Kučaj
| Kučaj | |
|---|---|
 | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Velika Tresta |
| Ndm. visina | 1.284 m |
| Koordinate | 44° 05′ 00″ S; 21° 50′ 00″ I / 44.0833° S; 21.8333° I |
| Geografija | |
  Kučaj | |
| Države |  Srbija |
| Masiv | Karpatsko-balkanske planine |
| Grupa | Karpatske planine |
Kučajske planine, Južni Kučaj, ili samo Kučaj, su planine koje se nalaze u istočnoj Srbiji između reka Resave, Zlotske reke i Crnog Timoka. Dolina reke Resave odvaja ove planine od planine Beljanice na severu, a južna granica Kučaja su Grza, Čestobrodica, odnosno dolina Crne reke (put Paraćin-Krivi Vir). Istočna granica je Zlotska reka, dok se na zapadu podgorina planina spušta u moravsku ravan. Pripadaju grupi Karpatsko-balkanskih planina, sa pravcem pružanja severoistok-jugozapad, na dužini od 40 km.
Pod terminom „Kučajske planine” podrazumeva se nekoliko planinskih venaca, vrhova i visoravni, odnosno zatalasana planinska površ zasečena rečnim dolinama. Ova velika površ je šumovita i bogata brojnim prirodnim znamenitostima, posebno kraškim oblicima reljefa. Prosečna visina površi je 1 000 m, uz pojedine niže depresije, a sredinom prostora uzdiže se venac Javorište, koji deli predeo na dva dela. Na ovom vencu su neki veći vrhovi: Oštri kamen (1 213 m), a južno od njega su nešto niži Javoriti vrh, vrh Triva Palčin i Koprivno brdo. U nastavku Javorišta, na severu je kupa Treste sa vrhom Velika Tresta (1 284 m), najvišim vrhom planine. Severnije, nedaleko od Treste, izdiže se vrh Straža (1 223 m), poznati vidikovac na spoju sa planinom Beljanicom. Jugoistočno od ovog prostora je masiv Malinika, sa vrhom Veliki Malinik, koji se može smatrati i posebnom planinom, ali i delom ovog predela i planine.
Naziv planina potiče od mnoštva kuča, odnosno vukova, a njihov stari naziv je Golubinjačke ili Hajdučke planine.[1]
Planina je pretežno izgrađena od škriljaca i krečnjaka. Na Kučaju se nalazi prostrana Brezovička površ sa brojnim kraškim uvalama (Igrište, Torovište, Velika i Mala Brezovica). Pored uvala sreću se i jame (Gaura Frnđefund) i neke od najpoznatijih pećina u Srbiji (Bogovinska, Zlotska, Resavska i Ravanička).
Najviši vrhovi[uredi | uredi izvor]
Najznačajniji vrhovi visine preko 1.100 metara prikazani su u tabeli.[2]
| Naziv | Visina | Opština/grad |
| Velika Tresta | 1.284 m | Bor |
| Straža | 1.256 m | Žagubica |
| Straža | 1.223 m | Žagubica |
| Oštri kamen | 1.213 m | Bor |
| Veliki požar | 1.198 m | Bor |
| Tilva Palčin | 1.194 m | Boljevac, Despotovac |
| Kiseli vrh | 1.192 m | Bor |
| Mala Tresta | 1.192 m | Despotovac |
| Omaniš | 1.190 m | Despotovac |
| Veliki Krš | 1.188 m | Bor, Žagubica |
| Velika Bota | 1.184 m | Despotovac |
| Tilva Palčin | 1.184 m | Boljevac, Despotovac |
| Kupalčina | 1.183 m | Bor |
| Veliki Malinik | 1.158 m | Boljevac |
| Straža | 1.147 m | Žagubica |
| Javoriti vrh | 1.138 m | Despotovac |
| Tilva Kulmja Kriš | 1.118 m | Bor |
| Tilva Šušuljajka | 1.118 m | Bor |
| Veliki Lisac | 1.111 m | Žagubica |
Biljni i životinjski svet[uredi | uredi izvor]
Južni Kučaj obiluje biljnim i životinjskim svetom.
Biljke[uredi | uredi izvor]
Planina je bogata livadama i pašnjacima. Livade obiluju lekovitim biljem: kantarion, hajdučka trava, majčina dušica, kamilica, matičnjak, kopriva, vranilova trava i sremuš.
Od drveća najzastupljeniji su hrast, grab, cer, jasen, javor i bukva. Bukove šume na Južnom Kučaju predstavljaju najveći kompleks ove vrste u Evropi.
Planina obiluje pečurkama, među kojima mnoge spadaju u jestive gljive. U šumama i livadama Južnog Kučaja mogu se naći vrganji, lisičarke, mlečnica, rudnjača, šampinjon, bukovača, jajčara, kao i puhare.
Od šumskog voća najviše je šumskih jagoda, kupina, drena, borovnice, lešnika, divljih jabuka i krušaka kao i divljih trešnje.
Tokom jeseni može se naći crveni i crni glog, šipak i trnjina.
Životinje[uredi | uredi izvor]
Od životinjskog sveta na Južnom Kučaju živi nabrojnija populacija vukova u Evropi. Tu su još i lisica, zec, divlja svinja, srna, jelen, jazavac, veverica, ris i divokoza. Bilo je pokušaja vraćanja medveda kojima je ova planina bila prirodno stanište sve do 60-ih godina prošlog veka.
Na planini žive i sve vrste zmija koje se mogu naći u Srbiji. Od otrovnica tu su poskok, šarka, šargan kao i sve vrste vodenih zmija.
Vodene zmije žive u rekama i potocima kojima planina obiluje.
Reke[uredi | uredi izvor]
Reke Južnog Kučaja su: Resava, Resavica, Čemernica, Nekudovo, Rečka, reka Busovata, Grza, Crnica, Brezovica, Radovanska reka, Ravanica, Čestobrodica, Mikuljska reka i Zlotska reka. [3]
Veliki broj reka su ponornice ili čak višestruke ponornice, što je još jedna karakteristika Južnog Kučaja koja nije tako česta u Evropi.
Rudarstvo[uredi | uredi izvor]
Južni Kučaj smatra se centarom rudarenja u Srbiji. Rudnici Resavica nalaze na teritoriji koja je bila i ostala bogata šumom.
Na obroncima planine nalaze se rudnici Rembas, Jasenovac, Bogovina dok su u neposrednoj blizini Soko, Aleksinac, Lubnica i Vrška čuka. [4]
Prirodne lepote i kulturno-istorijski spomenici[uredi | uredi izvor]
Na teritoriji Južnog Kučaja nalazi se predeo naročitih prirodnih lepota: Gornja Resava,[5] Lazarev kanjon i opšti rezervat prirode u kome se nalazi Vinatovača. Kao strogi rezervati prirode zaštićene su klisure reke Resave i klisura reke Suvaje.
Prirodni spomenici su Ivkov ponor, Radoševa pećina, Velika Atula, Bušan kamen, Jama Vrtačelje, Resavska pećina, Lazareva pećina, pećina Vernjikica, Hidrokompleks Lisine.
-
Lazarev kanjon -
Resavska pećina -
Lazareva pećina -
Vodopad Lisine -
Vodopad Prskalo -
Zaleđeni vodopad Prskalo -
Reka Crnica
Neki od još uvek nedovoljno promovisanhi objekata na ovoj planini su prirodnih objekata: kraško polje Divljakovac, vodopadi Prskalo i Bigar, ponori reke Kločanice, reke Nekudovo i izvor i ponor Radovanske reke.
Od memorijalnih spomenika prirode na teritoriji ove planine se nalazi Mijajlova jama i zaštićeno nepokretno kulturnog dobra, prostor oko Manastira Manasije, Ravanice i manastira u slivu reke Crnice poznatiji kao „Sveta gora Crnička”. [6]
-
Manastir Manasija -
Manastir Ravanica -
-
-
Ostaci tvrđave Petrus -
Galerija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Delibašić, Tomica (2019). Planine i vrhovi Balkana. JP Službeni glasnik, Planinarski savez Srbije.
- ^ „Planinski vrhovi u Srbiji” (PDF) (na jeziku: srpski). planinari.org.rs. Pristupljeno 05. 10. 2022.
- ^ „Južni kučaj”. Arhivirano iz originala 1. 8. 2018. g. Pristupljeno 28. 10. 2018.
- ^ „Resavski rudnici”. Arhivirano iz originala 17. 02. 2018. g. Pristupljeno 23. 12. 2021.
- ^ Klub aktivnih uživalaca prirode
- ^ Stazama petruških monaha
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
- 1. Grupa autora, ENCIKLOPEDIJA JUGOSLAVIJE, (1982), Jugoslavenski leksikografski zavod, Zagreb
