Azerski jezik

Azerski
Azerski
Azeri
Azərbaycan dili, آذربایجان دیلی‎, Azәrbajҹan dili
	Azerbejdžanski na perso-arapskom Nastalik (Iran), latinici (Azerbejdžan) i ćirilici (Rusija).
Govori se u	Azerbejdžan; Iran; ; Rusija; Turska; Irak; Gruzija;
Region	Iranski Azerbejdžan, Južni Kavkaz
Etnička pripadnost	Azeri
Broj govornika	24.000.000 miliona (2022)
Jezička porodica	turkijski zajednički turkijski oguski Zapadni oguski Azerski; ; ; ;
Raniji oblici	Adžem turkijski Azerski;
Standardni oblik	Širvani (u Republici Azerbejdžan) Tabrizi (u iranskom Azerbejdžanu)
Dijalekti	Afšar; sonkorski; jerevanski; razni drugi
Pismo	U Azerbejdžanu: latinica (azersko latinično pismo); U Iranu: perso-arapsko pismo (azersko arapsko pismo); U Rusiji: ćirilično pismo; U Gruziji: gruzijsko pismo (retko);
Zvanični status
Službeni jezik u	Azerbejdžan; Dagestan (Rusija); Organizacija turskih država
Reguliše	Nacionalna akademija nauka Azerbejdžana (Severni Azerbejdžan); Nema regulatornog tela (južnoazerbejdžanski);
Jezički kodovi
ISO 639-1	az
ISO 639-2	aze
ISO 639-3	aze – uključujući kod; Pojedinačni kodovi:; azj – severnoazerbejdžanski; azb – južnoazerbejdžanski
Glotolog	mode1262
Lingosfera	Део 44-AAB-a
	Ovaj članak sadrži MFA fonetske simbole. Bez odgovorajuće podrške, možda ćeš vidjeti znake pitanja, kutije ili druge simbole umjesto unikod karaktera.

Azerski jezik (azer. Azərbaycan dili / آذربايجان ديلی / Aзәрбајҹан дили), takođe poznat i kao azerbejdžanski turski jezik,^[6] je turkijski jezik kojim se uglavnom govori u Azerbejdžanu i severozapadnom Iranu.^[7]^[8]^[9] Pored toga, govornici ovog jezika žive u Turskoj, Iraku, Gruziji, Jermeniji, oblastima Rusije na Kavkazu i u dijaspori (najviše Nemačka). Azerski jezik je blizak srodnik turskog jezika. Razvio se u 18. veku.

Severni azerski i južni azerski se u znatnoj meri razlikuju u pogledu fonologije, rečnika, morfologije, sintakse, i pozajmljenica.^[10] ISO 639-3 grupiše ova dva jezika kao „makrojezik”.^[11] Severni azerski ima zvaničan status u Republici Azerbejdžan i Dagestanu (federalnim subjektima Rusije) dok južni azerski nema zvanični status u u Iranu, gde većina Azerbejdžanaca živi. On se isto tako govori azerbejdžanskim zajednicama Gruzije i Turske i u dijaspornim zajednicama, prvenstveno u Evropi i Severnoj Americi.

Severni azerski i južni azerski su pripadnici oguske grane turkijskih jezika. Severni azerski (koji se govori u Republici Azerbejdžan i Rusiji) je baziran na širvanskom dijalektu, a južni azerski (koji se govori u Iranu) je baziran na tabrizkom dijalektu, i blisko je srodan sa turskim, kaškajskim, gagauškim, turkmenskim i krimskotatarskim jezikom, sa kojima je u različitim merama međusobno razumljiv.^[12]

Istorija

Azerbejdžanski je evoluirao iz istočne grane oguzskog turskog („zapadnoturkskog“)^[13] koji se proširio na Kavkaz, u istočnoj Evropi,^[14]^[15] i severni Iran, u zapadnoj Aziji, tokom srednjovekovnih turskih migracija.^[16]

Kada je Ruska Imperija zauzela južni Kavkaz tokom 19. veka, to je podelilo zonu azerskog jezika na severnu i južnu. Rusi su u azerski jezik uveli upotrebu ćiriličnog pisma, dok je u iranskom delu Azerbejdžana nastavljeno sa upotrebom arapskog pisma. Do 1936. azerski jezik je pogrešno nazivan tatarski jezik, dok su ga sami Azerbejdžanci zvali turski, azerski ili azerbejdžanski turski. Azerski jezik je postao zvanični jezik Azerbejdžanske SSR 1978. Posle sticanja nezavisnosti, vlasti Azerbejdžana su odlučile da se za pisanje azerskog koristi latinica, po modelu koji je primenjen u Turskoj. Godine 1991. definisan je takozvani Novi turski alfabet.

Rasprostranjenost

Azerski jezik je podeljen u dva glavna dijalekta: severni i južni.^[17]^[18] Severni azerski je zvaničan jezik Azerbejdžana. Njime govori oko 8,15 miliona ljudi u Azerbejdžanu, 300.474 u Gruziji, 282.713 u Rusiji (90% njih u Dagestanu), 84.590 u Jermeniji i 78.460 u Kazahstanu.^[19] Južni azerski govori 14 do 17 miliona ljudi u severozapadnom Iranu, što čini 20–24% ukupnog stanovništva Irana. Neki dijalekti azerskog su veoma bliski turkmenskom i uzbečkom jeziku.

Alfabeti

Ovde je dat uporedni prikaz 3 alfabeta koja se koriste za pisanje azerskog jezika.

Aa	Аа	آ ا
Əə	Әә	ا ه
Bb	Бб	ب
Cc	Ҹҹ	ج
Çç	Чч	چ
Dd	Дд	د
Ee	Ее	ا ئ
Ff	Фф	ف

Gg	Ҝҝ	گ
Ğğ	Ғғ	غ
Hh	Һһ	ه ح
Xx	Хх	خ
Iı	Ыы	ئ
İi	Ии	ی
Jj	Жж	ژ
Kk	Кк	ک

Qq	Гг	ق
Ll	Лл	ل
Mm	Мм	م
Nn	Нн	ن
Oo	Оо	و
Öö	Өө	و
Pp	Пп	پ
Rr	Рр	ر

Ss	Сс	س ص ث
Şş	Шш	ش
Tt	Тт	ت ط
Uu	Уу	و
Üü	Үү	و
Vv	Вв	و
Yy	Јј	ی
Zz	Зз	ز ذ ض ظ

Primeri reči

su - voda
adam - čovek
qadın - žena
böyük - veliki
kiçik - mali
pişik - mačka
it - pas
eşq - ljubav
mahnı - pesma
sevmək - voleti
getmək - ići
danışmaq - pričati
ağlamaq - plakati

Primer teksta

Član 1 Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima

Bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına görə azad və bərabər doğulurlar. Onların şüurları və vicdanları var və bir-birlərinə münasibətdə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.

Napomene

^ Former Cyrillic spelling used in the Azerbaijan Soviet Socialist Republic.

^
- The written language of the Iraqi Turkmen is based on Istanbul Turkish using the modern Turkish alphabet.
- Professor Christiane Bulut has argued that publications from Azerbaijan often use expressions such as "Azerbaijani (dialects) of Iraq" or "South Azerbaijani" to describe Iraqi Turkmen dialects "with political implications"; however, in Turcological literature, closely related dialects in Turkey and Iraq are generally referred to as "eastern Anatolian" or "Iraq-Turkic/-Turkman" dialects, respectively.^[1]

Reference

^ Bulut, Christiane (2018b), „The Turkic varieties of Iran”, Ur.: Haig, Geoffrey; Khan, Geoffrey, The Languages and Linguistics of Western Asia: An Areal Perspective, Walter de Gruyter, str. 398, ISBN 978-3-11-042168-2
^ Azerski jezik at Ethnologue (25th ed., 2022) Šablon:Closed access
^ ^a ^b „Azerbaijani, North”. Ethnologue. Arhivirano iz originala 5. 6. 2019. g. Pristupljeno 2. 2. 2020. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ „Azerbaijani, South”. Ethnologue. Arhivirano iz originala 5. 6. 2019. g. Pristupljeno 2. 2. 2020. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Azeri Arabic Turk standard of writing; authored by Javad Heyat; 2001 http://www.azeri.org/Azeri/az_arabic/azturk_standard.pdf
^ alim, Altay Göyüşov Tarixçi; Bakı. „Türk dili, yoxsa azərbaycan dili?”. BBC News Azərbaycanca (на језику: азербејџански). Приступљено 2020-05-22.
^ Christiane Bulut. "Syntactic Traces of Turkic-Iranian Contiguity". In: Johanson, Lars and Bulut, Christiane (eds.). Turkic-Iranian Contact Areas. Otto Harrassowitz Verlag, 2006.
^ Djavadi, Abbas (19. 7. 2010). „Iran's Ethnic Azeris And The Language Question”. RadioFreeEurope/RadioLiberty. Приступљено 24. 1. 2016.
^ electricpulp.com. „AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish – Encyclopaedia Iranica”. www.iranicaonline.org. Приступљено 24. 1. 2016.
^ „Azerbaijani, North”. Ethnologue (на језику: енглески). Приступљено 27. 10. 2018. „Significant differences from South Azerbaijani [azb] in phonology, lexicon, morphology, syntax, and loanwords. A member of macrolanguage Azerbaijani”
^ Ethnologue, ISO 639-3
^ Sinor, Denis (1969). Inner Asia. History-Civilization-Languages. A syllabus. Bloomington. стр. 71—96. ISBN 978-0-87750-081-0.
^ "The Turkic Languages", Osman Fikri Sertkaya (2005) in Turks – A Journey of a Thousand Years, 600-1600, London ISBN 978-1-90397-356-1
^ Wright, Sue; Kelly, Helen (1998). Ethnicity in Eastern Europe: Questions of Migration, Language Rights and Education. Multilingual Matters Ltd. str. 49. ISBN 978-1-85359-243-0.
^ Bratt Paulston, Christina; Peckham, Donald (1. 10. 1998). Linguistic Minorities in Central and Eastern Europe. Multilingual Matters Ltd. str. 98–115. ISBN 978-1-85359-416-8. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Johanson, Lars (1988). „AZERBAIJAN ix. Iranian Elements in Azeri Turkish”. Ur.: Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation. Pristupljeno 14. 2. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azj „Severnoazerbejdžanski“
^ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb „Južnoazerbejdžanski“
^ Helmut Glück: Metzler Lexikon Sprache, S. 57

Literatura

Sinor, Denis (1969). Inner Asia. History-Civilization-Languages. A syllabus. Bloomington. str. 71—96. ISBN 978-0-87750-081-0.
Mokari, Payam Ghaffarvand; Werner, Stefan (2016), Dziubalska-Kolaczyk, Katarzyna, ur., „An acoustic description of spectral and temporal characteristics of Azerbaijani vowels”, Poznań Studies in Contemporary Linguistics, 52 (3), doi:10.1515/psicl-2016-0019
Brown, Keith, ur. (24. 11. 2005). Encyclopedia of Language and Linguistics. Elsevier. ISBN 978-0-08-054784-8. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Kök, Ali (2016). „Modern Oğuz Türkçesi Diyalektlerinde Göçüşme” [Migration in Modern Oghuz Turkish Dialects]. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (na jeziku: turski). 5 (15). ISSN 2147-0928.
Mokari, Payam Ghaffarvand; Werner, Stefan (2017). „Azerbaijani”. Journal of the International Phonetic Association. 47 (2): 207. doi:10.1017/S0025100317000184.
Schönig, Claus (1998). „Azerbaijanian”. The Turkic Languages. London: Routledge: 248.
Mustafayev, Shahin (2013). „Ethnolinguistic Processes in the Turkic Milieu of Anatolia and Azerbaijan (14th–15th Centuries)”. Ur.: Lascu, Stoica; Fetisleam, Melek. Contemporary Research in Turkology and Eurasian Studies: A Festschrift in Honor of Professor Tasin Gemil on the Occasion of His 70th Birthday. Cluj-Napoca: Cluj University Press. str. 333—346. ISBN 978-973-595-622-6.

Spoljašnje veze

Azerbejdžanska azbuka i jezički primeri
Severni dijalekat
Južni dijalekat
Vebsajt za učenje azerskog jezika
AZERI.org Književnost Azerbejdžana u engleskom prevodu
Srpsko-azerbejdžanski razgovornik
A blog on Azerbaijani language resources and translations
A blog about the Azerbaijani language and lessons
Online bidirectional Azerbaijani-English Dictionary Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (27. avgust 2011) [broken as of 2022]
Learn Azerbaijani at learn101.org.
Pre-Islamic roots
Azerbaijan-Turkish language in Iran by Ahmad Kasravi.
including sound file.
Azerbaijani<>Turkish dictionary (Pamukkale University)
Azerbaijan Language with Audio Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (25. februar 2021)
Azerbaijani thematic vocabulary
AzConvert, an open source Azerbaijani transliteration program.
Azerbaijani Alphabet and Language in Transition, the entire issue of Azerbaijan International, Spring 2000 (8.1) at azer.com.

[1] Former Cyrillic spelling used in the Azerbaijan Soviet Socialist Republic.

[3] 
The written language of the Iraqi Turkmen is based on Istanbul Turkish using the modern Turkish alphabet.

Professor Christiane Bulut has argued that publications from Azerbaijan often use expressions such as "Azerbaijani (dialects) of Iraq" or "South Azerbaijani" to describe Iraqi Turkmen dialects "with political implications"; however, in Turcological literature, closely related dialects in Turkey and Iraq are generally referred to as "eastern Anatolian" or "Iraq-Turkic/-Turkman" dialects, respectively.^[1]

[3] The written language of the Iraqi Turkmen is based on Istanbul Turkish using the modern Turkish alphabet.

[4] Professor Christiane Bulut has argued that publications from Azerbaijan often use expressions such as "Azerbaijani (dialects) of Iraq" or "South Azerbaijani" to describe Iraqi Turkmen dialects "with political implications"; however, in Turcological literature, closely related dialects in Turkey and Iraq are generally referred to as "eastern Anatolian" or "Iraq-Turkic/-Turkman" dialects, respectively.^[1]

[Bulut_2018b_loc=354-2] Bulut, Christiane (2018b), „The Turkic varieties of Iran”, Ur.: Haig, Geoffrey; Khan, Geoffrey, The Languages and Linguistics of Western Asia: An Areal Perspective, Walter de Gruyter, str. 398, ISBN 978-3-11-042168-2

[4] Azerski jezik at Ethnologue (25th ed., 2022) Šablon:Closed access

[Ethnologue_22_AZJ-5] „Azerbaijani, North”. Ethnologue. Arhivirano iz originala 5. 6. 2019. g. Pristupljeno 2. 2. 2020. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[Ethnologue_22_AZB-6] „Azerbaijani, South”. Ethnologue. Arhivirano iz originala 5. 6. 2019. g. Pristupljeno 2. 2. 2020. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[:0-7] Azeri Arabic Turk standard of writing; authored by Javad Heyat; 2001 http://www.azeri.org/Azeri/az_arabic/azturk_standard.pdf

[8] , Altay Göyüşov Tarixçi; Bakı. „Türk dili, yoxsa azərbaycan dili?”. BBC News Azərbaycanca (на језику: азербејџански). Приступљено 2020-05-22.

[9] Christiane Bulut. "Syntactic Traces of Turkic-Iranian Contiguity". In: Johanson, Lars and Bulut, Christiane (eds.). Turkic-Iranian Contact Areas. Otto Harrassowitz Verlag, 2006.

[10] Djavadi, Abbas (19. 7. 2010). „Iran's Ethnic Azeris And The Language Question”. RadioFreeEurope/RadioLiberty. Приступљено 24. 1. 2016.

[11] tricpulp.com. „AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish – Encyclopaedia Iranica”. www.iranicaonline.org. Приступљено 24. 1. 2016.

[12] „Azerbaijani, North”. Ethnologue (на језику: енглески). Приступљено 27. 10. 2018. „Significant differences from South Azerbaijani [azb] in phonology, lexicon, morphology, syntax, and loanwords. A member of macrolanguage Azerbaijani”

[13] Ethnologue, ISO 639-3

[innerAsia-14] Sinor, Denis (1969). Inner Asia. History-Civilization-Languages. A syllabus. Bloomington. стр. 71—96. ISBN 978-0-87750-081-0.

[15] "The Turkic Languages", Osman Fikri Sertkaya (2005) in Turks – A Journey of a Thousand Years, 600-1600, London ISBN 978-1-90397-356-1

[16] Wright, Sue; Kelly, Helen (1998). Ethnicity in Eastern Europe: Questions of Migration, Language Rights and Education. Multilingual Matters Ltd. str. 49. ISBN 978-1-85359-243-0.

[17] Bratt Paulston, Christina; Peckham, Donald (1. 10. 1998). Linguistic Minorities in Central and Eastern Europe. Multilingual Matters Ltd. str. 98–115. ISBN 978-1-85359-416-8. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[elements-18] Johanson, Lars (1988). „AZERBAIJAN ix. Iranian Elements in Azeri Turkish”. Ur.: Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation. Pristupljeno 14. 2. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[19] ttp://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azj „Severnoazerbejdžanski“

[20] ttp://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb „Južnoazerbejdžanski“

[21] Helmut Glück: Metzler Lexikon Sprache, S. 57

[note 1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[1]

Normativna kontrola
Državne	Francuska BnF podaci Nemačka Izrael Sjedinjene Države Japan Češka
Ostale	Enciklopedija savremene Ukrajine Ethnologue

Azerbejdžanu Azərbaycan
Deo serije o

Državni simboli
Zastava Grb Himna
Kultura
Umetnost Muzika Sport
Istorija
Deportacija Azera iz Jermenije
Geografija
Demografija
Privreda
Administrativne jedinice
66 rejona 1 autonomna republika
p r u