Aleja zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Novi deo Aleje zaslužnih građana

Aleja zaslužnih građana je jedna od zasebnih aleja na Novom groblju u Beogradu. Izgrađena je 1965, po projektu arhitekte Svetislava Ličine, a proširena tokom 2004. i 2012. godine. Prostire se na 4.200 kvadratnih metara.

U Aleji se sahranjuju značajne ličnosti, odnosno zaslužni građani, po posebnoj proceduri i odobrenju Skupštine grada Beograda, odnosno gradonačelnika Beograda. Do sada je ovde sahranjeno preko 750 ličnosti iz raznih društvenih, političkih, kulturnih, sportskih i umetničkih oblasti — političari, glumci, generali, sportisti, književnici, naučnici, slikari, profesori Univerziteta, reditelji, vajari, novinari, lekari i dr.

Ova aleja se često u javnosti meša sa Alejom velikana, koja se takođe nalazi na Novom groblju u Beogradu.

Istorijat Aleje zaslužnih građana[uredi | uredi izvor]

Potreba za izgradnjom posebne celine odnosno dela groblja za sahranjivanje društveno-političke i kulturno-sportske elite javila se početkom 1960-ih, pa je 1963. po projektu arhitekte Svetislava Ličine počela izgradnja Aleje zaslužnih građana. Izgrađena je 1965. u centralnom delu groblja, desno od centralne staze, u neposrednoj blizini Aleje streljanih rodoljuba 1941—1944, izrađene 1959. godine, po projektu Svetozara Ličine i Bogdana Bogdanovića.

Tada je izgrađeno 13 polukružnih zidova (konhi) sa pregradama za smeštaj urni (kolumbarijuma), 11 kružnih grobnica (sa po 5 zajedničkih grobnica), 44 pojedinačne grobnice, kao i veći broj kaseta — rozarijuma (kalota). Tokom vremena, Aleja se popunjavala, pa je dva puta proširivana u pravcu Aleje streljanih rodoljuba. Prvi put je proširena u periodu 2004—2005, kada su izgrađena dva polukružna zida, dve kružne grobnice, devet pojedinačnih grobnica i 11 kaseta. Drugo proširenje Aleje zaslužnih građana izvršeno je u periodu 2011—2012, kada su izgrađena dva polukružna zida, tri kružne grobnice, 12 pojedinačnih grobnica i 15 kaseta.

Aleja zaslužnih građana rezervisana je za istaknute ličnosti iz raznih društveno-političkih i kulturno-sportskih oblasti, a odluku o tome ko će biti sahranjen u njoj donosi Skupština grada Beograda, odnosno gradonačelnik Beograda. Pored porodice pokojnika, predloge za sahranu u Aleji mogu dati institucije, poput Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU), ministarstva (uglavnom ministarstva kulture, odbrane, unutrašnjih i spoljnih poslova) ili društveno-političke organizacije i udruženja. U ranijem periodu, neki od kriterijuma za sahranu u Aleji, bili su da je pokojnik nosilac Ordena narodnog heroja ili dobitnik nagrade AVNOJ-a, Sedmojulske nagrade, Oktobarske nagrade grada Beograda i dr. Kasnije su kriterijumi prošireni, ali se često od njih odstupalo pa su pored nesporno zaslužnih građana, u Aleji sahranjivane i ličnosti, koje su bile istaknute u trenutku smrti ili je njihova smrt izazvala pažnju javnosti, kao npr:

Pored sahranjivanja, u Aleju su vršena i prenošenja posmrtnih ostataka zaslužnih građana sa drugih groblja, pa se tako u Aleji nalaze i ličnosti koje su preminule znatno pre otvaranja Aleje 1965. godine. U početku su to bile ličnosti iz revolucionarnog perioda KP Jugoslavije — Žarko Marinović ubijen 1936, Brand Petrušev stradao 1940, Ilija Plavev umro 1940, Radoje Dakić umro 1946, a kasnije i druge ličnosti poput — slikara Paje Jovanovića (umro u Beču 1957, u Aleju prenesen 1972), političara Slobodana Jovanovića (umro u Londonu 1958, u Aleju prenesen 2011) i operskog pevača Miroslava Čangalovića (umro u Beogradu 1999, u Aleju prenesen 2012). Takođe, iz Aleje su po želji njihovih porodica, izneti posmrtni ostaci troje sahranjenih — vizantologa i akademika Georgija Ostrogorskog, sahranjenog 1976. godine; narodnog heroja Stjepana Funarića, sahranjenog 1979. i diplomate Srđe Price, sahranjenog 1984. godine.

Uprkos privilegiji da budu sahranjeni u Aleji zaslužnih građana, mnoge istaknute ličnosti ili njihove porodice, odbile su da budu sahranjene u Aleji, a neki od njih su — glumci Pavle Vuisić, Danilo Bata Stojković i Miodrag Petrović Čkalja; general i narodni heroj Peko Dapčević; književnik i akademik Dobrica Ćosić; naučnik i akademik Pavle Savić; reditelji Bojan Stupica, Mira Trailović i Soja Jovanović; političar i narodni heroj Cvijetin Mijatović; vajarka Ljubica Cuca Sokić; akademik Dejan Medaković; pesnik Stevan Raičković i dr.

Do maja 2016. u Aleji zaslužnih građana je sahranjeno oko 680 osoba. Najveći deo njih su muškarci — 85 %, dok su njih 15%, odnosno 102 osobe žene. Od ukupnog broja žena, polovina njih su sahranjene kao zaslužni građani, a druga polovina su supruge zaslužnih građana. Jedna od prvih žena sahranjenih u Aleji bila je Milica Babić-Andrić (1909—1968), kostimograf i profesor Akademije primenjenih umetnosti i Pozorišne akademije u Beogradu i supruga nobelovca Ive Andrića.

Izbor ličnosti za sahranjivanje u Aleji određuje Skupština grada, dok odabir grobnog mesta vrši Uprava Novog groblja, uz konsultaciju sa porodicom preminulog. Prilikom odabira grobnog mesta pazi se da ličnosti sahranjene u istoj grobnici budu slične ili srodne profesije. Sva grobna mesta u Aleji, izuzev kaseta u kružnima zidovima „kolumbarijima”, su u stvari zajedničke grobnice u koje se sahranjuje više zaslužnih građana. Pojedinačne kasete, u koje se sahranjuju urne zaslužnih građana, takođe su zajedničke grobnice, ali se u njih uglavnom sahranjuju supružnici ili članovi porodice zaslužnih građana. U starom delu Aleje, u pojedinačnim grobnicama, samostalno su sahranjeni Zoran Đinđić, tragično ubijeni predsednik Vlade Srbije, Radovan Stojčić Badža, tragično ubijeni načelnik Resora Javne bezbednosti MUP Srbije i Jovan Rašković, psihijatar i osnivač Srpske demokratske stranke u Hrvatskoj.

Sledeći praksu da u zajedničkim grobnicama počivaju ličnosti istih ili sličnih profesija, zajedničke grobnice dele:

  • književnici: Skender Kulenović, Meša Selimović, Risto Tošović i Dragan Jeremić;
  • generali: Bojan Savnik, Dimitrije Vrbica, Vladimir Malbašić i Pejo Radičević;
  • sportisti: Radivoj Korać, Trajko Rajković, Veliša Mugoša i Cmiljka Kalušević;
  • glumci: Rahela Ferari i Stevo Žigon
  • glumci: Rade Marković, Olivera Marković i Petar Kralj
  • novinar Milutin Čolić, slikari Mladen Srbinović i Momo Kapor i književnik Brana Crnčević

Dvojica stogodišnjaka su sahranjena u Aleji — solunac Vasilije Jakšić (1891—1995), koji je poživeo 104 i profesor Isidor Savić (1919—2019), koji je poživeo 100 godina. Pored njih, među sahranjenima u Aleji je i oko 20 devedesetogodišnjaka, među kojima su — biolog Ljubiša Glišić (1888—1987), poživeo 99 godina; general Vaso Jovanović (1915—2013), poživeo 98 godina; slikar Stojan Aralica (1883—1980) i revolucionarka Rosa Plaveva (1873—1970), poživeli 97 godina; kompozitor Mihovil Logar (1902—1998) i glumica Marija Crnobori (1918—2014), poživeli 96 godina; lekar Milorad Dragić (1891—1986) i general Milan Daljević, poživeli 95 godina i dr.

Među sahranjenima u Aleji, nalazi se i petoro lica mlađih od 30 godina. Najmlađi je student i mladi naučnik Mihajlo Sporić, poživeo 22 godine; zatim student i muzičar Predrag Jovičić Trta poživeo 24 godine; student i član KPJ Žarko Marinović poživeo 25 godina; komandant naselja ORA Dragoslav Tanasijević poživeo 28 godina i član Sekretarijata SSOJ Dušan Milošević poživeo 30 godina.

Tipovi grobnih mesta u Aleji[uredi | uredi izvor]

Tipovi grobnih mesta u Aleji zaslužnih građana
Rozarijum (kalota) Kolumbarijumi u konhama Zajednička grobnica u konhama Individualna grobnica
Grob Lazara Udovičkog
Kolumbarijumi sa urnama Minje Dedića, Marije Crnobori, Bore Todorovića i Vase Jovanovića
Zajednička grobnica u kojoj su sahranjeni Živojin Ćurčić, Julka Mešterović, Blagoje Đurić i Milić Milošević
Individualna grobnica u kojoj su sahranjeni Dušan, Milica i Dejan Miladinović

Sahranjeni u Aleji zaslužnih građana[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Spisak sahranjenih u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu

Od osnivanja do danas u Aleji je sahranjeno oko 780 ličnosti.[1] Prve osobe sahranjene u Aleji bile su — revolucionar Risto Stefanović, decembra 1965. i književnik Čedomir Minderović, januara 1966. godine. Prvih desetak ličnosti, sahranjenih u Aleji su kremirani, a njihove urne položene su u kasetama u kohama, dok je prva klasično sahranjena osoba u grobnicama, bio sudija Branko Jevremović, 1969. godine. Neki od sahranjenih u Aleji zaslužnih građana su:

Bračni parovi i članovi porodica sahranjeni u Aleji[uredi | uredi izvor]

Prema prvobitnim kriterijumima, u Aleji nije bilo dozvoljeno sahranjivanje članova porodice, odnosno supružnika zaslužnih građana, ukoliko i oni ne ispunjavaju kriterijume zaslužnih građana. Zbog ovoga su neki zaslužni građani, poput Miloša Crnjanskog i Meše Selimovića, ostali razdvojeni od svojih supružnika, uprkos njihovim željama da počivaju zajedno. Kasnije je ova praksa prekinuta, pa se sada u Aleji nalazi oko 60 bračnih parova. Među mnogima od njih, oboje supružnika su zaslužni građani poput — Ive Andrića i Milice Babić, Dragana Nikolića i Milene Dravić, Dragomira Bojanića i Ljiljane Kontić, Milana i Divne Đoković, Dobrivoja Radosavljevića i Nede Božinović, Jovana i Alenke Rančić, Božidara i Radmile Savićević i dr.

Takođe, u Aleji je sahranjeno i po nekoliko zaslužnih građana iz iste porodice, poput — Aleksandra i Smilje Kostić i njihovog sina kompozitora Vokija Kostića; Dušana i Milice Miladinović i njihovog sina Dejana Miladinovića; Dušana Skovrana, njegove maćehe Olge Skovran i ćerke Maje Skovran i dr.

Foto galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Ko je sahranjen u Aleji velikana, a ko u Aleji zaslužnih građana”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-29. 

Izvori[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Aleja zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Алеја_заслужних_грађана_на_Новом_гробљу_у_Београду&oldid=27196125”