Algonkvinski jezici
| Algonkvinski jezici | |
|---|---|
| Algonkinski jezici | |
| Etnicitet | Algonkvinski narodi |
| Geografska rasprostranjenost | Severna Amerika |
| Jezička klasifikacija | Algijski jezici
|
| Podpodela | |
| ISO 639-2 / 5 | alg |
| Glotolog | algo1256[1] |
 Geografska rasprostranjenost algonkvinskih jezika pre kontakta sa Evropljanima | |
Algonkvinski jezici su potporodica jezika iz algijske porodice jezika. Pretpostavlja se da reč „algonkvinski” dolazi od malisitskog pojma elakómkwik (ɛlæˈɡomoɡwik), što znači „naši rođaci/saveznici”.[2][3] Mnogi jezici ove grupe su mrtvi jezici.
Govornici ovih jezika (algonkvinski narodi) naseljavaju područje koje se prostire od istočne obale Severne Amerike do Stenovitih planina. Zajednički predak svih njih je praalgonkvinski, kojim se govorilo pre 2.500 do 3.000 godina.[4] Ne postoji opštoprihvaćen stav o geografskom području na kom je govoreno ovim prajezikom.
Klasifikacija[uredi | uredi izvor]
Podporodica obuhvata oko 30 jezika i deli se na tri geografske podgrupe: ravničarskoalgonkvinski, srednjoalgonkvinski i istočnoalgonkvinski. Samo istočnoalgonkvinski jezici čine istinsku genetsku podgrupu.[5]
Klasifikacija algonkvinskih jezika prema Godardu (1996) i Mitanu (1999):
- Ravničarskoalgonkvinski
- 1. blekfutski
- Arapaški (uklj. navatinehenski (†) i besavunenski (†))
- 2. arapaški
- 3. grovantrijski (†)
- 4. čejenski
- Srednjoalgonkvinski
- 5. kriski (krisko–montanjsko–naskapski)
- 6. menominski (ozbiljno ugrožen)
- Odžibvejsko–potavatomski
- 7. odžibvejski
- 8. potavatomski (skoro izumro)
- 9. meskvački (meskvačko–sačko–kikapujski) (ozbiljno ugrožen)
- 10. šonski (ozbiljno ugrožen)
- 11. majamsko-ilinojski (†)
- Istočnoalgonkvinski
- 12. mikmački
- Abenački
- 13. zapadnoabenački (skoro izumro)
- 14. istočnoabenački (†)
- 15. malisitsko–pasamakvodski
- 16. masačusetski
- 17. naragansetski (†)
- 18. mohigansko-pekvotski (†)
- 19. kviripski (kviripsko-ankačoški) (†)
- 20. mohikanski (†)
- Delaverski
- 23. nantikočki (nantikočko-piskatavejski) (†)
- 24. karolinškoalgonkvinski (†)
- 25. pohatanski (†)
- 26. ečemenski (†) (neutvrđeno)
- 27. lupski A (†) (verovatno nipmački (†), neutvrđeno)
- 28. lupski B (†) (neutvrđeno)
- 29. šinekočki (†) (neutvrđeno)
Gramatičke osobenosti[uredi | uredi izvor]
Algonkvinski jezici su poznati po svojoj složenoj polisintetičkoj morfologiji i složenom glagolskom sistemu.[6] Izjave koje sadrže više od jedne reči na većini jezika, mogu se izraziti samo jednom rečju. Na primer, menominska izjava paehtāwāēwesew „Čuju ga više sile” (paeht- „sluša”, -āwāē- „duh”, -wese- pasivizator, -w subjekat u trećem licu) ili ravničarskokriska kāstāhikoyahk „plaši nas”. Stručna javnost im je posvećivala posebenu pažnju, naročito Leonard Blumfild, Iv Godar i drugi.
Jezici ove potporodice razlikuju žive i nežive imenice.[6] Još uvek je sporno da li ovo ima čisto semantičku ili čisto sintaksičku ulogu ili mešavinu oba.
Druga važna odlika je razlikovanje bitnih i sporednih imenica u rečenici (proksimativ i obvijativ). Bitne imenice su one koje imaju suštinsko mesto zadržavanja u izgovoru, a sporedne su one koje postoje kao njegovi nesuštinski elementi.[7]
Postoje lične zamenice koje razlikuju tri lica, dva broja (jednina i množina), inkluzivno i ekskluzivno prvo lice množine i upotrebu bitnih i sporednih trećih lica. Glagoli su podeljeni u četiri klase: prenosivi glagoli živog objekta (TA), prenosivi glagoli neživog objekta (TI), neprenosivi glagoli živog subjekta (AI) i neprenosivi glagoli neživog subjekta (II).[7]
Leksikon[uredi | uredi izvor]
Algonkvinski jezici su dali veliki broj pozajmljenica engleskom jeziku budući da imaju dužu istoriju kontakta sa njim nego ostali starosedelački jezici na kontinentu. Mnoge američke države na Istoku i Srednjem zapadu zemlje imaju imena algonkvinskog porekla; Masačusets, Konektikat, Ilinois, Mičigen, Viskonsin itd, ali i mnogi gradovi kao Milvoki, Čikago i drugi. Glavni grad Kanade, Otava, je nazvan po istoimenom algonkvinskom narodu Otava (Odava).
Algonkvinske pozajmljenice u srpskom jeziku[uredi | uredi izvor]
Postoji niza algonkvinskih pojmova u srpskom jeziku, u koji su dospeli posredstvom engleskog. Neke od njih su:
| Pojam | Izvođenje | Značenje |
|---|---|---|
| vigvam | engleski: wigwam → istočnoabenački: wìkəwam (odžibvejski: wiigiwaam)[8] → praalgonkvinski *wi·kiwa·Hmi.[9] | Koliba ili šator od kože ili kore drveta.[10] |
| Eskim | engleski: Eskimo → staromontanjski: aiachkimeou ([aːjast͡ʃimeːw]; danas ayassimēw) „pletač krplja”, prvobitno naziv za Mikmake (često se netačno povezuje sa odžibvejskom reči koja ima značenje „oni koji jedu sirovo meso”).[11][12] | Pripadnik domorodačkog naroda koji naseljava arktičke predele.[13] |
| mokasina / mokasinka | engleski: moccasin → neki algonkvinski jezik, moguće pohatanski: <mockasin>,[14] rekonstr. */mahkesen/[15](odžibvejski: makizin,[8] mikmački: mɨkusun,[16] → praalgonkvinski *maxkeseni.[17] | Vrsta lagane, plitke kožne obuće koju su nosili domoroci;[18] danas popularna u industrijalizovanoj varijanti. |
| oposum | engleski: opossum → pohatanski: <apasum>/<opussum>/<aposoum>, „bela psolika životinja”,[19] rekonstr. */aːpassem/[20] (praalgonkvinski: *waːp-aʔθemwa, „beli pas“).[21][22] | Vrsta torbara (iz porodice Didelphidae) čije je krzno skupoceno.[23] |
| pekan | engleski: pecan → ilinojski: pakani (odžibvejski: bagaan),[8] „orašast plod“ → praalgonkvinski: *paka·ni.[24] | Orašasti plod istoimenog drveta (Carya illinoinensis). |
| rakun | engleski: raccoon → pohatanski: <arahkun>/<aroughcun>,[25] rekonstr. */aːreːhkan/.[26] | Divlja životinja (Procyon lotor) skupocenog krzna i svojstvenim crnim tačkama oko očiju.[27] |
| tobogan | engleski: toboggan → mikmački: topaqan[28] ili malisitsko–pasamakvodski: /tʰaˈpakən/[29] (praalgonkvinski: *weta·pye·kani, od *wet-, „vući“ + *-a·pye·-, „konopčast predmet“ + *-kan, „sredstvo za“).[28] | Niska sanka starosedelaca; kasnije i sa značenjem veće naprave sa pistom za spuštanje klizanjem.[30] |
| tomahavk(a) | engleski: tomahawk → pohatanski: <tamahaac> (praalgonkvinski: *temaha·kani, od *temah-, „seče“ + *-a·kan, „sredstvo za“).[31] | Bojna sekira domorodaca.[32][33] |
| totem | Životinja, biljka ili predmet koji se smatra pretkom plemena.[34] | engleski: totem → odžibvejski: nindoodem, „moj duhovni predak” ili odoodeman, „njegov duhovni predak“ — pojam za označavanje rodovske pripadnosti.[35] |
| haski | engleski: husky, od varijante reči „Eskim” (vidi iznad).[36] | Pas koje se koristio za vuču sanki; danas i kućni ljubimac. |
| hikori | engleski: hickory → pohatanski: <pocohiquara>, mlečni napitak spravljen od ploda ovog drveta.[37][38] | Vrsta severnoameričkog oraha iz roda Carya.[39] |
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, ur. (2016). „Algonquian”. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Campbell 1997, str. 401, bel. 133, 136.
- ^ Bright 2004, str. 32.
- ^ Goddard 1978, str. 587.
- ^ Mithun 1999, str. 328, 333–335.
- ^ a b Pentland 2006, str. 163.
- ^ a b Pentland 2006, str. 164.
- ^ a b v Nichols, John, and Earl Nyholm. 1995. A Concise Dictionary of Minnesota Ojibwe. Minneapolis: University of Minnesota Press
- ^ RHD (1987:2173)
- ^ „Vigvam”. Leksikon na makedonskiot jezik− recnik.off.net.mk.
- ^ Campbell (1997:394)
- ^ Goddard, Ives (1984). "Synonymy". In "Arctic", ed. David Damas. Vol. 5 of Handbook of North American Indians, ed. William C. Sturtevant. Washington, D.C.: Smithsonian Institution, str. 5:5–6
- ^ „Eskim”. Digitalen rečnik na makedonskiot jazik − drmj.eu.
- ^ Bright (2004:291)
- ^ Siebert (1975:381)
- ^ Harper, Douglas. „moccasin”. Online Etymology Dictionary. Pristupljeno 7. 7. 2008.
- ^ RHD (1987:1235)
- ^ „Mokasini”. Leksikon na makedonskiot jazik − recnik.off.net.mk.
- ^ RHD (1987:1359)
- ^ Siebert (1975:363)
- ^ „Comments by Michael McCafferty on "Readers' Feedback (page 4)"”. The KryssTal. Pristupljeno 23. 2. 2007.
- ^ „Opossum”. Oxford English Dictionary. Pristupljeno 30. 3. 2007.
- ^ „Oposum”. Leksikon na makedonskiot jazik − recnik.off.net.mk.
- ^ RHD (1987:1427)
- ^ RHD (1987:1590)
- ^ Siebert (1975:370)
- ^ „Rakun”. Digitalen rečnik na makedonskiot jazik − drmj.eu.
- ^ a b RHD (1987:1990)
- ^ Bright (2004:499)
- ^ „Tobogan”. Digitalen rečnik na makedonskiot jazik − drmj.eu.
- ^ RHD (1987:1993)
- ^ „Tomahavk”. Leksikon na makedonskiot jazik − recnik.off.net.mk.
- ^ „Tomahavka”. Digitalen rečnik na makedonskiot jazik − drmj.eu.
- ^ „Totem”. Leksikon na makedonskiot jazik − recnik.off.net.mk.
- ^ „Totem”. Dictionary.com. Pristupljeno 25. 12. 2008.
- ^ Harper, Douglas. „husky”. Online Etymology Dictionary. Pristupljeno 30. 3. 2007.
- ^ RHD (1987:900)
- ^ „Hickory”. American Heritage Dictionary of the English Language. Arhivirano iz originala 11. 6. 2007. g. Pristupljeno 30. 3. 2007.
- ^ „Hikori”. Leksikon na makedonskiot jazik − recnik.off.net.mk.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- „Algonquian”. Dictionary.com. Pristupljeno 7. 7. 2008.
- Bloomfield, Leonard (1946). „Algonquian”. Linguistic Structures of Native America. Viking Fund Publications in Anthropology. Volume 6. New York.
- Bright, William (2004). Native American Place Names of the United States. Norman: University of Oklahoma Press.
- Campbell, Lyle (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
- Goddard, Ives (1978). „Central Algonquian Languages”. Ur.: Trigger, Bruce G. Northeast. Handbook of North American Indians, ed. William C. Sturtevant. Volume 15. Washington, D.C.: Smithsonian Institution. str. 583—587. ISBN 978-0-16-004575-2.
- Goddard, Ives (1979). „Comparative Algonquian”. Ur.: Campbell, Lyle; Mithun, Marianne. The Languages of Native North America: Historical and Comparative Assessment. Austin: University of Texas Press. str. 70—132.
- Goddard, Ives (1994). „The West-to-East Cline in Algonquian Dialectology”. Ur.: Cowan, William. Papers of the 25th Algonquian Conference. 25th Algonquian Conference. Ottawa: Carleton University. str. 187—211.
- Goddard, Ives (1996). „Introduction”. Ur.: Goddard, Ives. Languages. Handbook of North American Indians, edited by William C. Sturtevant. Volume 17. Washington, DC: Smithsonian Institution. ISBN 978-087474197-1.
- Kuch, Melanie (2007). „A preliminary analysis of the DNA and diet of the extinct Beothuk: A systematic approach to ancient human DNA” (PDF). American Journal of Physical Anthropology. 132 (4): 594—604. PMID 17205549. doi:10.1002/ajpa.20536. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 7. 2011. g.
- Mithun, Marianne (1999). The languages of Native North America. Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7.
- Moondancer; Woman, Strong (2007). A Cultural History of the Native Peoples of Southern New England: Voices from Past and Present. Boulder, Colorado: Bauu Press. ISBN 978-0-9721349-3-4.
- O'Brien, Frank Waabu (2010). Understanding Indian Place Names in Southern New England. Colorado: Bauu Press. ISBN 978-0-9820467-6-0.
- Pentland, David H. (2006). „Algonquian and Ritwan Languages”. Ur.: Brown, Keith. Encyclopedia of Languages and Linguistics (2nd izd.). Elsevier. str. 161—6.
- Proulx, Paul (2003). „The Evidence on Algonquian Genetic Grouping: A Matter of Relative Chronology”. Anthropological Linguistics. 45: 201—25.
