Conga je cva-ronga jezik.[2]
Južnoafrički znakovni jezik je razumljiv širom zemlje, iako ponekad prevodioci znakovnog jezika koriste ručno kodirani jezik.
Demografija jezika[uredi | uredi izvor]
|
0–20%
20–40%
40–60% |
60–80%
80–100% |
|
<1 /km²
1–3 /km²
3–10 /km²
10–30 /km²
30–100 /km² |
100–300 /km²
300–1000 /km²
1000–3000 /km²
>3000 /km² |
|
0–20%
20–40%
40–60% |
60–80%
80–100% |
|
<1 /km²
1–3 /km²
3–10 /km²
10–30 /km²
30–100 /km² |
100–300 /km²
300–1000 /km²
1000–3000 /km²
>3000 /km² |
|
0–20%
20–40%
40–60% |
60–80%
80–100% |
|
<1 /km²
1–3 /km²
3–10 /km²
10–30 /km²
30–100 /km² |
100–300 /km²
300–1000 /km²
1000–3000 /km²
>3000 /km² |
Najčešće korišćen jezik u Južnoafričkoj Republici kao maternji jezik je zulu (23 posto), zatim kosa (16 posto) i afrikanerski (14 posto). Engleski je četvrti po redu najčešće korišćen jezik u državi (9,6 posto), ali ga razumeju u većini urbanih područja i dominantan je jezik kako u vladi, tako i u medijima.[6] Većina Južnoafrikanaca govori jezik iz jedne od dve glavne grane jezika Bantu predstavljene u Južnoj Africi: soto-cvana (sesoto, severni soto i cvana) ili grana Nguni (zulu, kosa, svazi i ndebele). Za svaku od dve grupe, jezici unutar te grupe su uglavnom razumljivi izvornom govorniku bilo kog drugog jezika iz te grupe. Devet autohtonih afričkih jezika Južnoafričke Republike može se podijeliti u dve geografske zone, dok jezici nguni prevladavaju u jugoistočnoj trećini zemlje (obala Indijskog okeana), a sesoto jezici su dominantni u severnoj trećini zemlje koja se nalazi dalje u unutrašnjosti, kao i u Bocvani i Lesotu. Gauteng je lingvistički najheterogenija pokrajina, sa približno jednakim brojem stanovnika koji govore nguni, sesoto i indoevropskim jezicima. Ovo je rezultiralo širenjem urbane klase, Cocital, u velikim gradskim naseljima u pokrajini.
Afrikanerski, jezik koji proizilazi iz holandskog jezika, najčešće je korišćen u zapandoj polovini zemlje (zapadni i severni Kejp). Govori se kao maternji jezik od strane približno 61 posto belaca i 76 posto obojenih (multirasnih) ljudi u zemlji.[1] Afrikanerski se takođe govori širom centra i severa zemlje, kao drugi (ili treći ili čak četvrti) jezik od strane crnih Južnoafrikanaca koji žive u poljoprivrednim područjima.
Cenzus iz 2011. godine zabeležio je sledeću raspodelu korisnika maternjeg jezika:[1]
| Naziv jezika | Broj ljudi koji ga koriste kao maternji jezik | ||
|---|---|---|---|
| Srpski | Endonim | procenat | |
| zulu | isiZulu | 11.587.374 | 22,7% |
| kosa | isiXhosa | 8.154.258 | 16,0% |
| afrikanerski | Afrikaans | 6.855.082 | 13,5% |
| engleski | English | 4.892.623 | 9,6% |
| severni soto | Sesotho sa Leboa | 4.618.576 | 9,1% |
| cvana | Setswana | 4.067.248 | 8,0% |
| sesoto | Sesotho | 3.849.563 | 7,6% |
| conga | Xitsonga | 2.277.148 | 4,5% |
| svazi | siSwati | 1.297.046 | 2,5% |
| venda | Tshivenḓa | 1.209.388 | 2,4% |
| ndebele | isiNdebele | 1.090.223 | 2,1% |
| znakovni jezik | 234.655 | 0,5% | |
| drugi jezici | 828.258 | 1,6% | |
| ukupno | 50.961.443 | 100,0% | |
| Jezik | 2011 | 2001 | Promena (u postocima) |
|---|---|---|---|
| zulu | 22,7% | 23,8% | -1,1 |
| kosa | 16,0% | 17,6% | -1,6 |
| afrikanerski | 13,5% | 13,3% | +0,2 |
| engleski | 9,6% | 8,2% | +1,4 |
| severni soto | 9,1% | 9,4% | -0,3 |
| cvana | 8,0% | 8,2% | -0,2 |
| sesoto | 7,6% | 7,9% | -0,3 |
| conga | 4,5% | 4,4% | +0,1 |
| svazi | 2,5% | 2,7% | -0,2 |
| venda | 2,4% | 2,3% | +0,1 |
| ndebele | 2,1% | 1,6% | +0,5 |
| znakovni jezik | 0,5% | ||
| drugi jezici | 1,6% | 0,5% | +1,1 |
| ukupno | 100,0% | 100,0% |
Ostali značajni jezici koji se koriste u Južnoafričkoj Republici[uredi | uredi izvor]
Ostali jezici koji se koriste u Južnoafričkoj Republici, iako nisu navedeni u Ustavu, uključuju fanagalo, lobedu, severni ndebele jezik, futi. Za lobedu se tvrdi da je dijalekt severnog soto jezika i da je autonomni jezik. Fanagalo je pidžin koji se često koristi kao lingva franka u rudarskoj industriji.
Značajan broj imigranata iz Evrope, drugih delova Afrike i indijskog potkontinenta znači da se širok spektar drugih jezika može naći u delovima Južnoafričke Republike. U starijim imigrantskim zajednicama postoje: grčki, gudžarati, hindi, portugalski, tamilski, urdu, jidiš, italijanski i manji broj ljudi koji govore holandski, francuski i nemački.
Ovi nezvanični jezici mogu se koristiti u ograničenoj poluslužbenoj upotrebi gde je utvrđeno da su ovi jezici preovlađujući. Još važnije, ovi jezici imaju značajne lokalne funkcije u određenim zajednicama čiji su identiteti čvrsto vezani za jezički i kulturni identitet koji signaliziraju ovi nezvanični južnoafrički jezici.
Najbrže rastući nezvanični jezik je portugalski - maternji jezik portugalskih imigranata, posebno iz Madeire[7] i kasnije belih i crnih naseljenika izbeglica iz Angole i Mozambika nakon što su osvojili nezavisnost od Portugalije, a francuski govore imigranti i izbeglice iz francuskog govornog područja Srednje Afrike.
Nedavno su se ljudi koji govore jezike iz severne, srednje i zapadne Afrike došli u Južnoafričku Republiku, uglavnom u veće gradove, posebno u Johanezburg i Pretoriju, ali i u Kejptaun i Durban.
Ustavne odredbe[uredi | uredi izvor]
Poglavlje 1 (osnivačke odredbe), odeljak 6 (jezici) Ustava Južnoafričke Republike je osnova za politiku vlade o jezicima.
Engleski tekst ustava potpisan od strane predsednika Nelsona Mandele 16. decembra 1996. godine (uglavnom) koristi imena jezika koji su sami izraženi na tim jezicima. Sesoto se odnosi na južni soto jezik, a isindebele se odnosi na južni ndebele jezik. Kontroverza okružuje oznaku severnog sesoto jezika kao sepedi (njegov glavni dijalekat) umesto sveobuhvatnog sesoto sa leboa (što je rečeno u Privremenom Ustavu iz 1993. godine).[8] Venda jezik je takođe pogrešno napisan kao Tshivenda umesto pravilno kao Tshivenḓa.
Ustav pominje "znakovni jezik" u opštem smislu, a ne u Južnoafričkom znakovnom jeziku.
Zvanični jezici republike su sepedi, sesoto, secvana, sisvati, venda, conga, afrikanerski, engleski, isindebele, isikosa i isizulu.
Priznajući istorijski smanjenu upotrebu i status domaćih jezika našeg naroda, država mora da preduzme praktične i pozitivne mere kako bi podigla status i unapredila upotrebu ovih jezika.
(a) Nacionalna vlada i pokrajinske vlade mogu koristiti bilo koji određeni zvanični jezik u svrhu vladanja, uzimajući u obzir upotrebu, praktičnost, trošak, regionalne okolnosti i ravnotežu potreba i preferencija stanovništva u celini ili u pokrajini u pitanju; ali nacionalna vlada i svaka pokrajinska vlada moraju da koriste najmanje dva službena jezika. (b) Opštine moraju uzeti u obzir upotrebu jezika i preferencije svojih stanovnika.
Nacionalne vlade i pokrajinske vlade, zakonodavnim i drugim merama, moraju regulisati i nadgledati njihovu upotrebu službenih jezika. Bez odbacivanja odredaba iz stava (2), svi službeni jezici moraju uživati jednakost uvažavanja i moraju se tretirati jednako.
Svejužnoafrički jezički odbor ustanovljen nacionalnim zakonodavstvom mora (a) da promoviše i stvara uslove za razvoj i korišćenje svih službenih jezika, koi, nama i san jezika i znakovnog jezika; i (b) da promoviše i osigura poštovanje svih jezika koji se obično koriste u Južnoafričkoj Republici, uključujući nemački, grčki, ggudžarati, hindi, portugalski, telugu, tamil i urdu i arapski, hebrejski, sanskrit i druge jezike koji se koriste u verske svrhe u Južnoafričkoj Republici.
— Ustav Južnoafričke Republike[9]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Census 2011: Census in brief (PDF). Pretoria: Statistics South Africa. 2012. ISBN 978-0-621-41388-5. str. 23–25..
- ^ a b „The 11 languages of South Africa - South Africa Gateway”. South Africa Gateway (na jeziku: engleski). 01. 9. 2018. Pristupljeno 25. 09. 2018.
- ^ Official Languages of the Union Act, 1925 (na jeziku: engleski), 12. 10. 2017, Pristupljeno 25. 09. 2018
- ^ „Documents - Constitution - Republic of South Africa Constitution Act 110 of 1983”. 24. 02. 2014. Arhivirano iz originala 24. 02. 2014. g. Pristupljeno 25. 09. 2018.
- ^ „Latest News | Department Of Arts and Culture” (PDF). Dac.gov.za. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 3. 2012. g. Pristupljeno 10. 01. 2014.
- ^ The Economist (na jeziku: engleski), 21. 09. 2018, Pristupljeno 26. 09. 2018
- ^ "Portuguese Migration to, And Settlement in South Africa: 1510-2013" (PDF). SSIIM (UNESCO Chair on the Social and Spatial Inclusion of International Migrants – Urban Policies and Practices
- ^ "Constitution of the Republic of South Africa Act 200 of 1993"
- ^ „Constitution of the Republic of South Africa, 1996 - Chapter 1: Founding Provisions | South African Government”. www.gov.za (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 09. 2018.
- ^ „Africa :: SOUTH AFRICA”. CIA The World Factbook. Arhivirano iz originala 21. 06. 2020. g. Pristupljeno 26. 09. 2018.