Jermenovci
Jermenovci | |
|---|---|
 Crkva svete Ane u Jermenovcima | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobanatski |
| Opština | Plandište |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  905 |
| — gustina | 21,7/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 11′ 07″ S; 21° 02′ 34″ I / 45.18518° S; 21.04278° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 76 m |
| Površina | 41,7 km2 |
.svg)  Jermenovci Jermenovci na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 26363 |
| Pozivni broj | 013 |
| Registarska oznaka | VŠ |
Jermenovci (mađ. Űrményháza) su naselje u opštini Plandište, u Južnobanatskom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2011. bilo je 905 stanovnika.
Ime[uredi | uredi izvor]
Ime sela Jermenovci znači kuća Jermena. (mađ: Űrményháza), Űrmény−Jermen, háza−kuća.
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Jermenovci se nalaze na 45° 11' severne geografske širine i 21° 02' istočne geografske dužine. Nadmorska visina sela je 76 m. Najbliža veća mesta su Plandište (9 km), Alibunar (18 km) i Vršac (36 km).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Po arheološkoj karti Vojvodine koju je sastavio Rudolf Šmit, a izdalo Istorijsko društvo u Novom Sadu 1939. godine kod Jermenovaca iz rimskog doba (od 98 do 268. godine n. e.) pronađeni su novac i temeljni zidovi.
Austrougarski period[uredi | uredi izvor]
Nakon Velikog bečkog rata i 160 godina turske vladavine, Banat je pripao Austriji. Taj period je trajao sve do kraja Prvog svetskog rata. U ovom periodu je nastala nova faza razvitka naselja i u opštini Plandište je stvoreno pet novih naselja za potrebe novodošlih stanovnika: Irmenjhaza (mađ. Űrményháza), današnji Jermenovci (1817) Sečenjifalva (mađ. Szécsenyfalva), današnje Dužine (1837), Ujfalu (mađ. Újfalu), današnje Markovićevo (1842), Đerđhaza (mađ. Győrgyháza), današnja Velika Greda (1850) i Raroš.
Godine 1779. Banat je dodeljen Ugarskoj i na njegovoj teritoriji su organizovane tri županije: Torontalska, Tamiška i Kraškovsko-Severinska. Organizacija županije je u Banat dovela stotinak mađarskih porodica iz Ugarske i iz Erdelja pošto je samo plemić mogao biti činovnik županije. Te godine opština je na zapadnom kraju sela podelila 25 placeva za kuće mesnoj sirotinji. Tada je nastao današnji istočni šor ulice Petefi Šandora.
Jermenovcima se upravljalo iz Beča, prvo preko glavnog komandanta graničarskih trupa u Temišvaru, a od 1751. preko civilne, komorske Zemaljske administracije. Usled ovoga, u Banatu nije bilo plemstva, pa ni privatnih spahija. Ceo Banat je imao samo jednu upravu, a to je bio car, odnosno Bečka Pridvorna komora. Svi stanovnici Banata bili su, izuzev graničara, komorski podanici, kameraliste. Tu je Kameralni direktor Irmenji (mađ. Űrmény) iz Temišvara, marta 1817. godine naselio 62 mađarske porodice iz Majše, Apatfalve i Rakoške pustare. Ukupno 60 porodica je dobilo zemljište i okućnicu, a dve samo okućnicu. Koloniju su kolonisti nazvali po osnivaču Irmenjhaza.
Godinu dana kasnije kolonija je imala 482 stanovnika. Irmenjhaza je pripadala administrativno i verski Zičidorfu (nem. Zichydorf), odnosno Plandištu. Župski ured u Zičidorfu je od 1. januara 1820. vodio posebnu matičnu knjigu rođenih, umrlih i venčanih za Irmenjhazu. Te godine, 1820, je rođeno dvadesetoro dece, umrlo dvadeset i sedmoro, a sklopljeno je pet brakova. Godine 1827. selo je brojalo 573 meštanina katoličke vere.
Zbog naglog porasta stanovništva osetila se potreba za školom. Nastava je počela 1833. godine, prvi učitelj bio je Mihalj Nemčič. U zgradi škole bila je i bogomolja. Nova crkva počela je da se zida 27. oktobra 1834. godine, preko puta današnje škole. Završena je 5. februara 1835. i tada je Jožef Martinski, župnik iz Zičidorfa posvetio crkvu u čast svete Ane. Zidovi crkve su pravljeni od naboja.
Po podacima iz Pregleda kolonizacije Vojvodine u 18. i 19. veku u delu o kolonizaciji Mađara autora dr Borislava Jankulova stoji da su 1840. godine Mađari iz raznih opština Alfelda, ondašnje Ugarske, naselili Jermenovce, a po Feliksu Milekeru 1844. u Jermenovce je došlo 80 porodica kada je formirana istočna ulica. Po dr Jankulovu svi ti mađarski kolonisti dolaze u Banat većinom kao vrtlari, sadioci duvana i kubikaši, čijim je radom znatno unapređena poljoprivreda. Kao kubikaši, veoma otporni prema malariji, imaju velikih zasluga u pogledu zagađenja i kanalizacije prostranih barovitih nizija Vojvodine, naročito Banata. Prvi doseljenici bavili su se uzgojem žitarica, nakon drugog naseljavanja, posvetili su se gajenju duvana. Država je uzimala desetinu na ime poreza po odluci, odnosno posebnom urbarijumu Marije Terezije. Kasnije su žitelji davali trećinu, pa polovinu od duvana i uz arendu obrađivali zemlju s tim da su bili obavezni 4 jutra da zasade duvanom. U brošuri o Jermenovcima štampanoj 1984. autora Fehera Lajoša iz Jermenovaca stoji da selo i okolinu nisu mimoilazile elementarne nepogode. Padao je grad, vladala epidemija kolere, izlio se kanal Marije Terezije, a ponekad je, mada je udaljeniji, selo ugrožavao i kanal Rojge. Za vreme revolucije 1848. godine selo je stradalo; 14. septembra iste godine Srbi iz alibunarskog tabora zapalili su Irmenjihazu, a stanovništvo je pobeglo. Stanovništvo se iz bekstva vratilo na Duhove 1849. godine. Pri povratku zatekli su samo zgarišta. Prvo su sazidali kuće, a zatim su počeli da obrađuju zemlju da obezbede sebi sredstva za život. Zemlju su tri godine izdavali na pola stanovnicima susednih sela, jer nisu imali stoku za vuču i oruđe. Za vreme revolucije 1848. izgorela je i crkva. Posredstvom kraljevske riznice 1868. selo dobija sveštenika Jožefa Njarija rodom iz Makoa. Crkvu su restaurirali 1854. godine, a 1855. je izvršeno njeno posvećivanje. Godine 1854. naselje je imalo 1192 stanovnika. Prema podacima iz 1854. godine zemljište je bilo podeljeno na sledeći način: opštini je pripadalo 2713 katastarskih jutara, a kraljevski vlastelinski posed se prostirao na 3532 jutra. Kanal Marije Terezije i reka Rojga izlili su se 1870. godine zbog čega tri godine meštani ovog naselja nisu mogli da obrađuju njive. Te godine iskopan je kanal Mali Begej, a sa kanalom Marije Terezije bio je povezan branom, a danas kanalom Dunav—Tisa—Dunav. Većina stanovništva je ribarenjem obezbedila sebi opstanak. Godine 1873. ovo naselje dobija opštinskog beležnika, a godinu dana kasnije izgrađena je nova škola u koju i danas učenici koriste. Sredstva za izgradnju škole obezbedili su naseljenici i država. Nova današnja crkva počela je da se gradi 3. juna 1886. godine, a radovi su završeni 10. septembra iste godine. Osvećena je 3. decembra 1886. godine. Zgrada parohije zidana je 1902. godine. Glavni oltar je osvećen 26. jula 1905. godine. Poštansko zdanje počinje sa radom 1886. godine. Ova pošta je bila u kontaktu sa poštom u Zičidorfu odakle su donosili poštu pešice do 1904. kada kreću poštanske kočije. Po Feliksu Milekeru broj stanovnika u Jermenovcima je bio sledeći: 1869. godine bilo je 1740 stanovnika (najviše brojno stanje do Prvog svetskog rata), 1880 - 1576; 1890 - 1709; 1900 -(usled iseljavanja)- 1586; 1910 - 1605; 1931 - 1836 i po poslednjem popisu 1991 - 1165 što čini 8 posto ukupnog stanovništva opštine. Danas, kao i kroz prošlost, najviše živi u ovom naselju Mađara (76,7%), Srba (5,6%), Slovaka (4,8%) i drugih. Nedeljna pijaca za kupoprodaju stoke i zanatskih proizvoda je otvorena 1892. godine. Radi većeg prometa pokrenuta je skela na kanalu Marije Terezije između Jermenovaca i Janošika, a te godine je sagrađen i mlin koji je 1931. godine izgoreo. Štedno-kreditna zadruga je počela sa radom 1898. godine i iz njenog Fonda davan je zajam imućnim stanovnicima. Ta zadruga je postojala sve do 1945. po nazivom Štedionica. U selu su izbušena dva arteska bunara 1899. jedna pred školom, a drugi na pašnjaku. Na predlog učitelja osnovana je biblioteka 1900. godine koja je imala na početku rada 50 članova. Od tog doba naselje napreduje. Pred Prvi svetski rat — 1913. selo je dobilo zgradu opštine sa osam prostorija i sa vodovodom kao i stanom za opštinskog beležnika. Stan je imao i kupatilo. Sazidane su i moderne ekonomske zgrade u dvorištu, izbušen arteski bunar za potrebe vodovoda, a baštu su zasadili voćem i vinovom lozom. Tada je sazidano obdanište pored koga je izgrađen i stan za vaspitača. U prvo vreme to je bila zgrada za dnevni boravak, a deca su dolazila i pre i po podne, spavala su u posebnoj prostoriji. Ove zgrade i danas postoje.
Kraljevina Jugoslavija[uredi | uredi izvor]
U novembru 1918. godine ušla je srpska vojska u Irmenjihazu, koja je pripojena 1919. Torontalsko-tamiškoj županiji. Irmenjihaza menja ime i postaje Jermenovci 1921. godine i tada je popisano 336 kuća sa 1833 stanovnika. Pustara „Čavoš“ je 1924. stavljena po udar agrarne reforme i svaki dobrovoljac dobio je plac i 5 hektara zemlje. Već 1921. bilo je naseljeno 154 kolonista. Naseljavanje je trajalo do 1924. godine. Stanovnici Liptajeve i Orcijeve pustare, obe u ataru Velike Grede, 1923. godine molili su da budu pripojeni jermenovačkom ataru što je godinu dana kasnije i učinjeno. Jermenovački atar je povećan sa 2790 na 6426 lanaca. Dobrovoljno vatrogasno društvo osnovano je 1923. godine, koje zajedno sa kulturno-umetničkim društvom priređuje pozorišne predstave, igranke i zabave, a prihod je išao vatrogascima. Na inicijativu srednjoškolaca i studenata 1930. osniva se fudbalski tim koji je 1934. i službeno upisan kao tim. Lekar je određenim danima dolazio iz Mariolane, današnjeg Plandišta, a 1938, selo dobija apoteku. U Drugom svetskom ratu stanovništvo je živelo u teškoj materijalnoj situaciji. Iz ovog sela u narodnooslobodilačku vojsku otišlo je oko 100 muškaraca koji su se borili u sastavu vojvođanskih i slavonskih jedinica. Dvanaestoro je poginulo. Meštani su 25. jula 1961. u spomen palim borcima otkrili spomenik.
Socijalistička Jugoslavija[uredi | uredi izvor]
Od 1946. godine škola sa šest razreda prerasla je u školu sa sedam razreda, a u jesen 1947. otvara se i niža gimnazija. Od 1952. zbog smanjenog broja učenika ukida se niža gimnazija. Osmogodišnja škola je otvorena 1966. na mađarskom jeziku. Od 1957. nastava ide i na srpskom jeziku, a ukinuta je 1964. Od 1973. reformom u školi ukidaju se viši razredi u Jermenovcima i nastava od 5-tog do 8-og organizuje se u Plandištu na mađarskom jeziku. Danas ponovo u Jermenovcima postoji osmogodišnja škola na mađarskom jeziku.
Za ovo naselje je zanimljivost činjenica da j u blizini pronađena nafta. U ataru sela 1951. godine počinju istraživanja nalazišta nafte i 9. novembra 1952. na površinu prvi put izbija nafta. Kontinuirana proizvodnja kreće 25. maja 1953. godine. Tada je sagrađen industrijski kolosek železnice i novi asfaltni put i uvedena je struja. Inače samo selo struju dobija 25. decembra 1958. godine, a telefon znatno ranije 1920.
Opštine Alibunar i Plandište su 1968. povezane asfaltnim putem koje prolazi kroz Jermenovce. Naftaška kolonija je formirana 1955. kada su sagrađeni savremeni stanovi, radnički hotel i restoran društvene ishrane. Od 1973. godine otvorena je banja sezonskog karaktera sa lekovitom termalnom vodom koja je nakon par godina prestala sa radom. Centralni vodovod ovo naselje dobija 1976. godine.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Jermenovci se nalaze u zapadnom delu opštine. Na svega 500 metara zapadno od ovog sela je kanal Dunav Tisa Dunav preko kojeg postoji most koji spaja opštinu sa alibunarskom opštinom. Inače, kanal DTD je počeo da se gradi 1947. godine po projektu inženjera Nikole Mirkova. Sve vode opštine otiču u DTD. Njegova ukupna dužina je 150 km, a 30 km protiče kroz opštinu Plandište. Razmak između kruna nasipa je od 50 do 60 metara, a visina nasipa se kreće između 5 i 7 metara. Ovaj kanal odvodnjava severni deo atara Jermenovaca. Nadmorska visina sela je 78 m. U ataru Jermenovaca nalazi se i najniža tačka nadmorske visine u opštini koja iznosi 74,6 m. Sam atar Jermenovaca ima oblik nepravilnog mnogougla, pravac pružanja je severozapad-jugoistok dužine 13 kilometara. Najveća širina jermenovačkog atara je 8 km. Selo se pruža jugozapad-severoistok. Oblik naselja je nepravilnog pravougaonika. Dužina sela je 1500, a širina 750 m. Postoje 4 dužne i isto toliko poprečnih ulica. Seku se pod pravim uglom i sve su asfaltirane. Na ulicama ima dosta zelenila. Selo nema prirodnih spomenika kulture ni parkova. Ima samo jedan spomenik palim borcima u Drugom svetskom ratu koji je izgrađen 1961. godine.
Demografija[uredi | uredi izvor]
- Prema popisu iz 1910. godine je imao 1606 stanovnika (Mađari 1581 (98,4%), Nemci 16, Slovaci 2, Rumuni 2, Srbi 2 (0,1%) i ostalih 3).
- Prema popisu iz 1991. godine je imao 1158 stanovnika (Mađari 871 (75,3%), Srbi 84 (7,3%), Slovaci 59 (5,1%), Jugosloveni 38, Rumuni 24, Romi 20, Hrvati 10, Nemci 9, Albanci 5, Bugari 2, Makedonci 2, Crnogorci 2, Rusini 1, ostalih 1, nepoznati 25, nisu izjasnili 3, regija 2).
- U naselju Jermenovci živi 817 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,5 godina (39,1 kod muškaraca i 43,7 kod žena). U naselju ima 382 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,70.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Mađarima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 0 | 0 | ||
| 80+ | 10 | 19 | ||
| 75—79 | 6 | 34 | ||
| 70—74 | 29 | 40 | ||
| 65—69 | 37 | 42 | ||
| 60—64 | 17 | 27 | ||
| 55—59 | 33 | 27 | ||
| 50—54 | 29 | 45 | ||
| 45—49 | 50 | 29 | ||
| 40—44 | 37 | 36 | ||
| 35—39 | 35 | 36 | ||
| 30—34 | 33 | 33 | ||
| 25—29 | 33 | 31 | ||
| 20—24 | 21 | 23 | ||
| 15—19 | 27 | 34 | ||
| 10—14 | 39 | 35 | ||
| 5—9 | 31 | 25 | ||
| 0—4 | 28 | 22 | ||
| Prosek : | 39,1 | 43,7 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 397 | 94 | 267 | 20 | 15 | 1 |
| Ženski | 456 | 59 | 265 | 116 | 16 | 0 |
| UKUPNO | 853 | 153 | 532 | 136 | 31 | 1 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 209 | 93 | 0 | 33 | 45 |
| Ženski | 124 | 39 | 0 | 3 | 48 |
| UKUPNO | 333 | 132 | 0 | 36 | 93 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 1 | 2 | 10 | 2 | 3 |
| Ženski | 0 | 0 | 12 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 1 | 2 | 22 | 3 | 3 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 1 | 3 | 5 | 5 |
| Ženski | 1 | 0 | 1 | 6 | 10 |
| UKUPNO | 1 | 1 | 4 | 11 | 15 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 5 | 0 | 0 | 1 | |
| Ženski | 1 | 0 | 0 | 2 | |
| UKUPNO | 6 | 0 | 0 | 3 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
