Jon Kreanga

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Јон Кренге)
Jon Kreanga
Jon Kreanga
Lični podaci
Puno imeJon Kreanga
NadimakPopa Smantana, Joan Vantura-Tara
Datum rođenja1837. ili 1839.
Mesto rođenjaTargu Njamc, Kneževina Moldavija
Datum smrti31. decembar 1889.
Mesto smrtiJaši, Kraljevina Rumunija
NacionalnostMoldavac, Rumun
Zanimanjepisac kratke priče, edukator, folklorista, pesnik, tekstilni radnik, klerik, političar
Književni rad
Period1864—1881.
Jezik stvaranjarumunski
Žanranegdota, dečja književnost, erotska književnost, basna, bajka, fantazija, lirska poezija, memoar, novela, satira, kratka priča, skeč
Potpis

Jon Kreanga, takođe poznat kao Nika al Lui Štefan a Petrei, Jon Torkalau i Joan Štefanesku (rum. Ion Creangă; Humulešti, 1. mart 1837. ili 1839 — Jaši, 31. decembar 1889), bio je poznati rumunski književnik, pripovedač i nastavnik. Glavna figura i klasik rumunske književnosti 19. veka, najpoznatiji je po svom autobiografskom delu Sećanja iz detinjstva (Amintiri din copilărie), po svojim romanima, kratkim pričama i bajkama, kao i po brojnim anegdotama.[1] Kreangin glavni doprinos fantastici i književnosti za decu uključuje narative struktuirane oko eponimnih protagonista (Harap Alb, Ivan Turbinka, Danila Prepeleac, Stan Pacitul), kao i bajke koje su zadužile konvencionalne forme (Priča o svinji, Koza i njeno troje dece, Majka sa tri snahe, Ćerka starca i ćerka starice). Viđeni kao remek-dela rumunskog jezika i lokalnog humora, njegovi radovi zauzimaju središnje mesto između kolekcije folklornih izvora i originalnog doprinosa književnom realizmu ruralne inspiracije. One su propraćene nizom doprinosa erotskoj književnosti, poznatoj pod nazivom „korozivi”.

Raščinjeni rumunski pravoslavni sveštenik sa nekonvencionalnim stilom života, Kreanga je imao rani uticaj kao inovativni edukator i autor udžbenika, dok se u kratkom periodu bavio nacionalističkom politikom, kada je radio sa Slobodnom i nezavisnom frakcijom. Njegov književni prvenac došao je relativno kasno, približno prateći njegovo blisko prijateljstvo sa Mihajem Emineskuom, nacionalnim rumunskim pesnikom, i njihovom zajedničkom pripadnošću uticajnom konzervativnom književnom društvu Junimea (Žunjima). Iako su ga mnoge kolege posmatrale sa rezervom, a prvenstveno cenjen zbog svojih beleženja usmene tradicije, Krenge je pomogao u propagiranju kulturnih smernica grupe u pristupačnom obliku. Kasniji kritičari, među kojima su i pisci poput Emineskua, Jona Luke Karađalea i Joana Slavičija, često su ga opisivali kao jednog od najistaknutijih predstavnika junimističke književnosti.

Jon Kreanga je posthumno dobio nekoliko priznanja i komemoracija od brojnih institucija, što u Rumuniji, tako i u susednoj Moldaviji. To uključuje i kuću Bojdeuka u Jašiju, koja je 1918. godine otvorena kao prva memorijalna kuća u Rumuniji. Njegov direktni potomak bio je Horija Kreanga, jedan od vodećih rumunskih arhitekti u međuratnom periodu.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Spomenik posvećen piscu Jonu Krengeu

Pozadina i porodica[uredi | uredi izvor]

Jon Kreanga je rođen u Humuleštiju u Kneževini Moldaviji, u nekadašnjem selu koje je do danas spojeno i predstavlja sastavni deo opštine Targu Njamc. Rođen je kao sin pravoslavnog trgovca Štefana sin Petra Čiubotariula i njegove žene Smarande.[2] Njegovo mesto rođenja, na granici sa šumovitim područjima,[3] nalazilo se u istočnom podnožju Karpata i predstavljalo je deo tadašnje Kneževine Moldavije. Stanovništvo okolnog regiona sačuvalo je arhaičan način života, kojim su dominirali pastirsko stočarstvo, proizvodnja tekstila i slična zanimanja,[4] a poznato je po očuvanju starih oblika lokalnog folklora.[5] Još jedna karakteristika ove oblasti, koja je ostavila utisak na porodičnu istoriju Kreange, bila je vezana za transhumatsku praksu i vezama između etničkih rumunskih zajednica sa obe strane planina, u Moldaviji i Transilvaniji: sa njegove majčinske strane, pisac potiče od seljaka iz Maramureša,[6] dok, prema istoričaru Georgeu Kalineskuu, poreklo njegovog oca može biti dalje na jugozapadu, u Transilvaniji.[3]

Porodica je dostigla značajnu poziciju u svojoj zajednici: Štefan sin Petar je ostvarivao stalni prihod od svoje putujuće trgovine vunom, dok je njegova supruga bila potomak Kreange iz Pipiriga, porodice vođa zajednice. Članovi potonje porodice uključuju moldavskog mitropolita Jakoba Stamatija, kao i Smarandinog oca, Vornika Davida, i njenog ujaka Kiubuka Klopotarula, monaha u manastiru Njamc.[7] Ponosna na ovu tradiciju, ona je insistirala na tome da njen sin nastavi karijeru u crkvi.[8]

Datum rođenja nije tačno preciziran. Prema sopstvenom sećanju pisca, on je rođen 1. marta 1837. godine — što je bio datum koji je još od tada osporavan.[7] U drugim izjavama, Kreanga pominje datume 2. mart 1837. ili nepoznati datum 1836. godine.[9] Tačnost drugih izveštaja podjednako je nepouzdana: opštinski registri iz tog perioda, kao i knjiga iz Humuleštija koje je objavio Đ. Ungureanu, daju kao datum 10. jun 1839. godine i pominju još jedno dete istog imena koje su njegovi roditelji dobili 4. februara 1842. godine (što je verovatniji datum rođenja Krengeovog mlađeg brata Zaheija).[9] Nepreciznost dotiče i druge aspekte njegovog porodičnog života: uočivši nepoklapanja u podacima, Kalinesku je odlučio da nije moguće znati da li su roditelji pisca bili u braku (i ako jesu, da li im je to bio prvi brak), niti koliko su dece imali zajedno.[9] Prema nekim izvorima, Krenge je imao sedam braće i sestara: Zaheija, Mariju, Ekaterinu, Ilijanu, Teodora, Vasila i Petra. Zahei, Marija i Ilijana umrle su 1919. godine, a ostali u detinjstvu. U vreme kada porodična imena nisu bila zakonski obavezna i kada su ljudi bili poznati prvenstveno po raznim nadimcima i patronimima, dečak je u zajednici bio poznat kao Nika, hipokorizam formiran od imena Jon, ili formalnije kao Nika al lui Štefan a Petrei („Nika od Štefana od Petra”, povremeno i kao Nik-a lui Štefan a Petrei).[10]

Detinjstvo, mladost i rukopoloženje[uredi | uredi izvor]

Kuća u Humuleštiju (Casa din Humulești), slika Aurela Baešua

Nakon idiličnog perioda, koji je opisan u prvom delu njegovih Sećanja iz detinjstva (Amintiri din copilărie), Jon Kreanga je poslat u osnovnu školu, instituciju koja je u to vreme bila u službi vlasti pravoslavne crkve, gde je postao poznat po svom buntovnom stavu i po svojim izostajanjima.[3] Među njegovim kolegama bila je i učenica Smarandica (kasnije poznata i kao Smaradna Posea), prema kojoj je kasnije razvio privrženost koja je trajala i tokom njegovog odraslog doba, decenijama tokom kojih se njih dvoje nisu nikad videli.[11] Kreanga je bio podučavan čitanju i pisanju na ćirilici pomoću tehnika vršnjačkog podučavanja, pre nego što je učitelj koji ih je nadgledao, Vasile a Ilioaiei, bio vrbovan i regrutovan od strane moldavske vojske negde pre 1848. godine.[3] Nakon što je još jedan učitelj, koga Sećanja prikazuju kao pijanca, umro od kolere krajem 1848. godine, David Kreanga je povukao svog unuka iz lokalne škole i odveo ga u sličnu ustanovu u Brošteniju, predajući ga na brigu sredovečnoj ženi Irinuki.[12] Kreanga je proveo nekoliko meseci u kući Irinuke u udaljenom području pored reke Bistrice, pre nego što je blizina koza dovela do toga da se on razboli od šuge, te je ubrzo otišao u Pipirig, gde se izlečio ekstraktom breze, narodnim lekom koji je napravila njegova baka Nastasija.[3]

Nakon povratka u školu krajem 1849. i početkom 1850. godine, Kreangu je iz iste izvukao njegov otac koji je imao finansijskih problema, te je pisac naredni period proveo upredajući vunu, te je zbog toga kasnije dobio radni nadimak Prelja (Torcălău).[3] Četiri godine kasnije, on se vratio u treći razred, kada je poslat u javnu školu u Targu Njamcu, novoosnovanu instituciju koju je otvorio princ Grigore Alekandresku Gika kao deo reforme Organskih regulamenata.[3] Kao kolega budućeg filozofa Vasilea Konte i u klasi sveštenika i teologa Isaije „Popa Duhu” Teodoreskua, Kreanga je 1854. godine bio poslat na seminar u Faltičeniju.[13] Nakon što se registrovao kao Joan Štefanesku (varijanta njegovog imena i prezimena koja se bazira na patronimu), adolescentski student je na kraju usvojio majčino prezime Kreanga.[7] Prema Kalineskuu, ovo je učinio iz „estetskih razloga” (s obzirom da je njegovo novo ime doslovno značilo „grana”, „zvuči dobro”) ili zbog mogućih otkrića da Štefan nije bio njegov pravi otac.[7] Dan Gradinaru, istraživač Krengeovog rada, smatra da je pisac imao posebnu naklonost prema obliku imena Joan, koja su češće korišćena u naučnim krugovima, umesto varijante Jon, koju su njegovi biografi koristili.[11]

Nakon što je, prema njegovoj vlastitoj tvrdnji, svedočio ravnodušnosti i zemaljskim brigama svojih kolega, Kreanga je priznao da ga je briga za obrazovanje, podvrgavajući se kulturi opijanja, ismejavanju svojih kolega, pa čak i krađi u lokalnim prodavnicama, dok je u to vreme imao aferu sa ćerkom lokalnog sveštenika.[9] Prema njegovoj vlastitoj izjavi, on je bio ljubavnik koga je, još u ranoj mladosti, uhvatila i omirisala katrinca (suknja rumunske tradicionalne nošnje).[14] Tokom avgusta 1855. godine, okolnosti su ga ponovo prisilile da promeni školu: suočen sa zatvaranjem škole Faltičeni,[9] Kreanga je prešao u Centralno bogoslovlje u manastiru Sokoli, u glavnom gradu Moldavije, Jašiju.[15] Smrt njegovog oca 1858. godine ostavila ga je bez sredstava, te je tražio da bude direktno rukopoložen, ali, kako nije imao dovoljno godina, umesto toga mu je uručena potvrda koja potvrđuje njegovo pohađanje škole.[9] Ubrzo nakon toga se, nakon kratkog udvaranja, oženio petnaestogodišnju Ileanu, ćerku sveštenika Joana Grigoriua iz crkve četrdeset svetaca u Jašiju, gde je verovatno učio za nastavnika.[9] Ceremonija venčanja održala se avgusta 1859. godine,[9] nekoliko meseci nakon ujedinjenja Moldavije i Vlaške, izazvanog izborom Aleksandrua Joana Kuze za domnitora. Kako je bio zaposlen kao kantor u crkvi svog tasta, Kreanga je ubrzo bio rukopoložen u decembru te godine, a dodeljen mu je položaj đakona u crkvi Svetog Trojstva, te se, maja 1860. godine, vratio u crvku četrdeset svetaca.[9]

Odnosi između Kreange i Grigoriua bili su izuzetno napeti. Samo nekoliko nedelja nakon venčanja, mladoženja, koji se venčao verovatno samo zato da bi nasledio Grigoriua,[16] poslao je žalbu mitropolitu Sofroniju Mikleskuu, osudivši svog tasta kao ubicu, tvrdeći da ga je zlostavljao i da ga je prevario u vezi sa ženinim mirazom, zahtevajući da mu se dozvoli da se razvede.[9] Odgovor na njegov zahtev bio je suprotan od njegovih želja: Dikasterije, vrhovni crkveni sud, naredio mu je da ide u izolaciju, dozvoljavajući mu da ode slobodan samo ako se pomiri sa Grigoriuom.[9]

Učiteljski počeci i sukob sa pravoslavnom crkvom[uredi | uredi izvor]

Jon Kreanga kao đakon

Godine 1860, Kreanga je započeo studije na Teološkom fakultetu, delu novoosnovanog Univerziteta u Jašiju,[9][16] i, decembra iste godine, dobio je sina Konstantina.[9] Njegov život još uvek nije bio stabilan, i on je odlučio da se iseli iz Grigoriuove parohije i ode u crkvu Barboi, pre nego što je prestao da dobija nadoknadu za svoj posao đakona i pre nego što su njegove stvari izbačene iz privremenog smeštaja 1864. godine.[9] Razmišljao je o napuštanju grada, pa čak je i zvanično zatražio novi zadatak u udaljenijem Bilgorod-Dnjistrovskom. Od januara 1864. godine, kada je Teološki fakultet u Jašiju zatvoren,[16] on je pohađao redovnu školu u manastiru Tri jerarha u Jašiju (Trisfetite or Trei Sfetite), gde se po prvi put susreo sa mladom kulturnom figurom Tituom Majoreskuom, koji je u to vreme bio učitelj i supervizor. Kreanga je juna 1865. godine diplomirao kao prvi u svojoj klasi.[16][17] Ogorčen vlastitim iskustvom sa obrazovnim sistemom, Kreanga je postao entuzijastični promoter Majureskuovih ideja o reformi obrazovanja i modernizaciji, a posebno novih metoda podučavanja čitanja i pisanja.[18] Tokom i nakon završetka normalne škole, bila mu je dodeljena pozicija učitelja u manastiru Tri jerarha.[19] Dok je bio tamo, Kreanga je stekao reputaciju zahtevnog nastavnika (posebno po njegovim pratećim izveštajima u kojima je svoje studente karakterizovao kao „idiote”, „drske” ili „zavidne”).[20] Izveštaji iz tog perioda navode da je on koristio telesno kažnjavanje u disciplinovanju svojih učenika, pa čak i premašivao standarde nasilja koji su bili prihvatljivi u to vreme.[11]

Paralelno sa tim, on je započeo svoje aktivnosti na podršci reformi obrazovnog sistema. Do 1864. godine, on i nekoliko drugih, među kojima i učitelj V. Račanu,[21] radili su na novom bukvaru, koji je bio štampan tokom 1868. godine pod nazivom Novi metod pisanja i čitanja za učenike 1. razreda osnovne škole (Metodă nouă de scriere și cetire pentru uzul clasei I primară). On se uglavnom bavio pitanjima koja su postavili novi rumunski standardi alfabeta, romanizacijom koja je zamenila ćirilički pravopis (koji je zvanično odbačen 1862. godine).[22] U velikoj meri zasnovan na Majureskuovim principima, bukvar je postao jedan od najtiražnijih udžbenika u tom periodu.[22][23] Pored didaktičkih tekstova, bukvar je sadržao i Kreangin izolovani debi u lirskoj poeziji, sa naivnim komadom pod nazivom Ptičica u zimskom vremenu (Păsărica în timpul iernii).[22] Bukvar je ispraćen još jednim takvim delom iz 1871. godine, objavljenim pod nazivom Dečji učitelj (Învățătoriul copiilor), čiji je koautor bio V. Račanu.[24] Dečji učitelj sastojao se od nekoliko proznih bajki i skeča Ljudska glupost,[21] kome su kasnije dodate Priča (Poveste) i Pakala (Pâcală; pozajmica fiktivnog narodnog lika poznatijeg kao Pakala).[25]

U februaru 1866. godine, nakon što je kratko bio na službi u crkvi Svetog Pantelejmona u Jašiju, iguman Isaija Vikol Dioklias ga je primio u službu u manastiru Golija.[9] Oko 1867. godine, njegova žena Ileana ga je napustila. Nakon tog trenutka, Kreanga je počeo da gubi interesovanje za obavljanje svojih dužnosti u sveštenstvu, i dok je činio sve što je mogao da sakrije da više ne živi sa svojom ženom, pronašao je ljubavnicu.[16] Raspad braka je i sam Kreanga kasnije pripisao Ileaninoj preljubi i aferi sa monahom iz manastira Golija,[26][27] a širile su se i glasine da je Ileanin ljubavnik bio visoki zvaničnik, protosveštenik Jašija.[22] Optužbe Kreange, kako je Kalinesku tvrdio, ipak su sumnjive, jer je đakon nastavio da radi za isti manastir nakon navodnog incidenta.[26]

Kuća Jona Kreange (današnji Muzej Kreange) u Manastiru Golija

Do druge polovine šezdesetih godina devetnaestog veka, budući pisac je takođe počeo da se interesuje za politiku, što ga je na kraju dovelo do okupljanja sa nacionalističkom grupom u okviru rumunske liberalne struje, poznatom kao Slobodna i nezavisna frakcija.[28][29] Kao agitator za svoju partiju, Kreanga je postao poznat pod nadimkom Popa Smântână.[22][30] Aprila 1866. godine, ubrzo nakon što je domnitor Kuza svrgnut s vlasti prevratom, a pre nego što je Karol I izabran da zameni njegovo mesto, rumunska vojska je intervenisala kako bi ugušila separatističke nerede u Jašiju, koje je podstakao moldavski mitropolit Kalinik Miklesku. Vrlo je verovatno da je Kreanga delio poglede drugih frakcionista, prema kojima je secesija bila bolja od vladavine Karola, i da je bio među pobunjenicima.[31] Otprilike u isto vreme, počeo je da cirkuliše po antisemitskim krugovima, i navodi se da je zahtevao da hrišćani bojkotuju posao Jevreja.[11][32] Smatra se da je upravo Kreanga skovao izraz „Čak ni igla od Jevrejina” (Nici un ac de la jidani).[11] On je na kraju izabran za jednog od frakcionističkih kandidata za mesto u Skupštini Rumunije kao predstavnik Jašija, kao što je dokumentovano memoarima njegovog konzervativnog rivala, Jakoba Negrucija.[33] Pretpostavlja se da se epizoda dogodila najranije tokom glasanja iz 1871. godine.[33]

Do 1868. godine, buntovni stav Kreange iritirao je njegove nadređene, i, prema Kalineskuu, njegove uzastopne akcije pokazuju da je „išao putem izazivanja skandala”.[20] Prvobitno je bio kažnjen zbog prisustvovanja predstavi u pozorištu u Jašiju, kao i zbog tvrdoglave tvrdnje da „nije bilo ničega skandaloznog ili demoralizujućeg” u onome što je video,[16][20] a navodno je dodatno antagonizovao monahe tako što je pucao kako bi zaplašio vranu koja se gnezdila na njihovom krovu.[16][22][27][34] Potonji incident, za koji neki komentatori veruju da su ga izmislili Kreangini klevetnici,[27] ocenjen je kao apsurdan od strane crkvenih vlasti, koje su dodatno bile uznemirene negativnim izveštavanjem u štampi.[16][20][22] Kada mu je rečeno da nijedan drugi sveštenik sem njega nije viđen kako koristi pištolj, Kreanga je izdao odgovor koji je George Kalinesku smatrao „nasradinskim”, tvrdeći da se, za razliku od ostalih, nije bojao da to učini.[20] Suočen sa samim mitropolitom Kalinikom, Kreanga je navodno tvrdio da ne može smisliti nijedan drugi način da eliminiše vranu, i bio je na kraju pomilovan od strane prelata kada je odlučeno da nije prekršio kanonsko pravo.[16]

Raščinjavanje i godine Bojdeke[uredi | uredi izvor]

Kreangina Bojdeuka u Jašiju

Kreanga se na kraju iselio iz manastira, ali je odbio da se odrekne ključa od crkvenog podruma,[20] i, u onome što je verovatno bila namera modernizacije, odsekao svoju dugu kosu, što je bilo jedno od tradicionalnih obeležja pravoslavnog sveštenika tog vremena.[16][27][35] Ovaj potonji potez izazvao je skandal kod njegovih pretpostavljenih, pogotovo zato što je Kreanga skraćivanje svoje duge kose opravdao koristeći se drevnom odredbom kanonskog prava, koja je pripisivala da sveštenici ne bi trebalo da puštaju dugu kosu.[16][20] Nakon procene, njegovi pretpostavljeni složili su se da ovu akciju posmatraju nikako drugačije nego kao manju neposlušnost.[16][20] On je bio privremeno suspendovan u praksi, ali, pozivajući se na dvosmislenost odluke (koja se mogla posmatrati i kao trajna zabrana), Kreanga je smatrao da je bio raščinjen.[36] On se odrekao svoje svešteničke odore i počeo je svugde da nosi svetovnu odeću, što je izazvalo bes u javnosti.[16]

Dotad učitelj u Prvoj školi za dečake, u Ulici Rumunskoj, Kreangi je bilo naloženo da se povuče sa svog sekularnog zadatka jula 1872. godine, kada je vest o njegovom statusu i stavu stigla do Ministra obrazovanja Kristijana Tela.[16][27][35] Uznemiren okolnostima, i prigovarajući i pišući da se to ne odnosi na njegove nastavne sposobnosti,[16][27] on se osvrnuo na prihod koji je ostvarivala njegova prodavnica duvana koju je otvorio malo pre nego što je raščinjen.[27][35] Ova faza dovela je do konačnog razvoja u sukobu Kreange sa crkvenom hijerarhijom. Pozvan da objasni zašto živi životom trgovca, odgovorio je pismeno, pokazujući svoju nespremnost da se izvini, i ukazao na to da će se samo složiti da se suoči sa sekularnim sudovima.[37] Virulentan tekst je znatno optužio crkvene zvaničnike da su bili njegovi neprijatelji zbog njegove „nezavisnosti, iskrenosti i poštenja” u podržavanju cilja „ljudskog dostojanstva”.[38] Nakon ovog gesta prkosa, sud je preporučio njegovo raščinjenje, a njegova odluka je potvrđena od strane sinoda.[27][37]

U međuvremenu, Kreanga se preselio u ono što je on nazvao bojdeka (ili bujdeka, što je bio lokalni moldavski naziv za kolibicu), malu kuću na periferiji Jašija. Zvanično razveden 1873. godine,[16][39] Kreanga je tamo živeo sa svojom ljubavnicom Ekaterinom Tinkom Vartik.[22][39][40] Kao bivša pralja koja je ranije iznajmljivala jednu od soba,[22] ona je delila Kreangin način života i preživljavanje na seljački način. Ovaj stil života podrazumevao je niz ekscentričnosti, kao što je praksa bivšeg đakona da nosi široke košulje tokom leta ili kupanje u prirodnom ribnjaku.[41][42] Njegov proždrljivi apetit, koji je George Kalinesku nazivao „poslovičnom halapljivošću”,[20] potvrđen je savremenim izveštajima, koji navode da je on svakodnevno konzumirao neprekidne sukcesivne cele obroke.[20][22][42][43]

Maja 1874. godine, ubrzo nakon što je njegov prijatelj Majoresku postao Ministar obrazovanja u vladi Laskara Katargiua iz Konzervativne partije, Kreangi je Majoresku odobrio da postane učitelj u oblastima Jašija i Pakurarija.[16][44] Tokom istog perioda, Jon Kreanga je upoznao i postao najbolji prijatelj sa Mihajem Emineskuom, koji je posthumno slavljen za nacionalnog rumunskog pesnika.[45] Za ovo se veruje da se dogodilo na leto 1875. godine, kada je Eminesku radio kao inspektor za Majoreskuovo Ministarstvo obrazovanja, nadgledajući škole u okrugu Jaši: navodno, Eminesku je bio fasciniran Kreanginim talentima kao predavača, dok se potonji divio Emineskuu zbog njegove erudicije.[46]

Junimea[uredi | uredi izvor]

Stranica iz knjige Rumunska ćirlica u Kreanginoj kolekciji. Kreangine marginalije iz 1878. godine knjigu identifikuju kao polklon od Mihaja Emineskua, koga on naziva „eminentnim piscem i najvećim rumunskim pesnikom”.

U to vreme, Kreanga je počeo da posećuje sastanke Junimee, književnog kluba više klase kojim je predsedavao Majoresku, čiji je kulturni i politički uticaj sve više rastao. Ovaj događaj, kako je istoričar književnosti Z. Ornea tvrdio, pratio je vreme neodlučnosti: kao bivši frakcionista, Kreanga je bio prirodni protivnik mejnstrim junimističke „kosmopolitske orijentacije”, koju su predstavljali i Majoresku i Negruci, ali je i dalje bio fundamentalno posvećen Majureskuovoj agendi u oblasti obrazovanja.[47] Istoričari književnosti Karmen-Marija Meku i Nikolae Meku takođe tvrde da je pisac, nakon Junimee, uspeo asimilirati neka od svojih inovativnih učenja u svoj vlastiti stil pedagogije, i tako pomogao širenju svoje poruke izvan čisto akademskog okruženja.[48]

Tačan datum njegovog prijema u društvo nije poznat. Prema samim Majoreskuovim sećanjima, napisanim nekoliko decenija nakon događaja, Kreanga je prisustvovao sastanku Junimee 1871. godine, tokom kojeg je George Kostaforu predložio da se klub transformiše u političku partiju.[49] Z. Ornea je ovu informaciju smatrao sumnjivom, tvrdeći da je ovaj događaj u potpunosti izmislio vođa Junimee, i napomenuo da su ovi navodi bili kontradiktorni i Negrucijevim izveštajima i zapisnicima Aleksanrua Dimitrija Ksenopola.[50] Prema Orneovoj proceni, sa izuzetkom književnog kritičara Vladimira Streinua, svi Kreangini biografi su odbacili Majoreskuovu izjavu.[33] Nekoliko izvora navodi da je budućeg pisca u društvo uveo Eminesku, koji je bio aktivan član istog oko 1875. godine.[51] Ovaj i drugi detalji naveli su Orneu na zaključak da je Kreangino članstvo odobreno tek nakon letnje pauze 1875. godine.[52]

Postepeno[20] ili odmah,[53] Kreanga je ostavio pozitivan utisak potvrđujući junimističke ideale autentičnosti. On je takođe postao dragocen zbog svoje pričljive i šaljive prirode, referenci na sebe kao na „seljaka”, a na kraju i zbog svog književnog debija, koja su postala predmet njegovih javnih čitanja.[54] Njegovo pripovedanje uskoro ga je privuklo posvećenoj publici, koji su Kreangin fiktivni univerzum smatrali „vrećom punom čuda”[20] u vreme kada je sam autor počeo ležerno da koristi pseudonim Joan Vantura-Tara (Joan Tumaralo).[55] Iako tek u svojim četrdesetim, novi pisac je svojim kolegama kolokvijalno postao poznat kao Moš Kreanga (Starac Kreanga ili Otac Kreanga), što je bio znak poštovanja i simpatija.[56] Među najznačajnijim Krenaginim promoterima bili su Eminesku, njegov bivši politički protivnik Jakob Negruci, Aleksandru Lambrior i Vasile Pogor,[57] kao i takozvana sekcija karakuda (grubo rečeno, „igrica”), koju su činili junimisti koji su retko imali svoju reč tokom javnih debata, a koji su bili strastveni slušaoci njegovih književnih tvorevina[53] (upravo je ovoj sekciji kasnije Kreanga posvetio svoje erotske tekstove).[55] Paralelno sa njegovim raznovrsnim književnim doprinosom, ovaj bivši sveštenik postao je istaknuti glas u politici junimista i, kao i njegov prijatelj Eminesku, izrazio podršku nacionalističkoj frakciji grupe, suprotstavljajući se kosmopolitskom i aristokratskom segmentu koji su vodili Majoresku i Petar P. Karp.[58] Do kraja sedamdesetih godina devetnaestog veka, on je potajno preusmeravao svoju političku podršku sa bivših frakcionista na svoje nove kolege, što je potvrđeno šifrovanim pismom koje je uputio Negruciju marta 1877. godine.[29]

Književno osvećenje[uredi | uredi izvor]

Jesen 1875. godine se takođe opisuje kao njegov stvari debi na polju fiktivne proze, kada je Krenge objavio Majka sa tri snahe, kratku priču koja je prvi put objavljena u oktobru u klupskom časopisu Convorbiri Literare.[22][59] Sve u svemu, časopis Convorbiri Literare je do Krengeove smrti objavio 15 dela fikcije i četiri postojeća dela njegovih Sećanja iz detinjstva.[60] Odluka da Krenge počne sa pisanjem svojih priča nastala je kao direktna posledica Emineskuovog uveravanja.[22][61] Njegov talenat za pisanje priča i njihova transformacija u delo fascinirali su njegove kolege. Nekoliko njih, uključujući pesnika Georgea Aleksandreskua, zadužilo je eksperimentalnog psihologa Eduarda Grubera da pažljivo prouči Krengeove metode, a izveštaj istraživanja pokazuje Krengeov mučan i fizički pristup kreativnom procesu.[14] Ovo poslednje takođe uključuje i čestu razmenu ideja sa Vartikevom, u kojoj je našao svoju primarnu publiku.[62] Pored pisanja fikcije, autor je pratio Majoreskuove sugestije i 1876. godine objavio knjigu o obrazovnoj metodologiji fonemskom pravopisu koji je Junimea favorizovala: Vodič za pisanje čitanjem u fonetskom sistemu (Povățuitoriu la cetire prin scriere după sistema fonetică).[24] Ova knjiga je trebalo da postane zvanični udžbenik za obuku nastavnika, ali je ubrzo nakon toga povučena iz štampe, kada je pala Katargiuova vlada.[63]

Nakon što je izgubio svoj posao školskog inspektora prema odluci neprijateljski nastrojenog izvršioca Nacionalne liberalne partije,[64] Mihaj Eminesku je proveo veći deo svog vremena u bojdeki, gde se o njemu brinuo par. Pet meseci nakon svađe sa Samsonom Bodnareskuom, Krengeov kolega pesnik Eminesku se čak uselio u njegovu kuću, gde je navodno vodio tajnu vezu i ljubavnu aferu sa književnicom Veronikom Mikle i napisao čak 22 pesme.[22] Krenge je svog mlađeg prijatelja upoznao sa krugom svojih prijatelja, koji je uključivao i Zaheia Krengea (koji je u to vreme bio kantor), kao i Račanua, sveštenika Đorđa Jenačeskua i Nikšoija (svi oni su, kako Kalinesku napominje, delili način života i nacionalistička mišljenja pripovedača).[65] Emineskua je posebno privukla njihova varijanta jednostavnog života, rudimentaran izgled Krengeove kuće i boemske ludorije ove grupe.[22][66] Različite okolnosti razdvojile su dvojicu prijatelja: do 1877. godine, Eminesku se preselio u Bukurešt, prestonicu, redovno primajući pisma u kojima je Krenge od njega tražio da se vrati.[22] Međutim, on se ipak protivio Emineskuovom planu da se venča sa Veronikom Mikle i prigovarao je pesniku.[67] Godine 1879, kao znak da je formalizovao svoju ljubavnu aferu sa Tinkom Vartik, Krenge je kupio bojdeku na njeno ime, plaćajući bivšem vlasniku 40 austrijskih guldena u zamenu.[22] Iste godine, Račanu, Jenačesku i on objavili su udžbenik Geografija okruga Jaši (Geografia județului Iași), nakon čega je ubrzo usledila mapa tog regiona, koju su istraživali Krenge i Račanu.[21] Završni rad u oblasti obrazovanja usledio je 1880. godine, kao nastavnička verzija Majoreskuove studije rumunske gramatike, pod nazivom Pravila rumunskog jezika (Regulile limbei române).[21]

Bolest i smrt[uredi | uredi izvor]

Kreanga (na vrhu) sa A. K. Kuzom i N. A. Bogdanom, tokom balneoterapije u Slanik-Moldovi 1885. godine
Grob Krengea na groblju Eternitatea u Jašiju

Do osamdesetih godina devetnaestog veka, Kreanga je bio pogođen epilepsijom, bolujući od ubrzanih i iscrpljujućih napada.[68] On se takođe ugojio — bio je težak oko 120 kilograma, a visok 185 cm,[22] te su ga njegovi prijatelji nazivali Debeljko (Burduhănosul)[22][55] (iako, prema svedočenju njegovog sina i snahe, on nije izgledao toliko krupno).[11]

Uprkos tome što se njegova aktivnost znatno smanjila, on se i dalje informisao o polemikama koje su uznemiravale rumunsku kulturnu i političku scenu. On je takođe povremeno ugošćavao Emineskua, svedočeći da se njegov prijatelj borio sa mentalnim poremećajem. Njih dvoje nisu uspeli da se ponovo povežu, te je njihov odnos zatajio i kasnije prestao.[69] Posle jednog od susreta, on je zabeležio da je pesnik nosio revolver kojim se branio od nepoznatih napadača — jedna od prvih u nizu epizoda koje su završile Emineskuovim psihijatrijskim zatočenjem i smrću tokom juna 1889. godine.[70] U to vreme, Kreanga je, kao i drugi žunimisti, bio uključen u sukob ideja sa novom rumunskom socijalističkom i ateističkom grupom, okupljenom oko magazina Contemporanul. To se desilo nakon što je osnivač magazina Contemporanul, Joan Nadežde, javno ismevao Dečjeg učitelja (Învățătoriul copiilor) zbog kreacionizma u njemu, navodeći njegovu tvrdnju da je „nevidljiva Božja ruka” ono što je učinilo da seme raste iz biljke.[71] Kreanga je odgovorio ironijom, tvrdeći „da Bog nije probio kožu preko naših očiju, ne bismo mogli da vidimo greške jedni drugih”.[71] Ipak, Kalinesku je tvrdio da su Nadežneovi komentari uzdrmali verske osećaje njegovog protivnika, što je navelo Kreangu da dovede u pitanje besmrtnost duše u pismu koje je uputio jednom od svojih rođaka u sveštenstvu.[72] Prema drugim procenama, on je i sam bio ateista.[11]

Godine 1877, Nacionalno liberalno ministarstvo Dimitrija Sturdze uklonilo je Krengea sa njegove pozicije nastavnika, a on je nešto kasnije otišao za Bukurešt kako bi podneo zahtev za svoja prava na penziju.[73] Nadajući se da će mu Majoresku pomoći, bio je razočaran vođa Žunimee nije odgovorio njegovom zahtevu, te je, tokom poslednjih godina svog života, svoju vernost prebacio književnom krugu koju je osnovao Nikolae Beldičanu (gde ga je uveo Gruber).[73] Među Kreanginim poslednjim delima bio je četvrti i poslednji deo njegovih Sećanja, najverovatnije napisanih 1888. godine.[74] Knjiga je ostala nedovršena, kao i priča Fat-Frumos, sin kobile (Făt-frumos, fiul iepei).[60] Kreanga je umro nakon epileptičnog napada, poslednjeg dana 1889. godine,[75] a njegovo telo sahranjeno je na groblju Eternitatea u Jašiju.[76][77] Njegovoj pogrebnoj ceremoniji prisustvovalo je nekoliko jašijskih intelektualaca, među kojima Vasile Burla, A. K. Kuza, Dumitru Evolčanu, Nikolae Jorga i Artur Stavri.[78]

Rad[uredi | uredi izvor]

Kulturni kontekst[uredi | uredi izvor]

Uticaj radova Jona Kreange u okviru njegovog kulturnog konteksta prvobitno je osiguran Žunimeom. Nastojeći da revitalizuje rumunsku književnost kroz oporavak autentičnosti i reagujući na one kulturne pozajmice koje je smatrala preteranim, grupa je posebno ohrabrivala individualnu kreativnost među seljacima.[79] Razmišljajući o Majoreskuovoj ulozi u tom procesu, George Kalinesku je napisao: „Književni salon u kom bi lična zasluga zauzela prvo mesto nije postojao [pre Junimee] i, da je Krenge rođen dve decenije ranije, on ne bi bio u stanju da predstavi svoj 'seljački materijal' nikome. Pozivanje na kreativnost seljačkog staleža i njegovo stavljanje u direktan kontakt sa aristokratama bio je posao Žunimee”.[79] Njegov savremenik i kolega istoričar književnosti Tudor Vianu izneo je sličan komentar, navodeći: „Žunimea je sama po sebi … aristokratsko društvo. Ipak, upravo je kroz Žunimeu nastao prvi gest prenošenja književnog smera na neke pisce ruralnog porekla: fenomen velike važnosti, čije bi zanemarivanje učinilo neobjašnjivim ceo sledeći razvoj naše književnosti”.[80] Osvrćući se i na kulturno pozicioniranje unutar i izvan grupe, Karmen-Marija Meku i Nikolae Meku ocenili su prihvatanje „pismenih seljaka” poput Krengea kao uzorni dokaz junimističkog diverziteta i tolerancije.[81]

Poznato je da je Majoresku veoma cenio Krengea i druge pisce seljačkog porekla, poput Jona Popovičija Banaceanua i Joana Slavičija.[82] Kasnije u životu, on je koristio ovu vezu kako bi osporio optužbe za junimistički elitizam suočen sa kritikama više populističkih tradicionalista.[83] Ipak, članovi Junimee generalno su smatrali Krengea više zabavljačem nego ozbiljnim piscem i cenili ga samo u onoj meri u kojoj je on ilustrovao njihove teorije o valjanosti ruralne književnosti kao izvora inspiracije za kulturne autore.[42][84] Upravo je zato Jakob Negruci, saosećajući se sa njim, ali ujedno i kontroverzno svog prijatelja nazvao kao pisca sa „primitivnim i neuhranjenim talentom”.[85] Kritički tekstovi Majoreskua takođe pružaju malo individualnog izveštavanja o Krengeovim doprinosima, verovatno zato što se oni nisu uklopili u njegovu stratisfakciju književnih dela u poporane („narodni”, koji je anoniman ili kolektivni) i obrnuto.[86] Teorija Tudora Vianua definiše Krengea kao glavnog predstavnika „narodnog realizma” (što je sporadično preporučivao i sam junimistički doajen), upozoravajući da se, međutim, u tom kontekstu Krenge kao primer nigde ne pominje u Majoreskuovim radovima.[87]

Iako je povremeno preuveličavao svoj doprinos književnosti,[22][42] i sam Krenge je bio svestan da njegovi tekstovi nadilaze beleženje narodne tradicije, te je uložio znatne napore da bude prepoznat kao originalni autor (dopisujući se sa svojim kolegama piscima i dobrovoljno podnoseći svoje knjige na kritičko ispitivanje).[42] Vianu je detaljno komentarisao odnos između naracije koju je pozajmio iz usmenog predanja i Krengeov „pomalo tajan” metod utiskivanja vlastitog stila u folklorni standard, upoređujući ga sa istorijskim procesom kojim su lokalni slikari improvizovali stroge kanone vizantijske umetnosti.[88] Krengeovo kompleksno bavljenje individualnošću i umetnost pisanja potvrđeni su njegovim vlastitim pregovorom za ediciju njegove zbirke priča, u kojem se direktno obratio čitaocima: „Možda ste pročitali mnogo glupih stvari otkako ste došli na ovu Zemlju. Pročitaje i ovu, i u slučaju da naiđete na deo sa kojim se ne slažete, uzmite olovku i smislite nešto bolje, jer to je sve što sam mogao da vidim da uradim i što sam uradio”.[42]

Izuzetak među promoterima Žunimee bio je Eminesku, koji je i sam istakao da se nije slagao sa društvenom perspektivom koja je samo delimično odražavala Majoreskuov kriticizam. Prema istoričaru Lučanu Boji, „autentički moldavski seljak” kakav je bio Kreanga takođe je dopunjavao Emineskuovo „više metafizičko” seljaštvo.[89] Slično tome, Z. Ornea napominje da je pesnik koristio Kreangine položaje kako bi ilustrovao svoj etnonacionalistički stav o rumunskoj kulturi, a posebno njegovu tvrdnju da je ruralna autentičnost bila sakrivena od „superiornijeg sloja” urbanizovanih etničkih manjina.[90] Dvadesetovekovni kritičari opisali su Krengea kao jednu od najsavršenijih figura svoje generacije i vodećeg predstavnika junimističke književnosti. Ovo mišljenje nalazi se u nekoliko Vianuovih tekstova, koji podržavaju Krengea kao velikog predstavnika književnosti njegove generacije, uporedivog sa njegovim junimističkim kolegama Emineskuom, Slavičijem i Jonom Lukom Karađaleom.[91] Ovo gledište upotpunjuje definiciju Georgea Kalineskua, stavljajući moldavskog autora u društvo Slavičija i Karađalea kao jednog od „velikih proznih pisaca” osamdesetih godina devetnaestog veka.[92] Lučan Boja, koji je istakao da „trijadu rumunskih klasika” čine Kreanga, Eminesku i Karađale, takođe je upozorio da, u poređenju sa drugom dvojicom (o kojima su „Rumuni rekli skoro sve što se o njima moglo reći”), Krenge ima „prilično mali registar”.[89]

Često poređenje između Kreange i Karađalea, Vianu posebno vidi kao rezultat njihovih zajedničkih „širokih stilskih sredstava” i njihovih komplementarnih pozicija u odnosu na dva superiorna fenomena, s tim da Karagialeov prikaz male buržoazije predstavlja grubi ekvivalent Krengeovom interesovanju za seljaštvo.[93] Isti paralelizam objasnio je i Ornea i naveo da on predstavlja posledicu društvenog stava ova dva autora: „[Njihova dela] estetski su učvrstila prikaz dva sveta. Kreangin je seljački svet, a Karađaleov je prigradski i urbani svet. Dva sveta, koja zapravo predstavljaju dva karakteristična koraka i dva sociopolitička modela u evoluciji rumunskih struktura koje … su se suočavale sa procesom koji će se kasnije pokazati odlučujućim”.[94] Prema istom komentatoru, ova dvojica, zajedno sa Emineskuom, predstavljaju velike pisce svoje generacije, sa Slavičijem kao „njihovim neposrednim naslednikom”.[95] Navodeći ono za šta veruju da su elementi koji povezuju radove Kreange i Karađalea, drugi kritičari su opisali čudnom činjenicu da ova dva pisca nikada nisu pominjala jedan drugog, i naglasili da, iako malo verovatno, direktan susret njih dvojice nikada nije zabeležen u izvorima.[11]

Narativni stil i jezik[uredi | uredi izvor]

Ističući Krengino pribegavanje pojedinostima moldavskog regionalizma i arhaizma, kao i da njihovo nagomilavanje čini Kreangina dela prilično teškim za prevođenje,[96] George Kalinesku je reagovao protiv tvrdnji da narativi održavaju zastarele obrasce. On je zaključio da je u stvari Kreangin pisani jezik bio ekvivalent „glosološkom muzeju”, pa čak i kontrastan piščevom modernijem svakodnevnom načinu govora.[65] Takođe, raspravljajući o utisku da Kreangina dela treba čitati moldavskim naglaskom, poznatim po svojevrsnoj „mekoći zvuka” u odnosu na standardnu rumunsku fonologiju, Kalinesku se usprotivio preteranim tumačenjima, tvrdeći da tekstovi zapravo nude samo slabe sugestije regionalnog izgovora.[97] Upoređujući Kreangu sa tradicijom književnosti koju su proizveli Vlasi, a što je kasnije postao standard književnog jezika, Kalinesku je takođe argumentovao u korist razlike u mentalitetu: „balans” koji se uočava u moldavskom govoru i koja ilustruju dela Jona Kreange suprotstavlja se „obezbojenju i grubosti” vlaškog.[98] On je pored toga kritikovao i one stavove prema kojima je Kreangina varijanta književnog jezika bila „lepa”, jer nije uspela da se „svidi svima zbog neke akustične lepote”, i zbog toga što se čitaocima van Kreanginog rodnog kraja mogao činiti „pomalo iritantnim”.[99] Za Kalineskua, rezultat ipak pokazuje „ogroman kapacitet autentičnog govora”, koji se takođe može naći u radovima Karagialea, ali i u delima dvadesetovekovnog pisca Mihaila Sadoveanua.[100] Prema istom komentatoru, dijalektičke intervencije stvorile su pozadinu živahnog vokabulara, „hermetičnog” tipa „argoa”, koji je sadržavao „urnebesne dvosmislenosti i nepristojnu onomatopeju”, prelazeći iz „eruditne lepote” u „opsceni smeh”.[101] Neki izrazi karakteristični za Kreangin stil opskurni su u značenju, a neki drugi, kao što je „suša je naterala zmiju da vrišti iz žabinih usta”, čine se spontanim i besmislenim.[14] Još jedno karakteristično svojstvo ovog jezika, koje je komentarisao Vianu i uporedio ga sa estetikom klasicizma, vidi većinu Kreangin proze postavljenu u diskretnoj pesničkoj metrici.[102]

Pribegavanje šemama oralne književnosti vidljivo je u njegovim delima, gde je postalo definišuća crta. Kao deo ovog procesa, prema Kalineskuovim procenama, „Kreanga se zauzvrat ponaša kao svi njegovi likovi, jer su njegove priče gotovo u potpunosti govorne … Kada Kreanga pripoveda, kompozicija nije izvanredna, ali kada njegovi heroji počnu govoriti, njihova gestikulacija i formulacija dostiže visinu u tipičnom pripovedanju”.[103] Prema kritičarima, otkriće ove „fundamentalne” predstave o Kreanginom radu bila je zasluga književnog istoričara i urednika Viața Românească Gabareta Ibraileanua, koji je ovo otkriće pomenuo kao glavni dokaz pripadnosti realizmu.[104] Distinktivan način karakterizacije kroz „realističke dijaloge” viđen je od strane Vianua kao veoma ličnu intervenciju i indikator originalnosti ovog moldavskog pisca.[105] I Vianu i Kalinesku raspravljali su o ovoj karakterističnosti, pominjući je zajedno sa tehnikom saopštavanja subjektivne naracije između likova, i predstavljajući je kao stvaranje zajedničkih tačaka između Kreange i njegovog kolege Karagialea.[106] Delimično replicirajući suštinu društvenih okupljanja, Jon Kreanga je često pokušavao da prenese konkretne efekte usmenog pripovedanja na pisanje. Među tim karakterističnim dodirima bila su ispitivanja koja su bila upućena čitaocima kao imaginarnim slušaocima, kao i pauziranje radi efekta pomoću vizuelne pomoći elipse.[107] On je takođe često prekidao svoje pripovedanje sažetim ilustracijama njegove poente, često u obliku stiha, i obično uvedenim pomoću vorba ceea (izraz koji doslovno znači „ta reč”, ali prekrivajući značenje „reči koja ide okolo”).[108] Jedan takav primer povezuje predstave izobilja i lične satisfakcije:

De plăcinte râde gura,
De vărzare și mai tare.[65]

Usta će se smejati za pitu,
Smejaće se još jače za pitu od kupusa.

U drugim slučajevima, kratke zagonetke koje se odnose na veće teme, kao što je božansko opravdanje za očigledno bogatstvo:

Dă-mi, Doamne, ce n-am avut,
Să mă mir ce m-a găsit.[108]

Gospode, daj mi ono što nisam imao,
Da bih se divio stvarima koje su me snašle.

Kreangina specifičnost[uredi | uredi izvor]

Uprkos preuzimanju eksterne forme tradicionalne književnosti, Kreangina interesovanja i kreativne intervencije, kako Kalinesku navodi, odvojili su ga od njegovih korena: „seljaci nemaju [njegove] potpuno kulturne talente … Previše 'atmosfere', previše dijaloškog 'humora', previše polihromije na račun linearnih epskih pokreta. Seljak želi ogoljenu epiku i čezne za nerealnim”.[109] Komentator takođe donosi sličnu prosudu o autorovoj upotrebi drevnih izreka, zaključivši da, umesto da kristalizovanja i potvrđivanja lokalnog folklora, iskazi se obraćaju kulturnim ukusima, koji kao glavnu svrhu imaju generaciju komedije i okretnosti.[42][110] Prema Vianuovoj proceni, Kreanga je bio „vrhovni umetnik”[111] čija upotreba „tipičnih izreka” potvrđuje „čoveka iz naroda, ali ne anonimnog i bezličnog uzorka”.[42] Ovi komentari, kontradiktorni junimističkim teorijama, ogledane su u nekoliko drugih dvadesetovekovnih egzegeta koji pripadaju različitim školama mišljenja: Pompiliu Konstantinesku, Benžamen Fondan i Jon Negoicesku.[42] Pišući tokom druge polovine veka, kritičar Nikolae Manolesku je doneo sličnu ocenu, verujući da je Kreanga bio motivisan „strogo intelektualnom senzualnošću” i idejom da „zadovoljstvo proizilazi iz besplatnosti”,[14] dok Majoreskuov kolega Mirča Braga govori o „velikoj tajni čoveka koji je uspeo prenese nepromenjeni kod popularne kreativnosti u imanenciju kulturnog”.[112] U Braginoj proceni, ova sinteza uspela je „nemoguće”, ali je mukotrpnost ponavljati je u svakoj priči rezultirala i osrednjim pisanjima: „od njegovih ionako malobrojnih tekstova, još je manje onih koji su na relativno najvišem nivou relativne estetske hijerarhije”.[113]

Kalinesku je na te intelektualne crte gledao kao na zajedničke između Kreange i njegovog vlaškog kolege Antona Pana, zauzvrat povezujući oba pisca sa satiričnom komponentnom renesansne književnosti, a posebno sa Fransoom Rableom.[114] U okviru lokalne tradicije, istoričar književnosti video je simboličnu vezu između Kreange i rane osamnaestovekovne figure Jona Nekulčea, jednog od vodećih hroničara Moldavije.[115] Dok je on sam vršio poređenje Kreange i Pana, Tudor Vianu je zaključio da je moldavski pisac zapravio bio superiorniji, kao i da je relevantniji za književnost od Petra Ispireskua, glavnog sakupljača priča u devetnaestovekovnoj Vlaškoj.[116] Koristeći se analogijom sa Rableom, hroničar književnosti Gabrijela Ursaki pronašla je još jednu analogiju u lokalnoj književnosti: Jona Budaija Deleanua, rani devetanestovekovni predstavnik transilvanijske škole, čiji stil predstavlja mešavinu eruditne razigranosti sa popularnim ukusima.[14] Ove kontekstualne osobine, kako istraživači navode, nisu sprečile da Kreangin sveukupni rad stekne univerzalni aspekt, posebno zato što brojni njegovi radovi koriste narativne sekvence uobičajene u svetskoj književnosti.[117]

George Kalinesku je takođe procenio da su ove književne veze poslužile da se istakne povišena priroda Kreanginog stila, njegov „eruditni talenat”, zaključujući: „Pisci kao što je Kreanga mogu se pojaviti samo na mestima gde je reč drevna i dvosmislena, i gde je iskustvo kondenzovano nepromenljivim formulama. Bilo bi prirodnije da se takav prozni pisac pojavio nekoliko vekova kasnije, u eri rumunskog humanizma. Rođen mnogo ranije, Kreanga se pojavio tamo gde je postojala drevna tradicija, te stoga i vrsta erudicije, … u planinskom selu … gde se ljudi ne mešaju i drže se [tradicije].”[101] Osvrnuvši se na svoju teoriju o aspektima „nacionalne specifičnosti” u rumunskoj književnosti, on je proširio ove misli, navodeći Kreangu i Emineskua kao „glavne Rumune” koji su ilustrovali „primordijalne zapise”, upotpunjene „južnom” i „balkanskom” grupom Karagialea i drugih.[118] Tvrdeći da je „suštinsko” prisustvo imalo „ne primitivne, već drevne” korene, ovekovečene „stereotipnom mudrošću” i „energičnim fatalizmom”, on je tvrdio da „Kreanga povezuje savremenost naše civilizacije sa najstarijim svetskim civilizacijama, našim azijskim dobom”.[119] Naizmenične nacionalne i regionalne karakteristike u delima Kreange povezane su, po istoričaru Neagui Džuvari, povezane sa piščevim mestom rođenja, sela pored reke u izolovanom regionu, koje je u velikoj suprotnosti sa devetnaestovekovnim vlaškim selom: „ako se u obzir uzmu sela sa blatnim kolibama u plavnoj ravnici Dunava, njegovo selo se može posmatrati kao da je u drugoj zemlji”.[120] Ornea, koji je primetio da je Eminesku delio Kreangin pogled na svet, verovao je da je potonji bio pod velikim uticajem nostalgije za svetom nezavisnih zemljoposedničkih seljaka, te je tvrdio da su Kreangini književni i politički pogledi bili u suštini konzervativni.[121] Ornea je prokomentarisao: „Moglo bi se reći da je [kroz ovaj oblik nostalgije] pisac debitovao i da je, po njegovim rečima, to bio izraz sveta koji je bio na ivici nestajanja”.[122] Komentarišući Kreangin „robusni realizam” i nedostatak „sentimentalnosti”, Vianu je tvrdio suprotno: „Kreangina nostalgija … imala je individualni, ne socijalni smisao”.[123]

Bibliografija[uredi | uredi izvor]

Bajke[uredi | uredi izvor]

  • Capra cu trei iezi (Koza i tri jarića, 1875)
  • Dănilă Prepeleac (1876)
  • Fata babei și fata moșneagului (Babina i dedina ćerka, 1877)
  • Făt Frumos, fiul iepei (1877)
  • Povestea lui Harap-Alb (1877)
  • Ivan Turbincă (1878)
  • Povestea lui Ionică cel prost (1877)
  • Povestea lui Stan-Pățitul (1877)
  • Povestea porcului (1876)
  • Povestea poveștilor (1877–1878)
  • Povestea unui om leneș (Prinča jednog lenjog čoveka, 1878)
  • Punguța cu doi bani (Torbica sa dva dinara, 1875)
  • Soacra cu trei nurori (Svekrva sa tri snaje, 1875)

Priče

  • Acul și barosul (1874)
  • Cinci pâini (1883)
  • Inul și cămeșa (1874)
  • Ion Roată și Cuza-Vodă (1882)
  • Moș Ion Roată și Unirea (1880)
  • Păcală (1880)
  • Prostia omenească (1874)
  • Ursul păcălit de vulpe (1880)

Novele

  • Moș Nichifor Coțcariul (Deda Nikifor Kockaru, 1877)
  • Popa Duhul (Popa Duhul, 1879)

Autobiografski romani

Pisma

Porodična pisma

  • Către Gheorghe Creangă
  • Către Zaheiul Creangă
  • Către Ecaterina Vartic
  • Către Elena Creangă-Chiței

Pisma prijateljima

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kreange, Ion (30. 6. 2018). „Ion Kreange”. 
  2. ^ Călinescu, str. 477; Vianu, Vol. II, p. 206–207
  3. ^ a b v g d đ e Călinescu, str. 477
  4. ^ Călinescu, str. 477, 488; Djuvara, p. 226–227, 244
  5. ^ Călinescu, str. 477, 517, 974–975
  6. ^ Călinescu, str. 477. See also Vianu, Vol. II, p. 206
  7. ^ a b v g Călinescu, str. 477, 478
  8. ^ Călinescu, str. 477, 478; Vianu, Vol. II, p. 206–207
  9. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m Călinescu, str. 478
  10. ^ Călinescu, str. 477; Vianu, Vol. II, p. 206
  11. ^ a b v g d đ e ž (jezik: rumunski) Luminița Marcu, "O monografie spectaculoasă" Arhivirano 2010-11-02 na sajtu Wayback Machine, in România Literară, Nr. 21/2000
  12. ^ Călinescu, str. 477, 479
  13. ^ Călinescu, str. 477; Vianu, Vol. II, p. 207
  14. ^ a b v g d (jezik: rumunski) Gabriela Ursachi, "Decembrie" Arhivirano 2011-07-28 na sajtu Wayback Machine, in România Literară, Nr. 50/2004
  15. ^ Călinescu, str. 478; Vianu, Vol. II, p. 207
  16. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj (jezik: rumunski) Z. Ornea, "Nonconformisme celebre (1997)" Arhivirano 2011-07-21 na sajtu Wayback Machine, in Dilema Veche, Vol. V, Nr. 26, January 2008
  17. ^ Călinescu, str. 479; Ornea (1998), p. 233–234, 235. See also Vianu, Vol. II, p. 32, 207
  18. ^ Ornea 1998, str. 233–236
  19. ^ Călinescu, str. 479; Vianu, Vol. II, p. 207
  20. ^ a b v g d đ e ž z i j k Călinescu, str. 479
  21. ^ a b v g Vianu, Vol. II, p. 208
  22. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p (jezik: rumunski) Adrian Pârvu, "Spațiul viral al geniului: o cameră și un ceardac" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. septembar 2009), in Jurnalul Național, December 20, 2005
  23. ^ Ornea 1998, str. 233–234
  24. ^ a b Ornea 1998, str. 234; Vianu, Vol. II, p. 208
  25. ^ Braga, str. 205–206, 215
  26. ^ a b Călinescu, str. 478–479
  27. ^ a b v g d đ e ž (jezik: rumunski) Constantin Coroiu, "Preoția lui Creangă", in Convorbiri Literare, December 2007
  28. ^ Ornea 1998, str. 231, 234; Vianu, Vol. II, p. 207
  29. ^ a b (jezik: rumunski) Cornelia Ștefănescu, "Mărturii despre Ion Creangă" Arhivirano 2010-11-15 na sajtu Wayback Machine, in România Literară, Nr. 15/2003
  30. ^ Călinescu, str. 435; Ornea (1998), p. 231; Vianu, Vol. II, p. 207
  31. ^ Vianu, Vol. II, p. 207
  32. ^ Oișteanu, str. 140
  33. ^ a b v Ornea 1998, str. 231
  34. ^ Călinescu, str. 479; Vianu, Vol. I, p. 302; Vol. II, p. 208
  35. ^ a b v Călinescu, str. 479; Vianu, Vol. II, p. 208
  36. ^ Călinescu, str. 479. See also Vianu, Vol. II, p. 208–209
  37. ^ a b Vianu, Vol. II, p. 209
  38. ^ Vianu, Vol. I, p. 302; Vol. II, p. 209
  39. ^ a b Călinescu, str. 479; Vianu, Vol. II, p. 209
  40. ^ (jezik: rumunski) "Muzeul Literaturii Române Iași", hosted by Dacia Literară; retrieved August 3, 2009
  41. ^ Călinescu, str. 479; Vianu, Vol. I, p. 302; Vol. II, p. 214
  42. ^ a b v g d đ e ž z (jezik: rumunski) Gheorghe Grigurcu, "Ion Creangă între natură și cultură" Arhivirano 2009-04-05 na sajtu Wayback Machine, in România Literară, Nr. 44/2004
  43. ^ (jezik: rumunski) Șerban Anghelescu, "Poveștile cu poale-n brîu", in Observator Cultural, Nr. 462, February 2009
  44. ^ Călinescu, str. 479; Ornea (1998), p. 234; Vianu, Vol. II, p. 209–210
  45. ^ Călinescu, str. 445, 480; Ornea (1998), p. 232–233, 239–241, 244–245; Vianu, Vol. II, p. 210–212
  46. ^ Ornea 1998, str. 233, 239–240, 245; Vianu, Vol. II, p. 210
  47. ^ Ornea 1998, str. 234–236
  48. ^ Mecu & Mecu, str. 189
  49. ^ Ornea 1998, str. 230–231
  50. ^ Ornea 1998, str. 230–232
  51. ^ Ornea 1998, str. 200, 232–233, 244–245; Vianu, Vol. I, p. 304; Vol. II, p. 210
  52. ^ Ornea 1998, str. 232–233
  53. ^ a b Ornea 1998, str. 236
  54. ^ Călinescu, str. 479–480
  55. ^ a b v (jezik: rumunski) Silvia Craus, "Balurile Junimii", in Ieșeanul, February 28, 2006
  56. ^ Constantinescu, str. 61
  57. ^ Ornea 1998, str. 236–237; Vianu, Vol. II, p. 18, 210–211
  58. ^ Mecu & Mecu, str. 187
  59. ^ Ornea 1998, str. 232; Vianu, Vol. II, p. 210
  60. ^ a b Vianu, Vol. II, p. 211
  61. ^ Vianu, Vol. I, p. 305; Vol. II, p. 210
  62. ^ Vianu, Vol. I, p. 305; Vol. II, p. 209, 220–221
  63. ^ Ornea 1998, str. 234
  64. ^ Călinescu, str. 445
  65. ^ a b v Călinescu, str. 480
  66. ^ Călinescu, str. 480; Vianu, Vol. I, p. 303; Vol. II, p. 210
  67. ^ Nastasă, str. 110
  68. ^ Călinescu, str. 480; Vianu, Vol. II, p. 211, 212. See also Ornea (1995), p. 443
  69. ^ Vianu, Vol. II, p. 211–212
  70. ^ Călinescu, str. 445–446
  71. ^ a b Călinescu, str. 545
  72. ^ Călinescu, str. 546
  73. ^ a b Vianu, Vol. II, p. 212
  74. ^ Ornea 1998, str. 236; Vianu, Vol. II, p. 212
  75. ^ Călinescu, str. 480; Vianu, Vol. II, p. 211, 212
  76. ^ (jezik: rumunski) "Ansamblul funerar al scriitorului Ion Creangă" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. april 2017), "Bustul scriitorului Ion Creangă" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. april 2017), "Mormântul scriitorului Ion Creangă" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. april 2017), entries in Patrimoniul istoric și arhitectural, Iași, România database; retrieved August 3, 2009
  77. ^ Kreange, Ion (30. 6. 2018). „Ion Creanga biografija”. 
  78. ^ Nastasă, str. 65
  79. ^ a b Călinescu, str. 397
  80. ^ Vianu, Vol. II, p. 213
  81. ^ Mecu & Mecu, str. 186–187
  82. ^ Călinescu, str. 413; Ornea (1998), p. 57–58, 65, 67, 70–71, 157
  83. ^ Călinescu, str. 413; Ornea (1998), p. 57–58, 70–71
  84. ^ Ornea 1998, str. 236–239, 252, 258–259; Vianu, Vol. II, p. 211, 214
  85. ^ Ornea 1998, str. 237; Vianu, Vol. I, p. 305, 306; Vol. II, p. 211, 214
  86. ^ Ornea 1998, str. 124, 238–239, 252
  87. ^ Vianu, Vol. II, p. 217; Vol. III, p. 208–209, 211–212
  88. ^ Braga, str. 213; Vianu, Vol. II, p. 215–216
  89. ^ a b Boia, Lucian (2001). Romania: Borderland of Europe. London: Reaktion Books. str. 247. ISBN 978-1-86189-103-7. 
  90. ^ Ornea 1998, str. 239–241
  91. ^ Vianu, Vol. I, p. 305; Vol. II, p. 136–137, 221–222
  92. ^ Călinescu, str. 477–514
  93. ^ Vianu, Vol. II, p. 217
  94. ^ Ornea 1998, str. 229
  95. ^ Ornea 1998, str. 244
  96. ^ Anca Mureșan, "The Stylistics of the Parts of the Speech in Memories of Childhood", in the Lucian Blaga University of Sibiu's American, British and Canadian Studies, Vol. V, December 2004
  97. ^ Călinescu, str. 480–481
  98. ^ Călinescu, str. 10
  99. ^ Călinescu, str. 481
  100. ^ Călinescu, str. 631
  101. ^ a b Călinescu, str. 488
  102. ^ Vianu, Vol. I, p. 306; Vol. II, p. 221
  103. ^ Călinescu, str. 482
  104. ^ Călinescu, str. 667
  105. ^ Vianu, Vol. II, p. 216–221, 229
  106. ^ Călinescu, str. 482; Vianu, Vol. II, p. 217, 219
  107. ^ Michel Moner, Cervantès conteur. Écrits et paroles, Casa de Velázquez, Madrid. Moner, Michel (1989). Cervantès conteur: écrits et paroles. Casa de Velázquez. str. 81–82. ISBN 978-84-86839-08-6. 
  108. ^ a b Călinescu, str. 480, 488
  109. ^ Călinescu, str. 486
  110. ^ Călinescu, str. 487–488
  111. ^ Vianu, Vol. I, p. 306
  112. ^ Braga, str. 200
  113. ^ Braga, str. 214
  114. ^ Călinescu, str. 487–488, 975
  115. ^ Călinescu, str. 10, 24
  116. ^ Vianu, Vol. I, p. 304, 306
  117. ^ Beza, str. 104–105; Călinescu, str. 484; Ornea (1995), p. 84; Vianu, Vol. II, p. 215
  118. ^ Călinescu, str. 974–975
  119. ^ Călinescu, str. 975
  120. ^ Djuvara, str. 227
  121. ^ Ornea 1998, str. 240–244
  122. ^ Ornea 1998, str. 241
  123. ^ Vianu, Vol. II, p. 214
  124. ^ Kreange, Ion (30. 6. 2018). „Ion Kreange - dela”. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Marcu Beza (2007). Paganism in Roumanian Folklore. New York: Swedenborg Press. ISBN 978-1-4067-4345-6. 
  • Lucian Boia, History and Myth in Romanian Consciousness, Central European University Press, Budapest. Boia, Lucian (2001). History and Myth in Romanian Consciousness. Central European University Press. ISBN 978-963-9116-96-2. 
  • Mircea Braga, postface and bibliography to Ion Creangă, Povești și povestiri, Editura Minerva, 1987, p. 199–220. OCLC 258621848
  • George Călinescu, Istoria literaturii române de la origini pînă în prezent, Editura Minerva, Bucharest, 1986
  • Paul Cernat, Avangarda românească și complexul periferiei: primul val, Cartea Românească, Bucharest. Cernat, Paul (2007). Avangarda românească și complexul periferiei: Primul val. Cartea Românească. ISBN 978-973-23-1911-6. 
  • Muguraș Constantinescu, "Figures et représentations du vieillir et de la vieillesse dans les contes de Ion Creangă", in Alain Montandon (ed.), Figures du vieillir, Presses Universitaires Blaise Pascal, Clermont-Ferrand. Montandon, Alain (2005). Figures du vieillir. Presses Univ Blaise Pascal. str. 59—71. ISBN 978-2-84516-281-5. 
  • Neagu Djuvara, Între Orient și Occident. Țările române la începutul epocii moderne, Humanitas, Bucharest. Djuvara, Neagu (1995). Între Orient și Occident: țările române la începutul epocii moderne (1800-1848). Humanitas. ISBN 978-973-28-0523-7. 
  • Horia Gârbea, Trecute vieți de fanți și de birlici, Cartea Românească, Bucharest. Gârbea, Horia (2008). Trecute vieți de fanți și de birlici: Viața și, uneori, opera personajelor. Cartea Românească. ISBN 978-973-23-1977-2. 
  • Ruth S. Lamb, "Romanian Drama", in Stanley Hochman (ed.), The McGraw-Hill Encyclopedia of World Drama. Vol. 4: O-S, McGraw-Hill. . New York. 1984. str. 239—252. ISBN 978-0-07-079169-5.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  • Carmen-Maria Mecu, Nicolae Mecu, "Paradigms of Junimea in Education for a Civil Society", in Magdalena Dumitrana (ed.), Romania: Cultural Identity and Education for Civil Society. Romanian Philosophical Studies, V. Cultural Heritage and Contemporary Change, Series IVA, Eastern and Central Europe, Volume 24, Council for Research in Values and Philosophy, Washington. Dumitrana, Magdalena (2004). Romanian Cultural Identity and Education for Civil Society. str. 181—193. ISBN 978-1-56518-209-7. 
  • Florin Mihăilescu, De la proletcultism la postmodernism, Editura Pontica, Constanța. Mihăilescu, Florin (2002). De la proletcultism la postmodernism: O retrospectivă critică a idologiei literare postbelice. Pontica. ISBN 978-973-9224-63-5. 
  • (jezik: rumunski) Lucian Nastasă, Intelectualii și promovarea socială (pentru o morfologie a câmpului universitar), Editura Nereamia Napocae, Cluj-Napoca, 2002; e-book version at the Romanian Academy's George Bariț Institute of History
  • Oi?Teanu, Andrei (2009). Inventing the Jew: Antisemitic Stereotypes in Romanian and Other Central-East European Cultures. Lincoln: University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-2098-0. 
  • Z. Ornea,
  • Tudor Vianu, Scriitori români, Vol. I-III, Editura Minerva, Bucharest, 1970–1971. OCLC 7431692
  • Radu Voinescu, "Romanian Erotic Literature", in Gaëtan Brulotte, John Phillips (eds.), Encyclopedia of Erotic Literature, Routledge, New York & Abingdon. . str. 1127—1131. ISBN 978-1-57958-441-2.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  • G. Călinescu, Istoria literaturii române dela origini până în prezent de [...], București, Fundația Regală pentru Literatură și Artă, 1941
    • G. Călinescu, Istoria literaturii române de la origini pînă în prezent, Ediția a II-a, revăzută și adăugită, Ediție și prefață de Al. Piru, Editura Minerva, București - 1982.
  • George Călinescu, Ion Creangă (Viața și opera), Prefața de Eugen Simion, Editura pentru literatură, București, 1966
  • George Călinescu, Ion Creangă (Viața și opera), Editura Minerva, București, 1972.
  • George Călinescu, Ion Creangă (Viața și opera), Colecția „Biblioteca Eminescu". Editura Eminescu, București, 1975.
  • Mircea A. Diaconu - Ion Creangă - Nonconformism și gratuitate, Editura Dacia, Colecția Discobolul, 204 p. Diaconu, Mircea A. (2002). Ion Creangă, nonconformism și gratuitate. Dacia. ISBN 978-973-35-1510-4. 
  • Jean Boutière, Viața și opera lui Ion Creangă, Editura Junimea, 1976
  • Mircea Moț, Ion Creangă și impactul cu cititorul, Editura Paralela 45
  • Dan Grădinaru, Creangă. Monografie, Editura Allfa, 2002
  • Ion Creangă, "Opere. Ediție critică", coord. Daniel Corbu, Editura Princeps Edit, Iași, 2006
  • Dan Grădinaru - Creangă, monografie, Editura Alfa, 2002 (v. și comentarii despre această lucrare în: Luminița Marcu, „O monografie spectaculoasă”, România literară, nr. 21, 2002)
  • Mircea A. Diaconu - Ion Creangă - Nonconformism și gratuitate, Editura Dacia, Colecția Discobolul, 204 p. Diaconu, Mircea A. (2002). Ion Creangă, nonconformism și gratuitate. Dacia. ISBN 978-973-35-1510-4. 
  • George Călinescu- Viața lui Ion Creangă, 1938
  • G. I. Tohăneanu, Stilul artistic al lui Ion Creangă, Editura științifică, București, 1969.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Jon Kreanga na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јон_Креанга&oldid=27674714”