Jovac (Ćuprija)
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Jovac | |
|---|---|
 Znamenitosti sela Jovca | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pomoravski |
| Opština | Ćuprija |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  1080 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 54′ 04″ S; 21° 19′ 02″ I / 43.901166° S; 21.317166° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
.svg)  Jovac Jovac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 35205 |
| Pozivni broj | 035 |
| Registarska oznaka | ĆU |
Jovac je naselje koje se nalazi u Srbiji u Pomoravskom okrugu. Prema popisu iz 2011. godine, u Jovcu živi 1080 stanovnika. Zajedno sa selom Dvorica čini jednu mesnu zajednicu koja pripada opštini Ćuprija. Prve pisane tragove koji govore o Jovcu nalazimo u Hrisovulji kneza Lazara koju on izdaje manastiru Ravanici, oko 1380. godine. Original nije sačuvan, ali postoji nekoliko njenih prepisa. Povelja sadrži oko 350 toponima, od kojih su 146 bili nazivi sela, među kojima se nalaze i Eohovac (Jovac) i Pridvorica (Dvorica), na levoj obali Velike Morave. Po broju toponima koji se pominju u Hrisovulji, možemo zaključiti da je Pomoravlje u tom periodu bilo bogato naseljeno i napredno.
Jovac se nalazi na 150. kilometru južno od Beograda, idući putem E-75 (Beograd - Niš) i na 12. kilometru južno od Jagodine (regionalni put R 217). Jednim svojim delom, Jovac se naslanja na padine planine Juhor, dok drugi deo leži na plodnoj moravskoj ravnici. Ako se uzme u obzir ovakav geografski položaj, lako je zaključiti da selo poseduje veliki potencijal u uzgajanju različitih biljnih kultura i životinjskih vrsta. U prilog tome ide i činjenica da je Jovac okružen trima pomoravskim gradovima, koji se nalaze vrlo blizu: Jagodinom (12 km), Ćuprijom (11,9 km) i Paraćinom (16,5 km).
Uprkos velikom potencijalu, Jovac se, kao i većina srpskih sela, susreće sa problemom migracija stanovništva u veće sredine i u inostranstvo. Treba napomenuti da ovakav negativni trend nije bio prisutan uvek. Jovac je selo koje je nekada bilo čuveno po grožđu i vinu. Svaki stanovnik je u proseku posedovao oko 2 hektara vinograda, a jovačko vinogorje prostiralo na čak 800 hektara. U tom periodu, zahvaljujući velikom privrednom i ekonomskom usponu, Jovac je bio zasebna opština sa konstantnim porastom stanovnika. Privredni uspon pratio je i kulturni procvat.
Danas se stanovništvo bavi zemljoradnjom ili je zaposleno u okolnim gradovima. Poslednjih godina beleži se porast u proizvodnji meda i pčelinjih proizvoda, što bi u budućnosti, zahvaljujući prirodnom potencijalu, moglo postati prepoznatljiv brend i izvor prihoda stanovništva.
Selo Jovac ima osnovnu školu sa osam razreda, vrtić, poštu, mesnu kancelariju, ambulantu, apoteku, frizerski salon, fudbalski klub, dve prodavnice i dve poljoprivredne apoteke.
Ime[uredi | uredi izvor]
O nastanku imena sela postoje dve teorije:
(1) Po mišljenju Stanoja M. Mijatovića iznetom u knjizi "Belica" iz 1930. godine, selo Jovac dobilo je ime po mnoštvu drveta jove koje je raslo na ovim prostorima;
(2) Jovan Mišković u svom "Topografskom rečniku jagodinskog okruga", pak, smatra da je Jovac dobio ime po nekom čoveku, Jovanu, koji se tu prvi doselio. Takođe, Mišković nalazi da se Jovac deli na tri mahale: Užarsku, Planjansku i Nekrštenu, a same delove sela deli na Gornji i Donji Jovac. Donji Jovac predstavlja starije naselje, dok Gornji Jovac nastaje selidbom stanovnika zbog stalnog izlivanja Velike Morave.
Oto Dubislav Pirh će Donji Jovac nazvati Veliki Jovac, a Gornji Jovac će nazvati Mali Jovac. Pirh pominje još jedno naselje, Vranjevac, čijih tragova danas nema, ali toponim je ostao u nazivu potoka koji protiče kroz centar sela.
Legenda kaže da je u starom kraju, negde u topličkim brdima, živela baba Stana sa svojim usinjenikom i njegovim blizancima. Njen usvojenik beše tako bistar, da niko nije umeo pesnički da napija zdravice kao on. Uz gusle je opevao mnoge događaje i ismejao mnoge zulumćare. Na jednom saboru, zbog ovakvog dara, na njega je nasrnuo turski vrsnik. Želeći da se odbrani, on ubode Turčina otrovnim vrhom gudala i usmrti ga. Iste noći, Stana, njen usinjenik i njegova dva blizanca pobegoše na sever. Na svakom odmorištu, blizanci htedoše da ostave darove i tu se zauvek nasele, međutim, Stana, gledajući u travni kolut, predviđala je divotni kraj u koji će doći i oni bi odmah kretali dalje.
Tih dana, u mestu u kome im je Usud odredio stalno mesto boravka, u svojoj busiji ležao je Ciganin koji je gonjen od strane vlasti, jer je neovlašćeno iskrčio moravsku obalu zaraslu jovama, koje su mu bile potrebne da dubi predmete od drveta. Iskrčena obala nije mogla da zadrži nabujalu reku, koja se izli i poplavi najbolje njive. Svi usevi bili su uništeni, a glad je zahvatila čitavo stanovništvo. Jedne noći, kada je baba Stana sa usinjenikom i blizancima pristigla u selo, Ciganin se uplaši, opali iz puške i usmrti blizance. Ovo mesto od tada se zove Dva groba. Seljani prihvatiše baba Stanu i nesrećnog roditelja i ponudiše im stanovanje na mestu gde je Ciganin drvljenisao. Kako nije želeo da sebi dom pravi na tuđoj zemlji, doseljenik ode prema vodoplavnoj nizini i povrati poplavljeno zemljište. Na obalama zasadi jove, koje su ponovo postale zaštitnice sela od izlivanja reke. Od mnoštva jova nasta ime Jovac.
Nazivi sela Jovac kroz istoriju:
Eohovac - Hrisovulja kneza Lazara manastiru Ravanici (1380. godina),
Jehovac - Braničevski tefter (1467. godina) i Najpergov popis sela iz Srbije (1718. godina),
Jovac - savremeni popisi.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Naselje Jovac nalazi se na 120m nadmorske visine, na (E) 21°18′57″ istočne geografske dužine i (N) 43°54′15.8″ severne geografske širine. Ukupna površina njegovog atara je 1.614ha. Kako je to slučaj i sa selima Temnića i Levča, Jovac je osnovan pored žive tekuće vode - potoka Vranjevca. Spada u srednje zbijena sela, a najveća koncentracija kuća nalazi se sa leve i desne strane regionalnog puta.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Zahvaljujući povoljnom geografskom položaju, Velika Morava još u praistoriji, a naročito u kasnijim periodima postala je stecište različitih kultura, naroda i entičkih grupa. Razni lokaliteti i nalazišta govore nam o razvijenom životu i kulturi davno izumrlih naroda koji su naseljavali plodnu moravsku ravnicu. Neki od njih su: jevrejsko groblje, tursko groblje, dva groba, najverovatnije iz srednjeg veka i ostaci dve crkve. Mnogi od njih još uvek su nedovoljno istraženi.
Prve pisane tragove u kojima se pominje Jovac nalazimo u Hrisovulji kneza Lazara koju on izdaje manastiru Ravanici i pritom mu daruje veliki prilog u vidu zemljišta i srebra. Original ove Povelje nije sačuvan i danas postoje samo prepisi: vrdnički, bolonjski i ravanički. Po ovim prepisima, godina nastanka Hrisovulje je različita, ali se može reći da je nastala negde oko 1380. godine. Povelja sadrži oko 350 toponima, od kojih su 146 bili nazivi sela, među kojima se nalaze i Eohovac (Jovac) i Pridvorica (Dvorica), na levoj obali Velike Morave.
Francuski poslanik Šarl de Feriol, koji je pratio turskog sultana na ugarske pohode krajem 17. i početkom 18. veka, zabeležio je da ravnica oko Jagodine izgleda divno, ali da je potrebno mnogo godina mira kako bi se iskoristio njen puni potencijal. Prema spisku parohija iz 1724. godine Jovac je imao 15 domova, a prema istom izvoru 1735. godine 18 domova.[1]
U toku Prvog svetskog rata, veliki broj vojno sposobnog stanovništva sa prostora Jovca i Dvorice je mobilisan. Mnogi od njih učestvovali su u slavnim pobedama srpske vojske u Kumanovu, Bitolju, Bregalnici... Takođe, veliki broj njih prošao je Albaniju i boravio na ostrvima Krfu i Vidu. Nažalost, 141 meštanin Jovca i Dvorice izgubio je život u ovim bitkama i nije dočekao kraj rata. Njima i izginulim meštanima u balkanskim ratovima, stanovništvo Jovca odužilo se podizanjem spomenika u porti crkve, osvećenom 30. jula 1936.[2] U sklopu ovog spomenika bio je i spomenik kralju Aleksandru I Karađorđeviću koji je nakon Drugog svetskog rata srušen i koji čeka na obnavljanje. Na spomeniku je ispisano: "Izginulima u ratovima za oslobođenje zemlje 1912—1918. godine. Spomen podižu seljani Donjeg Jovca, Gornjeg Jovca i Dvorice, 1934. godine. Dobrotvori: Jovačka zemljoradnička kreditna zadruga i Đorđe Velimirović iz Dvorice."
Početak Drugog svetskog rata u Jovcu obeležilo je masovno odvođenje stanovništva u zarobljeništvo. Veliki broj sposobnih muškaraca boravio je u Austriji i Nemačkoj na prinudnom radu. Godine 1942, na prostoru Pomoravlja, nemačku okupacionu vlast zameniće bugarska. Polovinom oktobra 1944. godine, došlo je do borbe sovjetskih snaga sa vojskom nemačke, za položaj Đula, u blizini železničke stanice Jovac. Sovjeti su potiskivali nemačku vojsku prema Gilju i Jagodini i tom prilikom stradalo je 15 sovjetskih boraca i jedan niži oficir. Sedmorica boraca sahranjeno je u porti crkve u Jovcu, dok je osmorica boraca i niži oficir sahranjeno u dvorištu Mesne kancelarije Ostrikovac. Pop Tihomir Jovanović 17.10.1944. godine, u popodnevnim časovima, služio je opelo izginulim oslobodiocima. Ekshumacija njihovih tela sprovedena je 1962. godine i oni su, zajedno sa svim crvenoarmejcima izginulim na prostoru Pomoravlja, sahranjeni u kompleksu Rusko groblje u Jagodini. Na mestu gde su počivali, danas se nalazi spomen-ploča, koja je u jako lošem stanju. Odmah nakon oslobođenja Ćuprije, u ovaj grad stiže 45. divizija NOVJ kojoj pristupaju mnogi meštani sela Jovca i Dvorice (oko 200 ljudi). Oni su sa svojom divizijom učestvovali u daljem oslobođenju Srbije, a njih 16-orica nije dočekalo kraj rata.
Religija[uredi | uredi izvor]
Većinsko stanovništvo sela je pravoslavno. Selo slavi dve seoske slave, Ognjenu Mariju i Svetu Trojicu (Duhove). Gotovo sva seoska domaćinstva, tj. rodovi, imaju svog sveca zaštitnika i slave slavu. Najbrojniji su oni koji slave: Svetog Nikolu, Svetog Jovana, Svetu Petku, Svetog Dimitrija, itd. U centru sela nalazi se i hram posvećen upravo Silasku Svetog Duha na apostole, tj. Svetoj Trojici.
Hram Silaska Svetog Duha na apostole (Svete Trojice), jedan je od najstarijih u okruženju sela Jovca, od koga je stariji jedino hram Svetog Jakova u selu Duboka kod Jagodine koji datira iz XV veka. Sadašnji izgled hram dobio je gradnjom u nekoliko etapa u XIX i XX veku, međutim, interesantan je podatak da u njegovim temeljima postoji jedna dosta starija sakralna građevina, koji datira iz 1670. godine i koja svojim oblikom i dimenzijama prevazilazi mogućnosti mnogih tadašnjih provincijskih naseobina pod turskom vladavinom, čime zaključujemo da je Jovac ranije bio jedno napredno i bogato naselje. Ako uzmemo u obzir i činjenicu da se ime Jovca prvi put pominje u Hrisovulji kneza Lazara koju on izdaje manastiru Ravanica (oko 1380. godine), možemo zaključiti da naše selo ima dugu tradiciju i bogatu istoriju. Hramu pripada i Antimins iz 1772. godine, osveštan od strane episkopa vršačkog, Sofronija Jovanovića. Antimins se trenutno nalazi na čuvanju u manastiru Kalenić i ima kulturno-istorijski značaj.
Današnji hram skromnijih je dimenzija, uprošćenog i jasnog jednobrodnog prostora, sa krajnje svedenim programom polihromije. Građevina je bez kubeta, sa poligonalnom apsidom na istočnoj strani, naglašenim ugaonim pilastrima koji se u vrhovima završavaju otvorenim kvadratnim kupolicama, sa jednodelnim prozorima, ali trodelnim (danas prepravljenim) ulazom, iznad koga je rozeta danas potpuno prezidana. Otvoreni eksonarteks na zapadnoj strani iznad koga se uzdiže kvadratni zvonik nastao je u novije vreme.
Zbog svog arhitektonskog i kulturno-istorijskog značaja, od 21. marta 2007. godine, hram se nalazi pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kragujevcu.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Najraniji doseljenici u ove krajeve najverovatnije su zatekli površine pod gustom šumom u brdima, barama i šikarama sa topoljarima (u predelu Velike Morave) koje su morali da krče i raščišćavaju. Dobre 3/5 zemljišta čini ravnica sa jakom i plodnom zemljom, dok je 2/5 bregova i brda sa slabijom zemljom.
Zemljište u dolini je potpuno ravno, zbog nanosa reke, i u njemu je najprisutnija crnica. U ovom kraju uspevaju sve vrste žitarica, detelina, industrijsko bilje, voće i povrće i to sa izvanrednim prinosima. Padine Juhora (bliže podnožju) pogodne su za gajenje voća i vinove loze, dok su strmiji krajevi pogodni za razvoj stočarstva i šumarstva. Na padinama Juhora prisutne su i klisure potoka sa felpadskim stenama, što otvara mogućnost stvaranja kamenoloma i rudnika porcelana, grafita i kvarca.
Razvoj privrede u Jovcu i Dvorici usledio je nakon Prvog, a naročito nakon Drugog svetskog rata. Stiču se nova znanja na planu poljoprivrede, mehanizacija se osavremenjuje i zemljište se bolje obrađuje. Meštani dolaze do novih, najkvalitetnijih sorti poljoprivrednih kultura, a najviše se razvija vinogradarstvo, koje celom selu daje velike prihode. U selu se otvaraju dućani, vinarska zadruga, kafane, pekare, mesare, kovačke radnje, krojačke radnje, itd. Veliki broj meštana se zapošljava i, pored poljoprivrede, bavi se zanatstvom. Selo je elektrifikovano su 1946. godine, nakon čega dobija i bioskop. Treba napomenuti da je je električna energija u Jovac stigla pre nego u okolnim gradovima.
Međutim, nakon ovako velikog napretka, dolazi nova struja. Zemljište se konfiskuje, a otvaranjem fabrika u gradovima, stanovništvo sela masovno se seli u gradove i napušta seosku sredinu.
Iz navedenog se može zaključiti da sela Jovac i Dvorica imaju veliki privredni potencijal, koji treba iskoristiti.
Poljoprivreda[uredi | uredi izvor]
Kada govorimo o Jovcu, nemoguće je ne pomenuti da je ovo selo nekada, pa i sada, poznato po dobrom grožđu i vinu. Jovačko vinogorje pripada rejonu Tri Morave, Jagodinski podrejon. Ovom rejonu pripadaju još i paraćinsko, jagodinsko, levačko, trsteničko, temnićko, kruševačko, župsko i ražanjsko vinogorje, a sva vinogorja zajedno, po kvalitetu i prinosima, spadaju u drugu grupu vinograda, čiji je prinos oko 2 kg po čokotu, odn. 7500-8000kg po hektaru.
U 19. veku, selo Jovac, kao i čitav Jagodinski okrug, bio je jedan od najbogatijih predela vinovom lozom u Srbiji. Gotovo da je svaka kuća, bez obzira na ekonomski status, imala vinograd. Zbog povoljnih klimatskih i zemljišnih uslova, svaki zasađeni lastar je uspevao i rađao grožđe. Ovakva situacija potrajala je sve do 1882. godine, kada je epidemija filoksere i plamenjače zahvatila ceo rejon i uništila oko 65% vinograda.
U periodu između 1882. i 1900. godine, jovački vinogradi bili su potpuno uništeni. Tada, meštanin Jovca, Milun Lukić, nabavkom posebne sorte grožđa, otporne na filokseru, obnavlja prvo svoj vinograd, a onda ubeđuje i ostale meštane u to.
Tako je, 1908. godine, osnovana vinogradarska zadruga, od koje su starije jedino Vinarska zadruga u Aranđelovcu (osnovana 1904. godine) i Vinarska zadruga u Smederevu (osnovana 1906. godine). Osnivač zadruge bio je Milun Lukić. Ona se u početku bavila podizanjem vinograda i imala je oko 60 zadrugara-vinogradara. Član je mogao postati svaki meštanin koji ima vinograd. Prve sudove i opremu za preradu grožđa zadruzi su darovali sami vinogradari, u želji da njihov zajednički posao uspe.
Nakon osnivanja vinogradarske zadruge, zadrugari na dobrovoljnoj bazi počeli su da grade i vinski podrum. Balkanski ratovi i Prvi svetski rat usporili su zidanje podruma, koji je konačno završen 1922. godine i tada počinje sa radom Vinogradarsko – zemljoradnička zadruga. Tada je sve počelo. Jovac i Dvorica doživljavaju veliki uspon, a kako je Morava stalno plavila ravničarski deo, bilo je isplativo baviti se vinogradarstvom u brdskim krajevima sela. Tako je broj zadrugara stalno rastao, a površina zasađena vinogradima bivala sve veća. Jovački vinogradi tada su se prostirali od Jagodine do Varvarina, a svako domaćinstvo imalo je u proseku po 2 hektara pod vinogradima. Ako se uzme u obzir da je tada Jovac imao oko 400 domaćinsatva, može se zaključiti da je pod vinogradima bilo čak 800 hektara. U periodu između dva svetska rata (1919—1941. godine) vinogradarstvo u selima Jovac i Dvorica beleži najveći napredak, samim tim i ekonomsku snagu, a imovinski status stanovništva raste. U tom periodu ova sela postaju jedna od najnaprednijih u predratnoj Srbiji. Po tadašnjim istraživanjima, svaki stanovnik Srbije pio je prosečno oko 20 litara vina, dok je danas taj prosek 4-5 litra po osobi. U to vreme, u Jovac su dolazili Nemci i Austrijanci da kupuju čuvenu Jovačku ružicu. Stari Jagodinci umeli su da komentarišu da je bila toliko dobra da je mogla da "tera voz". Godine 1937/38. Jovačka vinogradarsko – zemljoradnička zadruga izvozila je svoje stono vino i grožđe u Nemačku i Austriju, pa su stanovnici Beča i Minhena, za vreme ručka pili upravo naše, jovačko vino.
U ovom periodu, reklama nije bila ovakva kao danas, ali su se oštroumni meštani svakako dobro snašli i psihološkim putem širili priču o čuvenom jovačkom vinu. Evo kako: Lepo obučen meštanin, srednjih godina i dobrog imovinskog stanja, otišao bi u neku od boljih kafana u Kragujevcu, Kruševcu ili Beogradu i naručio bogati ručak. Nakon obeda, od mehandžije bi potražio jovačko vino. Tada bi se mehandžija našao u čudu, jer ne zna za to vino i nema ga u ponudi. Sutradan, to bi uradio sledeći meštanin, narednog dana sledeći, itd. Tada bi se mehandžija raspitao o tom jovačkom vinu i našao način da ga nabavi. Kako je to vino bilo izuzetno pitko, bilo je vrlo lako učiniti ga prijemčivim i drugim posetiocima kafane. Tako se jovačko vino pročulo svuda po Srbiji, pa čak i na samom srpskom dvoru.
U sastavu Jovačke vinogradarsko-zemljoradničke zadruge, posle Drugog svetskog rata, 1946. godine, osniva se električarska zadruga. Te godine, oktobra meseca, električarska zadruga dovodi struju u Jovac i Dvoricu (među prvim selima u Srbiji). Tada je u Jovcu, kod potoka, zasijala i prva svetleća reklama, pre nego u okolnim gradovima: Paraćinu, Ćupriji i Jagodini.
Jovačka vinarska zadruga radila je sve do 1958. godine, a onda je pripala firmi Navip.
Danas se u Jovcu pod vinovom lozom nalazi 9,6 hektara zemlje, sa tendencijom porasta. Jovački podrumi u sastavu su firme „Navip“ iz Zemuna, a Mesna zajednica Jovac-Dvorica podnela je zahtev za restituciju imovine. Očekuje se da će jovački podrumi u najskorijoj budućnosti biti vraćeni Jovcu i ponovo pušteni u funkciju.
Pored vinogradarstva, u Jovcu je prisutna duga tradicija bavljenja pčelarstvom. U početku su se pčele gajile u vrškama (trmkama), a kasnije, razvojem novije tehnologije, njih su zamenile košnice. Interesantan je podatak da su u Jovcu, zbog povoljnih uslova, pčelarili i ljudi iz okolnih mesta i gradova. Jovac trenutno ima dvadeset pčelara i većina njih su članovi udruženja pčelara „Ravanica“ iz Ćuprije. Inače, prosek broja pčelinjih društava po jednom pčelaru iznosi negde oko deset. Trenutno je u Jovcu prisutan porast broja pčelara i uglavnom je sve više mladih ljudi koji se odlučuju za bavljenje ovom granom poljoprivrede. Ukoliko se ova pozitivna tendencija nastavi i ubuduće, očekuje se da u narednom periodu broj pčelinjih zajednica u Jovcu i Dvorici naraste i do hiljadu. Zanimljiv je statistički podatak koji ukazuje da je u 2013. godini Srbija izvezla oko 3 371 000 kg meda. Za dve godine, Jovac i Dvorica mogli bi da proizvedu oko 40 000 kg meda, što je čak 1,2% od ukupnog izvoza meda iz Srbije.
Nedvosmisleno je da potencijala za bavljenje ovom poljoprivrednom granom u Jovcu i Dvorici ima. Ohrabrujuć je i podatak da broj pčelara u našim mestima raste iz godine u godinu i da takva situacija stvara mogućnost da i ovako mala mesta u budućnosti dobiju svoj prepoznatljiv proizvod
Pored vinogradarstva i pčelarstva, zbog svoje povoljne geografske pozicije i blizine tri grada, Jovac ima dobrih uslova za uzgajanje voća, povrća i stoke. Trenutno meštani najviše uzgajaju žitarice (kukuruz, pšenicu, ječam), jagodičasto voće, a od povrća paradajz, krastavac i papriku.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Jovac je jedno od retkih sela u okolini koje ima osnovnu školu od osam razreda i obdanište sa celodnevnim boravkom, čiji su prostorni kapaciteti veoma veliki.
Prvobitno ime jovačke škole bilo je OŠ “Vuk Stefanović Karadžić”, a kasnije je promenila ime u OŠ “Đura Jakšić”. Nalazi se u centru sela i pripada matičnoj školi “Đura Jakšić” iz Ćuprije.
Postoji pretpostavka da je osnovna škola u Jovcu postojala još od 1839. godine, ali kako se prvi spisi koji svedoče o njenom postojanju pojavljuju tek 1842, ova godina uzima se za početak njenog rada. Časove u jovačkoj školi u prošlosti su pohađali učenici iz sela: Jovac, Dvorica, Sinji Vir, Trešnjevica, Ostrikovac, Majur, Bresje, Glavinci, Kolare i Dragoševac.
Do 1888. godine Jovac nije imao stalnu školsku zgradu. Zna se da je izvesno vreme škola radila u privatnoj kući Petra Vićića. Izgradnja današnje zgrade osnovne škole započeta je 1885, a završena 1888. godine. Za njenu izgradnju najveću zaslugu odnosi Neša Milenković Nešica, tadašnji predsednik Jovačke opštine i narodni poslanik okružne Jagodinske skupštine. Bez obzira na veličinu sela Jovac i Dvorica, kao i okolnih sela iz kojih je dolazio veliki broj đaka, zgrada škole bila je dovoljno velika da su se u njoj mogle obavljati i druge aktivnosti bitne za selo.
U jovačkoj školi službovali su učitelji iz raznih krajeva Srbije, a iz nje su na dalje školovanje izlazili mnogi veliki stručnjaci, među kojima su: Živojin Milenković – prvi Jovčanin sa završenim fakultetom, Miloje Đorđević Milojica – doktor filoloških nauka na odseku za nemački jezik, Saša Borović – jedan od najvećih stručnjaka u oblasti kardiohirurgije i mnogi drugi. Zbog savremenih trendova napuštanja seoskih sredina i odlaska u veće gradove, danas jovačka škola beleži konstantan pad u broju učenika. Činjenica koja ohrabruje je da broj studenata u Jovcu iznosi negde oko 50, što je 4,7% od ukupnog broja stanovnika sela. Primera radi, u Trešnjevici ovaj procenat je negde oko 1,3%, Ostrikovcu 2,6%, a na nivou čitave Republike Srbije svega oko 3% od ukupnog broja stanovnika.
Što se tiče vrtića, kamen temeljac svečano je postavljen 30. decembra 1980. godine. Skoro godinu dana kasnije, 27. novembra 1981, vrtić je svečano otvoren i zvanično primio prvu generaciju predškolaca. Prvobitno njegovo ime bilo je "Kurir Jovica", da bi nedavno promenio ime u "Petar Pan". Opremljen je savremenim učilima i zapošljava vaspitače i pomoćno osoblje koje deci pruža ugodan boravak i neophodne osnove za dalje školsko obrazovanje. Pored predškolskog programa, mališanima je dostupan i celodnevni boravak koji uključuje tri obroka i popodnevni odmor. Vrtić svake godine organizuje ekskurzije i zimovanja, gde mališani obilaze znamenitosti Srbije i međusobno se druže i upoznaju.
Znameniti meštani[uredi | uredi izvor]
- Milica Jakovljević Mir Jam
Prema podacima iz 4. toma biografija srpskih pisaca u izdanju Matice srpske, Milica Jakovljević, poznatija pod pseudonimom Mir Jam rođena je u Jovcu, 22. aprila 1887. Bila je srpska književnica. Detinjstvo i mladost provela je u Kragujevcu, a nakon Prvog svetskog rata preselila se u Beograd. Novinarsku karijeru je započela u beogradskim „Novostima“, a nastavila u „Nedeljnim ilustracijama“. Pod pseudonimom Mir Jam objavila je više ljubavnih priča i romana. Umrla je u Beogradu, 22. decembra 1952. godine.
- Mlađa Veselinović
Srpski glumac, rođen 1915. godine u Jovcu. Predratni je oficir vojske Kraljevine Jugoslavije. U Drugom svetskom ratu je zarobljen i deportovan u logor. U logoru je počeo da glumi. Sa svojom suprugom Brankom Veselinović, poznatom glumicom, sreo su se i zavoleo u Jugoslovenskom dramskom pozorištu, u kojem su bili od osnivanja, 1947. godine. Umro je 27. decembra 2012. godine u Beogradu.
- Neša Milenković Nešica
Rodio se u Jovcu. Bio je predsednik jovačke opštine od 1880. do 1900. godine. Narodni poslanik okružne skupštine jagodinske nahije od 1880. do 1890. godine i okružne skupštine moravskog okruga od 1890. do 1912. godine. Lično je poznavao kralja Milana Obrenovića i bio njegov kućni prijatelj i kum. Kada bi govorio o njemu, kralj bi ga nazivao "naš Neša". Sa suprugom Stankom imao je tri sina: Živojina-Žiku (1876-1948), koji je bio lekar, Stanislava (Janićija) i Milenka i jednu ćerku, Živanu (Cajku), koja je bila udata u Jovcu za Miluna Lukića, osnivača jovačke vinogradarske zadruge. Neša Milenković Nešica kao predsednik jovačke opštine ima velike zasluge za izgradnju sela Jovca. Njegovom zaslugom je prošla železnička pruga Beograd-Niš pored sela Jovca 1884. godine, napravljena jovačka škola 1888. godine, obnovljena i dograđena crkva u Jovcu 1895. godine i kupljeno 800 hektara šume od sela Kolara u periodu 1884—1888. godine.
- Živojin-Žika Milenković - prvi meštanin sa završenim fakultetom
Rođen 30. januara 1874. godine u Jovcu od oca Neše Milenkovića i majke Stanke. Osnovnu školu završio je u Jovcu, gimnaziju u Jagodini, a medicinu u Gracu (Austrija) 1901. godine. Posle završetka studija radio je kao sreski lekar u Svilajncu i Jagodini do Balkanskih ratova 1912—1913. godine. U tom periodu bio je i predsednik i potpredsednik Crvenog krsta Jagodinske opštine i sreza. Godine 1906. ženi se Zorkom Laković, ćerkom beogradskog trgovca. U to vreme sagradio je kuću u Jagodini, u današnjoj ulici Kneginje Milice broj 31 (u toj zgradi je danas fotografska radnja "FOTO PERICA").
Kao sanitetski major srpske vojske, učestvuje u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu 1912—1918. godine i sa srpskom vojskom prelazi Albaniju i Solunski front. Nosilac je Albanske spomenice 1912.-18 godine. Posle Prvog svetskog rata postavljen je za načelnika sanitetske uprave Vardarske banovine u Skoplju. U Skoplju živi sa porodicom do 1941. godine kada je zbog okupacije Makedonije od strane Bugara morao da se seli ponovo u Jagodinu. U Jagodini živi do smrti, 1948. godine. Umire 1948. godine u Beogradu, gde je i sahranjen.
- Prof. dr Miloje Đorđević Milojica - prvi Jovčanin - doktor nauka
Rođen je 27.7.1938. godine u selu Jovcu od oca Aleksandra i majke Cvete (rođene Branković iz Mijatovca). Osmogodišnju školu završio je u Jovcu, 1953. godine, a Gimnaziju u Ćupriji 1957. godine. Posle gimnazije završio je kombinovane studije nemačkog jezika i književnosti i srpskohrvatski jezik 1963. godine na Filozofskom fakultetu u Sarajevu. Na ovom fakultetu radio je od 1963. godine najpre kao asistent za nemački jezik, zatim kao docent, kao vanredni profesor i na kraju kao redovni profesor katedre za istoriju nemačkog jezika i savremeni nemački jezik, sve do 1992. godine, kada je morao da napusti Sarajevo zbog raspada Jugoslavije.
Postdiplomske studije lingvističkog smera završio je na Filološkom fakultetu u Beogradu 1965. godine, a doktorsku disertaciju "Razvoj analitičkih glagolskih oblika u nemačkom jeziku" odbranio je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 1974. godine.
Bavio se pitanjima iz istrije germanistike i leksikografije nemačkog jezika, pa su to i njegovi najznačajniji radovi iz ove oblasti:
1. Umlaut u "Hronici o carevima", Sarajevo 1972. godine;
2. Neki novi izrazi i značenja u nemačkom jeziku starovisokonemačkog perioda, Novi Sad 1973. godine;
3. Razvoj perfekta i pluskvamperfekta u nemačkom jeziku, Sarajevo 1976. godine.
Supruga, dr Mira Đorđević je doktor nemačkog jezika i književnosti, ali nemaju dece. Od 1992. godine i danas žive u Nemačkoj.
- Dr Saša Borović
Dr Saša Borović je kardiohirurg i radi u Institutu za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“, Beograd, od 1996. Znanje iz oblasti adultne kardiohirurgije sticao je tokom usavršavanja u Poljskoj, Italiji i Sjedinjenim Američkim Državama. Boravio je u Texas Heart Institute, u Hjustonu tokom 2009/2010 godine i tada radio kao „fellow“, na odeljenju za transplantaciju srca i mehaničku potporu srcu, pod mentorstvom profesora Frejzera. Prvi je laureat nagrade „Dr Branislav Radovančević“ koju je ustanovilo Internacionalno udruženje za transplantaciju srca (Intrenational Society for Heart and Lung Transplantation). Bio je glavni organizator i jedan od programskih direktora Četvrtog međunarodnog foruma o srčanoj slabosti „Brano Radovančević“ koji je održan u Beogradu 2011. godine. Ovaj forum je okupio 120 vrhunskih predavača po pozivu iz celog sveta. Dr Saša Borović je biran u stručne komisije i stručna tela za transplantaciju srca od strane Ministarstva zdravlja Srbije i Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje.
Tokom boravka i rada u Hjustonu, dr Saša Borović je sa vodećim ljudima iz Srpsko-američke privredne komore iz Hjustona osmislio Medical Student Advancement Program – MedSAP. Intenzivno je radio na uspostavljanju programa i pregovorima između Srpsko-američke privredne komore iz Hjustona i Medicinskog fakulteta u Beogradu. Od strane Srpsko-američke privredne komore iz Hjustona zvanično je postavljen za osobu koja će biti spona između dve institucije i koja će se brinuti o regularnosti programa. Za svoja zalaganja na MedSAP-u, dobio je 2012. zahvalnicu za izvanredan doprinos unapređenju znanja najboljih studenata Medicinskog fakulteta. Zahvalnicu dodeljuje Studentnski parlament Medicinskog fakultete Univerziteta u Beogradu.
Poreklom iz Jovca je i Goran Maksimović, bivši srpski i jugoslovenski strelac, otac srpske olimpijske vicešampionke u streljaštvu, Ivane Maksimović.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Jovac živi 2037 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,8 godina (43,2 kod muškaraca i 46,2 kod žena). U naselju ima 398 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,16.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
"Krsta nose na drugi dan sv. Trojice. Selska je slava Mladenci, koju su izodavna ustanovili, zbog prestanka neke zarazne bolesti, koja je jako u ljudma i stoci besnila."-Jovan Mišković
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 0 | 4 | ||
| 80+ | 9 | 16 | ||
| 75—79 | 23 | 41 | ||
| 70—74 | 55 | 70 | ||
| 65—69 | 51 | 71 | ||
| 60—64 | 37 | 43 | ||
| 55—59 | 20 | 23 | ||
| 50—54 | 44 | 34 | ||
| 45—49 | 57 | 45 | ||
| 40—44 | 60 | 53 | ||
| 35—39 | 42 | 40 | ||
| 30—34 | 25 | 26 | ||
| 25—29 | 28 | 26 | ||
| 20—24 | 27 | 29 | ||
| 15—19 | 51 | 41 | ||
| 10—14 | 41 | 34 | ||
| 5—9 | 21 | 29 | ||
| 0—4 | 20 | 22 | ||
| Prosek : | 43,2 | 46,2 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 529 | 131 | 351 | 31 | 16 | 0 |
| Ženski | 562 | 78 | 350 | 121 | 12 | 1 |
| UKUPNO | 1.091 | 209 | 701 | 152 | 28 | 1 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 247 | 44 | 0 | 0 | 119 |
| Ženski | 102 | 22 | 0 | 0 | 23 |
| UKUPNO | 349 | 66 | 0 | 0 | 142 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 4 | 9 | 21 | 0 | 9 |
| Ženski | 0 | 2 | 12 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 4 | 11 | 33 | 1 | 9 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 0 | 6 | 3 | 6 |
| Ženski | 0 | 2 | 3 | 13 | 15 |
| UKUPNO | 0 | 2 | 9 | 16 | 21 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 5 | 0 | 0 | 21 | |
| Ženski | 2 | 0 | 0 | 7 | |
| UKUPNO | 7 | 0 | 0 | 28 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Garić Petrović, Gordana (2010). „Demografske prilike i mreža parohija u Beogradskoj eparhiji od 1718. do 1739. godine”. Istorijski časopis. 59: 267—296.
- ^ "Politika", 31. jul 1936
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
