Južna Morava
| Južna Morava | |
|---|---|
 Južna Morava | |
 Sliv Južne Morave u Srbiji | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 295 km |
| Basen | 15.469 km2 |
| Pr. protok | 121 m3⁄s |
| Sliv | Crnomorski |
| Vodotok | |
| Izvor | Skopska Crna gora, severno od Skoplja |
| V. izvora | 1120 m |
| Ušće | Zapadna Morava kod Stalaća |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Severna Makedonija Srbija |
| Naselja | Bujanovac, Vranje, Vladičin Han, Aleksinac, Stalać |
| Pritoke | Nišava, Toplica, Sokobanjska Moravica, Jablanica, Veternica, Vlasina, Pusta reka, Predejanska reka, Vrla, Golema reka |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Južna Morava je reka u Srbiji koja predstavlja kraću od dve reke koje čine Veliku Moravu. Južna Morava je dugačka 295 km i teče uglavnom smerom jug—sever, od makedonske granice do centralne Srbije, gde se sreće sa Zapadnom Moravom kod Stalaća i stvara Veliku Moravu.
Izvor[uredi | uredi izvor]
Južna Morava nastaje na Skopskoj Crnoj Gori, u Republici Severnoj Makedoniji, severno od njene prestonice Skoplje. Tokovi Ključevske i Slatinske reke stvaraju Golemu reku, koja je kada pređe makedonsko-srpsku granicu, iznad sela Binač, na Kosovu, poznata kao Binačka Morava. Nakon 49 km Binačka Morava se sastaje sa Preševskom Moravicom kod Bujanovca i preostalih 246 km teče kao Južna Morava.
Geografija[uredi | uredi izvor]
.JPG)
Reka pripada crnomorskom slivu, a površina njenog sliva je 15.469 km², od kojih je 1.237 km² u Bugarskoj (preko njene pritoke Nišave). Njen prosečan protok na ušću je 121 m³/s i nije pogodna za plovidbu.
Južna Morava ima složenu dolinu, tj, sastoji se iz nizova klisura i kotlina. Nakon izlaska iz Stalaćke klisure, Južna Morava se sreće sa Zapadnom Moravom.
U makrogeološkom pogledu, Južna Morava povezuje Egejski i Panonski basen. Ovo izaziva fenomen koji se naziva prividna inverzija toka, jer se čini da se reka penje uz planine, a zatim ponovo spušta. Tačka u kojoj se spajaju ova dva velika geološka basena je Grdelička klisura, ali dno klisure, kuda reka teče, je mnogo niža od planina koje je okružuju, tako da reka teče normalno.
Južna Morava je nekada bila dugačka 318 km i predstavljala je dužu pritoku Velike Morave. Pošto je tokom vremena izazvala nekoliko poplava, meandrirajuća reka je skraćena za skoro 30 km, tako da je postala kraća od Zapadne Morave. Međutim, Zapadna Morava je uvek imala veći protok.
Područja u južnoj Srbiji kroz koja protiče Južna Morava su skoro potpuno bez šuma što je izazvalo jedan od najtežih slučajeva erozije na Balkanu. Kao posledica ovoga, reka unosi velike količine materijala u Veliku Moravu, puneći i podižući njeno rečno korito, što je potpomoglo velike poplave njene reke-kćerke.
Struktura toka[uredi | uredi izvor]
Tok Južne Morave predstavlja kompozitnu dolinu. Nju čini naizmenično smenjivanje klisura i kotlina.
Pritoke[uredi | uredi izvor]
Južna Morava ima 157 pritoka. Najvažnije leve pritoke su: Bistrica, Kalimanka, Jablanica, Veternica, Pusta reka i Toplica. Desne pritoke su Vrla, Džepska reka, Predejanska reka, Kozaračka reka, Vlasina, Nišava (najduža) i Sokobanjska Moravica, kao i Ražanjska reka.
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Južna Morava ima značajan potencijal za proizvodnju električne energije, ali se ona uopšte ne koristi. Velike energetski sistem je sagrađen u njenom slivu, na Vlasini (elektrane Vrla I-IV). U izvesnoj meri, njena voda se koristi za navodnjavanje. Najvažniju ulogu dolina reke ima u saobraćaju. Ona je prirodni put za železnicu i auto-put Beograd–Skoplje–Solun.
Zagađenost[uredi | uredi izvor]
O izuzetno lošem stanju ekologije na reci javnost je informisana aprila 2011. godine nakon objavljivanja kratkog dokumentarnog filma Tužna Morava[1] autora Srboljuba Pešića, koji je stanje reke opisao sledećim rečima: „Smeće na sve strane, gomile flaša i kesa i na obali i u vodi, školjke automobila, odbačeni kućni aparati, zavoji, špricevi, uginula krava nasred reke... A tek smrad - to ne može ni da se opiše. Dvojica iz ekipe su se već na pola puta osuli nekim plikovima, jedan je zaradio herpes sutradan“.[2] Prema istom izvoru, najgore zagađenje na reci je od sela Zlatokop do sela Bresnica kod Vranjske Banje.
Kao odgovor na izuzetno veliku pažnju medija i javnosti čitave Srbije koju je film izazvao, ministarstvo ekologije organizovalo je Veliku akciju čišćenja J. Morave koja je trebalo da traje sve dok problem zagađenosti ne bude rešen. Organizovan je krizni štab, a u pomoć pozvani vojska, policija, vatrogasci, komunalne službe i građanstvo. Iako je akcija krenula u punom jeku 15. aprila 2011, sa, po rečima tadašnjeg ministra Olivera Dulića, 2000 volontera,[traži se izvor] vrlo brzo je i stala najviše zbog nesposobnosti tadašnjih vlasti da problemu pristupe temeljno, dok su neke angažovane službe eko-sistemu nanele više štete nego koristi, npr. nepotrebnim sečenjem stabala koja su bila prekrivena plastičnim kesama.[3]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Južna Morava u Vladičinom Hanu -
Južna Morava sa mosta kod sela Bogojevca -
Most na Južnoj Moravi koji spaja sela Manojlovce i Veliku Biljanicu -
Reka Južna Morava -
Južna Morava, okolina Niša
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ from Guardians of Serbia 1 year ago (31. 3. 2011). „Tužna Morava”. Vimeo.com. Pristupljeno 16. 1. 2013.
- ^ Veljković, S. „Južna Morava – ploveća deponija!”. Novosti.rs. Pristupljeno 16. 1. 2013.
- ^ Ekologija (21. 4. 2011). „Čišćenje južne Morave - iskustvo za čitavu Srbiju”. Blog.b92.net. Pristupljeno 16. 1. 2013. Tekst „ Gost autor ” ignorisan (pomoć)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Tužna Morava, osmominutni dokumentarni film o zagađenosti Južne Morave na vimeo.com
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
