Jugoslovenska narodna stranka
Jugoslovenska narodna stranka Jugoslovenska narodna stranka | |
|---|---|
| Vođa | Svetislav Hođera |
| Osnovana | maj 1933. |
| Raspuštena | 1941. (8 god.) |
| Sedište |  Kraljevina Jugoslavija |
| Ideologija | Autoritarizam Centralizacija Anti-federalizam Jugoslovenski nacionalizam |
| Politička pozicija | Krajnja desnica |
| Boje | plava |
Jugoslovenska narodna stranka je bila stranka krajnje desnice koja je postojala za vreme Kraljevine Jugoslavije, osnovana maja 1933. godine i delovala do 1941. U svoje redove je uključivala profašistički orijentisane pripadnike buržoazije. Njeni članovi su popularno nazivali borbaši po stranačkom glasilu Borba.[1] Stranka je se zalagala za integralno jugoslovenstvo i podržavala je Šestojanuarsku diktaturu.[1] Na čelu stranke bio je Svetislav Hođera, bivši šef kabineta predsednika vlade Petra Živkovića. U početku je kao jedina stranka u opoziciji Jugoslovenskoj radikalnoj seljačkoj demokratiji, zauzimala se za postupnu demokratizaciju političkog života u Kraljevini Jugoslaviji. Stranka je oponašala prakse fašističkih pokreta u inostranstvu: Hođera je nazivan vođom, osnivali su svoje odrede koji su obezbeđivali stranačke zborove i obračunavali se sa protivnicima.[1] Iako je bila malobrojna, bila je izuzetno aktivna, bučna i nasilna.[1] Stranka je napadala istovremeno i režim Jugoslovenske nacionalne stranke i opoziciju, demokratske snage i levičare.[1] Režim je optuživala da je izdao integralno jugoslovenstvo, a opoziciju da želi da rascepka državu. Jugoslovenska narodna stranka se isticali političkom i socijalnom demagogijom i zabeležila je neke kratkotrajne uspehe u selima Banata, Bačke, Srema i Šumadije.[2] Na izborima 1938. podržala je Milana Stojadinovića, koji je zauzvrat Hođeri dodelio mesto ministra bez portfelja.
Nastanak i delovanje[uredi | uredi izvor]
Jugoslovenska država se od samog osnivanja suočila sa problemom nasilnog razbijanja koje su želele države nezadovoljne mirovnim sporazumima zaključenih posle Prvog svetskog rata. U tome su im pomagale separatističke stranke u samoj kraljevini. Najznačajnije političke stranke kojima je cilj bilo razbijanje države delovale su na teritoriji koje će kasnije biti organizovane u Savsku i Dravsku banovinu, kao i Vatikan. Sa druge strane, delovale su stranke koje su zastupale ideju integralnog jugoslovenstva, tj. da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod sa tri imena. Integralno jugoslovenstvo je bilo pokušaja kralja Aleksandra da sačuva državu i brisanjem nacionalnih podela pretopi južnoslovenske narode u jednu naciju koja bi obuhvatala različite kulture, religije i tradicije. Najverniji stub ideologije integralnog jugoslovenstva bile su režimske stranke čiji zadatak je bio odbrana oktroisanog Septembarskog ustava i poretka uspostavljenog kraljevom diktaturom. Jedna od takvih partija je bila Jugoslovenska radikalna seljačka demokratija (JRSD), obrazovana od prorežimskih kadrova Narodne radikalne stranke, Demokratske stranke i desnog katoličkog krila Slovenačke narodne stranke.
U drugoj polovini 1932. iz redova poslanika Jugoslovenske radikalne seljačke demokratije izdvojilo se nekoliko poslanika koji su osnovali poseban poslanički klub pod imenom Jugoslovenski narodni klub. Zamisao je bio da se stvori prividna opozicija jedinoj i vladajućoj stranci JRSD. Akciju osnivanja poslaničkog kluba organizovao je Svetislav Hođera, šef kabineta bivšeg predsednika vlade Petra Živkovića, a moguće da je ideja potekla i od samog Živkovića, koji je želeo da ima svoju poslaničku grupu.[3] Članovi nove poslaničke grupe nazvani su bristolci, po hotelu Bristol gde su se sastali posle osnivanja kluba. Stranka je osnovana maja 1933, dozvolu za rad je dobila u januaru 1934, a osnivački kongres novembra 1934.[3][4][5] Za predsednika stranke je izabran Hođera.
Program Jugoslovenske narodne stranke je vrveo od demagogije i jeftinih obećanja kojima je trebalo privući glasače.[6] Bio je mešavina levičarskih ideja o ravnopravnosti, slobodi, socijalnoj pravdi, narodnom blagostanju, zadrugarstvu, ali i odredaba koji bi pogodovali interesima imućnijih, naročito seljaka.[6] Stranka se zalagala za slobodne i tajne izbore, slobodu štampe i okupljanja, dok bi kralj, dinastija, država i narodno jedinstvo ostali nepodložni kritici.[6] Borbaši su borbi protiv korupcije davali veliki značaj, a za nju su zahtevali i smrtnu presudu.[7] Što se tiče spoljne politike, borbaši su se zalagali za održavanje dobrosusedskih odnosa, za očuvanje mira i sistema mirovnih ugovora.[7]
Jugoslovenska narodna stranka je pokušala da istakne svoju listu na parlamentarnim izborima 1935., ali joj je kandidatura nije odobrena.
Stranka je svojim obećanjim uspela da privuče određeni broj pristalica. Veliko uporište je ostvarila u delu Bosne u oraškom srezu kao i u pojedinim delovima Bačke, Banata, Srema i Šumadije među Folksdojčerima. Jakom propagandom pripadnici stranke stvarali su utisak da su ove oblasti „borbaške“ u celini.[2] Stranka je organizovala mitinge po ugledu na fašističke skupove.[8] Pripadnici stranke bi paradirali obučeni u plave uniforme,[8] a Hođeru bi nazivali svojim vođom.[1] Mogli su biti praćeni sukobima, npr. u Kragujevcu 13. oktobra 1935.[9]
Stranka je između 1935. i 1937. godine bila bliska Dimitriju Ljotiću i Zboru, ali i sa Jugoslovenskom nacionalnom strankom (preimenovanom JRSD) i grupom oko Janka Baričevića.[8] Trebalo je da doće do objedinjavanja Zbora, Baričevićevog Jugoslovenskog poslaničkog kluba, Jugoslovenske nacionalne stranke (JNS) sa Petrom Živkovićem, Bogoljubom Jevtićem i Jovom Banjaninom i Jugoslovenske narodne stranke.[10] Kako su i Hođera, Živković i Ljotić smatrali da bi svako od njih trebalo da bude vođa ove koalicije, od nje na kraju nije bilo ništa.[11]
Pred parlamentarne izbore 1938. Hođera je sklopio sporazum sa predsednikom vlade i liderom Jugoslovenske radikalne zajednice Milanom Stojadinovićem i ušla u vladu preko Hođere koji je postao ministar bez portfelja.[12][8] Ipak, stranka se tada našla u krizi zbog osipanja članstva nezadovoljnog pukom frazelogojim koje je iznosilo stranačko rukovodstvo, čestim promenama koalicionih partnera i izneveravanjem programskog kursa stranke.[11][8] Na izborima 1938. godine stranka je osvojila dva poslanička mandata. U novi saziv skupštine ušli su Hođera i potpredsednik stranke Živan Đukić, koji je uskoro prešao u tabor Stojadinovićeve Jugoslovenske radikalne zajednice. Hođera nije ušao u novoformirani kabinet i postepeno je ostao na marginama političkog života. Stranka se faktički ugasila te godine.[8]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ Petranović 1988, str. 282.
- ^ a b Petranović 1988, str. 283.
- ^ a b Rastović 2006, str. 127.
- ^ "Vreme", 26. nov. 1934
- ^ "Politika", 26. nov. 1934
- ^ a b v Rastović 2006, str. 129.
- ^ a b Rastović 2006, str. 131.
- ^ a b v g d đ Rastović 2006, str. 132.
- ^ "Politika", 14. okt. 1935
- ^ Stefanović 1984, str. 47.
- ^ a b Stefanović 1984, str. 49.
- ^ Stefanović 1984, str. 45.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit.
- Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 1. Beograd: Nolit.
- Rastović, Aleksandar (2006). „Program Jugoslovenske narodne stranke” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. Matica srpska. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 04. 2014. g. Pristupljeno 23. 07. 2014.
- Stefanović, Mladen (1984). Zbor Dimitrija Ljotića (PDF). Beograd: Narodna knjiga. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 07. 2014. g. Pristupljeno 29. 07. 2014.
- Hrabak, Bogumil (2008). „Jugoslovenska narodna stranka 1935. i 1936. godine”. Novopazarski zbornik. 31: 73—82. Arhivirano iz originala 19. 05. 2020. g. Pristupljeno 10. 04. 2019.