Julka Hlapec Đorđević
| Julka Hlapec Đorđević | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1882. |
| Mesto rođenja | Stari Bečej, Austrougarska |
| Datum smrti | 1969. |
Julka Hlapec Đorđević (1882 — 1969) bila je srpska književnica, feministkinja, kritičarka, aktivistkinja, filozofkinja, prevoditeljka.
U međuratnom periodu uz Kseniju Atanasijević, sa kojom je imala vrlo razvijen i blizak profesionalni odnos i koja je redovno pisala o njenim knjigama, predstavlja jednu od najzanačajnijih autorki i aktivistkinja. Predano i vredno je radila, objavljujući knjige i članke, sarađujući sa brojnim međunarodnim i domaćim organizacijama. Objavljivala je radove u najznačajnijim časopisima tog vremena, kako feminističkim i onima namenjenim ženama, tako i u književnim listovima glavnog toka. Zbog toga se njeno ime nalazi i u bibliografijama Srpskog književnog glasnika i Letopisa Matice srpske, ali i Ženskog pokreta i lista Život i rad, kao i mnogih drugih listova različitog profila.[1]
Pišući tridesetih godina, zahvaljujući poznavanju stranih jezika, vanrednom obrazovanju i životu u inostranstvu, svesna složenosti feminističke problematike i upoznata sa najsavremenijim idejama u toj oblasti, Julka Hlapec Đorđević i sama izgrađuje i razvija složen idejni sistem. Individualizam i konstrukcija ženskog identiteta, insistiranje na posebnosti svake žene i pluralističko shvatanje ženske prirode, ideje o modernom braku i intelektualizaciji seksualnosti, kao i transpozicija teorijskog mišljenja u književni tekst, čine idejna i problemska čvorišta njene misli i obezbeđuju joj iskorak iz njenog vremena i poziciju jedne od najznačajnijih žena u istoriji srpske književnosti i kulture, ali čije celokupno delo, nažalost, još uvek nije dovoljno proučeno.[2]
Život[uredi | uredi izvor]
Julka Hlapec Đorđević, vrhunska intelektualka i jedna od najobrazovanijih žena prve polovine 20. veka, rođena je u Starom Bečeju, a skoro čitav život provela je u inostranstvu, najviše u Beču i u Češkoj. U Beču je doktorirala 1906. godine, sa svega 24 godine. Govorila je engleski, nemački, francuski, mađarski i češki.[3]
O privatnom životu Julke Hlapec Đorđević nema mnogo podataka, a pored informacija o školovanju, poznato je da se udala za češkog oficira Zdenjka Hlapeca, da je imala dve ćerke i da je nakon udaje živela u Češkoj. Sticajem ovakvih okolnosti bila je upućena na češku kulturu i književnost, te je učestvovala u održavanju i negovanju češko-jugoslovenskih odnosa, prevodila sa češkog i na češki i objavljivala kritičke radove o češkoj literaturi. Posebno je očit izostanak podataka o njenom životu vezanih za period nakon Drugog svetskog rata. Nakon izuzetne javne aktivnosti tokom tridesetih godina 20. veka, po završetku Drugog svetskog rata, Julka Hlapec Đorđević prestaje da objavljuje radove, a jedini podatak koji je trenutno poznat jeste njena godina smrti. Nije poznato čime se bavila poslednje četiri decenije svog života, a s obzirom na stepen posvećenosti i angažmana u međuratnom periodu, ovakav izostanak i ćutanje jedne od najobrazovanijih žena u srpskoj istoriji ostavlja svako istraživanje u nedoumici i čuđenju. Takođe, nije poznata sudbina ni njene zaostavštine, te se ni ta vrsta istraživanja ne može obaviti.[1]
Rad i delo[uredi | uredi izvor]
Feministička misao Julke Hlapec Đorđević formirala se u prvoj polovini 20. veka jednim delom sa uporištem u evropskoj, a drugim u srpskoj kulturi, a njene ideje su bile komplementarne evropskom mišljenju, u dosluhu sa njim i deo njega. Primenjujući evropske ideje, Julka Hlapec Đorđević je želela da deluje u kulturi koja je umnogome drugačije istorijsko-političke sudbine od vodećih evropskih društava. Zbog toga su njeni stavovi i tekstovi morali delovati beskompromisno i strogo, a ona je među prvima teorijski i naučno utemeljeno govorila o temama kakve su položaj žene u društvu i pravo na rad, javno delovanje žene kroz istoriju, kontrola rađanja, seksualnost i erotika ili ženska telesnost. Kontekst njene teorijske delatnosti u evropskim okvirima bio bi prvi talas feminizma, dok u kontekstu srpskog feminizma ona zajedno sa Jelicom Belović Bernadžikovskom, Vladislavom Polit i Ksenijom Atanasijević pripada drugoj generaciji feministkinja — onoj generaciji koja je iza sebe imala pionirska nastojanja Drage Dejanović i ideološku podlogu Svetozara Markovića. Prva generacija feministkinja u Srbiji bila je povezana sa revolucionarnim nacionalizmom sredine 19. veka i zahtevala pravo na rad, obrazovanje, izlazak iz privatnog i javno delovanje žena, a pripadnice druge generacije, kojim pripada Julka Hlapec Đorđević, ovim zahtevima pridružuju zahtev za korenitu promenu porodičnih i društvenih odnosa, razmišljanja o odnosu feminizma prema nacionalizmu, internacionalizmu i pacifizmu, o ženskim političkim pravima i slobodama, o braku i seksualnoj etici.[4]
Delovanje Julke Hlapec Đorđević dominantno je obeleženo feminističkim idejama, koje je formulisala podjednako i u beletristici i u esejistici i u kritici. S obzirom na znanje jezika i međunarodno iskustvo i kontakte, bila je veoma dobro upoznata sa dešavanjima u Evropi i predano je pratila formiranje i razvoj feminističkih organizacija, kao i idejno raslojavanje feminističkog pokreta. Julka Hlapec Đorđević je pažljivo pratila delatnost domaćih, ali i stranih ženskih društava i organizacija, a posebno je zainteresovana za aktivnosti internacionalnih ženskih organizacija Birth control i Open door international, čija je bila aktivna članica. Feminističke organizacije početkom 20. veka sve su prisutnije, šire svoju delatnost i bave se praktičnim problemima i pitanjima koja se tiču svakodnevnog života žena. Na drugoj strani, razvija se feministička teorija koja prodire u različite društvene discipline od sociologije, preko psihologije i filozofije, pa sve do različitih grana umetnosti, gde u konkretnim delima dolazi do njihove umetničke odbrade. Julka Hlapec Đorđević pažljivo analizira ove dve po mnogo čemu različite manifestacije feminizma, ideologiju i pokret, pa je feminizam, i kao teorija i kao praksa, predmet njenih eseja. Povodom tekstova Julke Hlapec Đorđević antropološkinja Svetlana Slapšak zaključuje da predstavljaju „promišljenu i veličanstvenu građevinu nekoga ko je pre svega bio analitičar“, a da je njen feminizam „interdisciplinarni poduhvat humanistike“. Upravo ova interdisciplinarnost i humanistički pristup obezbeđuju širinu tema i uvida u njenim tekstovima.[5]
Sve svoje knjige Julka Hlapec Đorđević objavila je tokom jedne decenije. U periodu od svega sedam godina prikupila je i publikovala većinu članaka do tada rasutih u periodici i time ih učinila dostupnijim i sačuvala od zaborava. Grupisanjem tekstova u knjige koje su organizovane kao tematske celine doprinela je sistematičnom i pažljivom izgrađivanju kompaktnog i čvrstog sistema ideja. Zbog toga možemo govoriti o tri oblika ispoljavanja feminizma Julke Hlapec Đorđević: feminizam u teorijsko-esejističkim radovima, feminizam u kritici i feminizam u književnosti. Teorijski diskurs dominira u esejima Sudbina žene. Kriza seksualne etike (1930) i u knjizi Studije i eseji o feminizmu (1935). U teorijskim promišljanjima odbijajući polno, biološko razlikovanje, Julka Hlapec Đorđević čvrsto stoji na stanovištu individualizma. Ovakvim stavovima ona pravi iskorak ka onome što će biti centralno pitanje drugog talasa evropskog feminizma, koji će prvim feministkinjama zamerati upravo nastojanje da se u okvirima već postojećih podela i društvenih načela, obezbede bolji uslovi za ženskost. Njeno insistiranje na individualizmu približava je, takođe, onome što će nekoliko decenija kasnije Simon de Bovoar formulisati kao postajanje ženom.[6]
Feminističko čitanje autorka primenjuje u člancima književne kritike objavljenim u knjizi Studije i eseji o feminizmu II (1937). U ovim kritičkim tekstovima Julke Hlapec Đorđević nalaze se elementi onoga što će biti prepoznato kao feministička kritika, koja je politična i polemička u svojoj osnovi. Ona istražuje polne razlike prikazane u književnosti, ženu kao junakinju u književnosti, kao i funkcionisanje feminističke ideologije u književnom tekstu na različitim nivoima.[7]
U svojim proznim knjigama Julka Hlapec Đorđević, takođe, implementira feminističke ideje, i to dominantno i eksplicitno u romanu Jedno dopisivanje (1932, 2004) i sporadično u knjizi poetske proze i putopisa Osećanja i opažanja (1935). Siže, zaplet i junakinju svog romana Jedno dopisivanje Julka Hlapec Đorđević izgrađuje u skladu sa sopstvenim teorijskim idejama. Ljubavni zaplet gradi tako da njime preispituje formu tradicionalnog braka i zalaže se za novu ljubavnu i seksualnu etiku, a glavnu junakinju gradi kao tip nove, moderne, obrazovane, samosvesne žene. Pored feminističko idejne osnove na kojoj počiva, roman Jedno dopisivanje i sa književno-estetskog stanovišta predstavlja izuzetno značajan tekst i time se pridružuje, kao nezaobilazna karika, produkciji romana međuratnog perioda.[8]
Citat[uredi | uredi izvor]
U svom romanu Jedno dopisivanje, Julka Hlapec Đorđević piše o nužnom osećanju sputanosti koje su žene u prvoj polovini 20. veka osećale i koje je činilo da većina njih bude duboko nesrećna:
| „ | Izgleda da je za sada jednoj intelektualno razvijenoj i svog čovečanskog dostojanstva svesnoj ženi vrlo teško doći do društvene ravnoteže, a kamoli sreće. Sputana obavezama i predrasudama, stisnuta u kalupe, gotove za ispijene mučenice ili nacifrane lutke, njihova silna individualnost nailazi svuda na prepreke i nerazumevanje. Vida Adela Milčinović, dr Ksenija Atanasijević, dr Isidora Sekulić...[9] | ” |
Ovo precizno skiciranje ženske sputanosti i neprilagođenosti onih koje su izražene individualistkinje, može se uzeti kao relevantno i tačno zapažanje za većinu žena koje su delovale u javnoj sferi početkom prošlog veka i nastojale da se nametnu u delatnostima koje nisu percipirane kao ženski prostor.[9]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 8.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 12.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 7.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 8–9.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 9–10.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 10–11.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 11.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 11–12.
- ^ a b Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 9.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pantelić, Ivana; Milinković, Jelena; Škodrić, Ljubinka (2013). Dvadeset žena koje su obeležile XX vek u Srbiji. Beograd: NIN.
- Hlapec Đorđević, Julka (1935). Studije i eseji o feminizmu. Beograd: Život i rad.
- Hlapec Đorđević, Julka (2002). Jedno dopisivanje. Beograd: Prosveta.
- Jelena Milinković, „Feminizam Julke Hlapec Đorđević“, u Savremena proučavanja jezika i književnosti 2, ur. Časlav Đorđević (Kragujevac: IKUM, 2012), 313-326.
