Aleksije Vezilić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Aleksije Vezilić
Lični podaci
Puno imeAleksije Vezilić
Datum rođenja(1753-03-17)17. mart 1753.
Mesto rođenjaStari Ker, Nadvojvodstvo Austrija
Datum smrti12. januar 1792.(1792-01-12) (38 god.)
Mesto smrtiNovi Sad, Nadvojvodstvo Austrija
Književni rad
Period1775-1788
Uticao naJovan Sterija Popović
Najvažnija delaKratkoje sočinjenije o privatnih i publičnih djelah
Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni

Aleksije Vezilić (Stari Ker, 17. mart 1753 — Novi Sad, 12. januar 1792) bio je srpski lirski pesnik koji je Srbima predstavio nemačku verziju prosvetiteljstva. Svrstava se u red rodonačelnika modernog srpskog pesništva.

Detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]

Aleksije Vezilić je rođen 17. jula 1753. godine u srpskom selu Ker, u porodici Avrama Vezilića.[1] Selo Stari Ker je današnje Zmajevo, smešteno u opštini Vrbas, u Južno-Bačkom okrugu u Vojvodini. U to vreme ova oblast bila je deo Austrijske vojne krajine. Rano školovanje je završio u "slovenskim školama" u Novom Sadu i Segedinu, a studirao je latinski i nemački na univerzitetima u Budimu i Pešti. Po završetku studija 1780. godine otišao je u Beč i upisao se u novoosnovanu učiteljsku školu École Normale, kod profesora Stevana Vujanovskog. U ovoj školi obučavali su se učitelji i nadzornici svih reformisanih škola, a vremenom prerasla u Pedagoški fakultet Univerziteta u Beču.

Mladost i srednje doba[uredi | uredi izvor]

Uspešno pohađanje za ondašnje uslove prestižnog dvogodišnjeg pedagoškog kursa, moglo mu je obezbediti ugledan društveni status i materijalnu sigurnost. Naime, Karlovački magistrat mu je ponudio mesto učitelja osnovne narodne škole u Sremskim Karlovcima. Na dužnost je trebalo da stupi početkom septembra 1782. godine. Međutim, Aleksije Vezilić 19. septembra navedene godine iznenada obaveštava Karlovčanina Vasilija Marinkovića kako je prinuđen da „zbog bolesti” odbije ponuđenu službu. Pravi razlog za odustajanje od učiteljskog poziva krio se u njegovoj odluci da, poput mnogih drugih pripadnika ondašnje srpske intelektualne elite, među kojima su Teodor Janković Mirijevski, Sava Tekelija, Stefan Stratimirović, Grigorije Trlajić i drugi, nastavi školovanje u Beču. Na osnovu opšteprihvaćene predstave o epohi prosvetiteljstva, uz poseban osvrt na pažnju koja je tada posvećivana ideji da je obrazovanje preduslov za razvoj i napredak svake nacije, moglo bi se zaključiti da su osobe iz najbližeg Vezilićevog okruženja sa odobravanjem prihvatile njegovu želju za daljim školovanjem. Međutim, odgovor Vasilija Marinkovića, u pismu napisanom 23. septembra 1782. godine, baca drugačije svetlo na okolnosti koje su prethodile Vezilićevom odlasku u Beč. Iako su zarazne bolesti sa potencijalno fatalnim ishodom bile uobičajene u 18. veku, niko od članova školskog odbora nije poverovao u Vezilićevu tvrdnju da je teško bolestan, aubrzo se ispostavilo da su bili u pravu.[2]

Veliki početni entuzijazam, koji ga je krajem 1782. odveo na studije prava u Beč, nestao je iznenađujuće brzo. Aleksije Vezilić već u jesen 1784. napušta univerzitet i odlazi u fruškogorski manastir Grgeteg kako bi se zamonašio. Uprkos blagonaklonosti arhimandrita Kirila Živkovića (1730–1807), koji je primio u manastir novopridošlog studenta iz Beča, Aleksije Vezilić se nakon svega nekoliko dana predomislio i napustio Grgeteg. S obzirom na to da je sačuvan vrlo skroman broj pouzdanih informacija o njegovom nesrećnom životu, neophodno je naglasiti kako protokolarni zapisnik Kirila Živkovića, sastavljen prilikom Vezilićevog kratkog iskušeničkog „staža”, predstavlja dragoceno biografsko svedočanstvo o životu darovitog pesnika i nesuđenog fruškogorskog kaluđera. Nakon odlaska iz Grgetega Aleksije Vezilić se kraće vreme zadržao u Novom Sadu, a zatim je doneo odluku da nastavi studije prava u Beču.

Drugi boravak u Beču nije bio mnogo uspešniji od prvog, barem kada je u pitanju Vezilićeva spremnost da se nakon studija posveti pravničkom pozivu. Zbog toga ovaj period u njegovom životu zaslužuje da bude upamćen prvenstveno zbog objavljivanja knjige pod naslovom Kratkoje sočinenije o privatnih i publičnih delah (1785).[1]

Nakon povratka u Sremske Karlovce, 1785. godine, gotovo tri godine izdržavao isključivo od davanja privatnih časova iz latinskog i nemačkog jezika.[3] Godine 1787, po odluci Ugarske dvorske kancelarije naimenovan je za proinspektora srpskih i rumunskih škola u Velikovaradinskom dištriktu.[4]

Uprkos prestižnom karakteru položaja carsko-kraljevskog proinspektora, nakon nepune tri godine se ispostavilo da preosetljivi i čestiti Aleksije Vezilić nije bio spreman za obavljanje mnogobrojnih dužnosti, posebno onih koje su ga primoravale da se sukobljava sa nemarnim učiteljima i nepoverljivim članovima lokalnih školskih odbora. Zbog oštrog suprotstavljanja „misionarskim” aktivnostima unijatskih sveštenika među pravoslavnim življem, bio je oklevetan pred nadležnim vlastima kao nemoralna osoba. Suočen sa sramotnim denuncijacijama, zamolio je mitropolita Stefana Stratimirovića da ga uvede u monaški čin i pošalje u neki od fruškogorskih manastira. Namera karlovačkog arhipastira da ga postavi za arhimandrita u Rakovcu propala je zbog nezadovoljstva fruškogorskih kaluđera, koji su se usprotivili mogućnosti Vezilićevog naglog uspona u crkvenoj hijerarhiji. Krajem 1791. godine podneo je ostavku na dužnost proinspektora, a zatim je bio penzionisan. Poslednje dane života proveo je u domu uglednog novosadskog senatora Davida Rackovića. Umro je kao puki siromah 24. januara 1792. godine.[5] Imao je tada 39 godina.

Aleksije Vezilić kao književnik[uredi | uredi izvor]

Naslovna strana prvog izdanja Vezilićeve knjige Kratkoje sočinjenije o privatnih i publičnih djelah, iz 1785. godine

Koliko je ozbiljno shvatio sebe kao pesnika jasno je iz klasične forme kojom je započeo karijeru. Godine 1785. napisao je knjigu Kratkoe sočinenїe õ privatnłh°, i públičnłh° dѣlah° (Kratkoje sočinjenije o privatnih i publičnih djelah),[6] koja sadrži četiri ode. Knjiga sadrži veći broj obrazaca kako treba pisati javne isprave i akta (obrasci za obligacije, testamente, ugovore i svedočanstva)[1] i privatna pisma, uz koje je išlo i nekoliko zabavnih sastava. Jedna oda proslavlja cara Josifa II. U želji da čitateljima ponudi što konkretnija objašnjenja i primere kako se vodi privatna prepiska, autor je u svoju knjigu uvrstio i nekoliko pisama iz lične arhive. Ovaj obimni priručnik iz oblasti korespondencije posvećen je piščevom rođaku i karlovačkom učitelju, Grigoriju Anđeliću,[1] koji je prikupio novčana sredstva za štampanje knjige. O velikoj popularnosti ovog Vezilićevog priručnika svedoči i podatak da je ponovo štampan 1792. godine. Drugo izdanje objavio je iskusni novosadski prodavac knjiga Damjan Kaulici (1760–1810), koji je očigledno bio svestan velike zainteresovanosti čitalaca za praktični „epistolar” Aleksija Vezilića. Uprkos vanliterarnom karakteru navedenog dela, koje je verovatno bilo privlačnije bačkim trgovcima žitom nego ljubiteljima poezije, Kratkoje sočinjenije o privatnih i publičnih djelah sadrži nekoliko fragmenata čiji književnoistorijski značaj ne može biti zanemaren.[7] Pesnički triptihon, dat na kraju ovog dela (pesme O ščastiji ninješnago veka , Na gospodina Josifa J ot Šakabent episkopa bačkago i O čistoj sovesti) anticipirao je narednu fazu u stvaralaštvu Aleksija Vezilića.[8]

Njegovo delo Kratkoe napisanїe õ spokoіnoі žizni (Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni)[9] iz 1788. predstavlja prvu zbirku stihova u modernoj srpskoj literaturi. Ova knjiga sastoji se iz dva dela i predstavlja niz pobožno-poučnih razmišljanja o životu i ljudskim strastima. Sve pesme iz prvog dela čine jednu moralnu celinu, u duhu antičkog stoicizma i hrišćanskog suzbijanja strasti. Hrišćansko nadahnuće je osnovno i glavno, ali obilato je poduprto idejama i navodima klasičnih filozofa i pesnika. U drugom delu su prigodne i kitnjaste pohvale važnijim Srbima iz svih staleža. Na više mesta Velizić izlaže moderne i prosvetiteljske misli, koje odaju savremenika Josifa II i pristalicu Dositeja Obradovića. On je i dobar srpski rodoljub i visoko ceni sposobnosti srpskog naroda u svim oblastima. Godine 1847. Jovan Subotić ga je nazvao "otcem srbskog učenog stihotvorstva".[10] Danas se ovi stihove tumače kao vid kritičkog prosvetiteljstva kojem uopšte ne smeta što je ispevan u dva klasična oblika, heksametru i safičkoj strofi, onim formama koje su posrbljene u svojoj morfologiji i koje su iznikle iz tradicije latinskog svetovnog pesništva. Vezilićeva skepsa, koja je kasnije bila inspiracija i Jovanu Steriji Popoviću, izvorište je tražila u čuvenom jevanđeoskom: „A kakva je korist čoveku ako sav svet zadobije a duši svojoj naudi”. Prosvetiteljski je i njegov kritički način razmišljanja, zasnovan na prostornim a ne vremenskim koordinatama.[11] Autorova, mnogo puta potvrđena, sklonost prema moralno-didaktičkom diskursu, dovela je do toga da je većina pesama utemeljena na kritici ljudskih poroka, o čemu vrlo jasno svedoče i njihovi naslovi (O gordosti, O zavisti, O gneve, O pijanstve, O bludodejaniji, O soblazni, O čarodejstve, O licemerji, O uzdržaniji jazika, O zloj sovesti...). Čvrsta rešenost Aleksija Vezilića da poduči svoju publiku, postaje razumljivija nakon pažljivijeg iščitavanja predgovora, u kojem je naglašeno da je delo namenjeno mlađim generacijama čitalaca, odnosno junosti slavenoserbskoj (Vezilić, 1788: V–VΙ). Ova knjiga predstavlja svojevrsno svedočanstvo o privatnog života Srba u 18. veku.[4] Drugo izdanje pesničke zbirke Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni objavljeno je u Budimu 1813. godine, gotovo dvadeset godina nakon smrti Aleksija Vezilića.[5]

Vezilić je takođe napisao i srpsko-nemački rečnik pod nazivom Rečnik malyj nemecko-serbskij, objavljen posthumno u Beču 1793.

Zaostavština[uredi | uredi izvor]

Kao intelektualac, Vezilić je osuđivao magiju i praznoverje. On pripada grupi poetskih reformatora koji su se pojavili u svim zemljama Evrope krajem osamnaestog veka. Zanimljiva je činjenica da je on bio jedan od prvih među njima. Rođen je četiri godine pre Rige od Fere, šest godina pre Frieriha Šilera, devet godina pre Andrea Šenijea, sedamnaest godina pre Vilijama Vordsvorta i devetnaest godina pre Semjuela Tejlora Kolridža. Učinio za Srbiju ono što je svaki od ovih pesnika učinio za svoju sopstvenu države. Vezilić je smatrao da srpska književnost daje previše religioznosti, retorike i malo umetnosti i živahnosti. Bio je prvi koji je uveo klasicizam, živahnost stila, svežinu i sažetost forme i maštovito istraživanje prirode, što je tada bilo jedinstveno i bez presedana. Možda je najvažnija činjenica što je bio među najranijim srpskim intelektualcima, kakvi su Pavle Julinac, Jovan Rajić, Zaharije Orfelin, Dositej Obradović i Jovan Muškatirović. Skrenuo je pažnju svojih čitalaca i poštovalaca na bogatu riznicu srpske drevne istorije i mitologije i predložio upotrebu tih vrednosti u imaginativnom pisanju. Vezilić je bio začetnik klasicizma u srpskoj literaturi, ali prema rečima Jovana Skerlića, delo Lukijana Mušickog je donelo njegovu kulminaciju.[12]

Na poseban način upamćen je i srpsko-ruski general Simeon Zorić, u pesmama Aleksija Vezilića, objavljenim u Beču i Budimu.[10]

Posmatrano iz savremene književnoistorijske perspektive, Aleksije Vezilić bez svake sumnje spada u red rodonačelnika modernog srpskog pesništva. O tome svedoči i podatak da je njegova, danas gotovo zaboravljena zbirka pesama Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni predstavljala značajan uzor za naše najuglednije književnike poput Jovana Sterije Popovića, koji mu je 1855. godine odao iskreno priznanje pesmom pod naslovom Aleksiju Veziliću (Sterija, 2010: 199).[5] Pesnička zbirka Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni opstajala je na margini književne istoriografije sve do poslednjih decenija 20. veka, kada je njen autor konačno uvršten među najznačajnije predstavnike srpskog klasicizma.[13][5]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Eraković 2015, str. 52
  2. ^ Eraković 2015, str. 50-51
  3. ^ Eraković 2015, str. 51
  4. ^ a b Eraković 2015, str. 55
  5. ^ a b v g Eraković 2015, str. 56
  6. ^ Vezilić, Aleksije (1792). Aleksїa Veziliča Kratkoe sočinenїe õ privatnłh°, i públičnłh° dѣlah° (na jeziku: crkvenoslovenski i nemački). Beč: iždivenїem° G. Damїana Kaúlicїi Novosadskagõ Knigovęzatelę i Knigokúpca v' polzú slaveno serbskїę. COBISS.SR 100846087
  7. ^ Eraković 2015, str. 53
  8. ^ Eraković 2015, str. 53-55
  9. ^ Vezilić, Aleksije (1813). Aleksїa Veziliča Kratkoe napisanїe õ spokoіnoі žizni (na jeziku: crkvenoslovenski). Budim: Pesmenł Kralev. Vseúčilišta Peštanskagõ. COBISS.SR 34491655
  10. ^ a b Jeftić, Anja. „ALEKSIJE VEZILIĆ”. riznicasrpska.net. Arhivirano iz originala 28. 07. 2014. g. Pristupljeno 7. 5. 2020. 
  11. ^ „O SPOKOJNOJ ŽIZNI”. Makart.rs. Makart DOO Beograd. Pristupljeno 7. 5. 2020. 
  12. ^ Skerlić 1921, str. 105-106
  13. ^ Pavić 1979

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Алексије_Везилић&oldid=26420591”