Alutiti
 Alutitski igrač sa Agngvak'-om | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
 Aljaska ~ 4.000[1] | |
| Jezici | |
| Alutitski jezik, engleski jezik | |
| Religija | |
| Ruska pravoslavna crkva, tradicionalne religije | |
| Srodne etničke grupe | |
| Juiti, Srednjoaljaski Jupici |
Alutiti ili Sugpijati (engl. Alutiiq, Sugpiaq, Alutiit, Sugpiat; rus. Алутиик, Сугпиак, Алутиит, Сугпиат) su autohtoni narod Arktika, jedna su od podgrupa Eskima Jupika. Ruski trgovci krznom su ih greškom imenovali Aleutima, ne praveći razliku između njih i susednih Aleuta.[2][3][4][5] Poznati su i po svom starom imenu „Sugpijak” (jednina) ili u množini „Sugpijati” (engl. Sugpiaq, IPA/ˈsʊɡpiˌæk/, množina engl. Sugpiat; rus. Сугпиак, množina rus. Сугпиат). Takođe se upotrebljava naziv Pacifički Eskimi ili Pacifički Jupici. Oni su jedan od autohtonih naroda južne obale Aljaske. Njihov jezik se zove alutitski jezik ili sugpijatski jezik i jedan je od jezika, koji pripada jupičkoj grani eskimskih jezika.[6] Ne smeju se mešati sa Aleutima koji žive zapadnije na vrhu poluostrva Aljaska i na Aleutskim ostrvima.
Terminologija[uredi | uredi izvor]
Danas su najčešće u upotrebi ovi termini: Alutik (jednina) - Alutiki (dvojina) - Alutiti (množina). Međutim, svi ovi nazivi su izvedeni od imena Aleuta, a prvi su ih koristili ruski promišljenici koji su došli na Aljasku u potrazi za krznom.[7]
Naziv koji Sugpijati koriste za svoje susede Aleute je Alutik, zbog toga deo Sugpijata zagovara korišćenje naziva kojim se lokalni stanovnici samoopisuju. Na primer: Sugpiak (jednina), Sugpiaki (dvojina) i Sugpiati (množina), sa značenjem „pravi ljudi”, dok su Sugstun, Sugcestun, Sugt'stun, Sugstestun termini koji označavaju jezik.
Danas su u upotrebi sva tri imena (Sugpijak, Alutik i Aleut) i koriste se po ličnom nahođenju,[8] a pored ovih etnonima, korišćeni su i mnogi drugi.[9]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Ruska okupacija je počela 1784. godine i rezultirala je masakrom stotina Sugpijata na ostrvcu Refjudž Rok (engl. Refuge Rock, alut. Avauk), blizu obale ostrva Sitkalidak na kome se danas nalazi selo Old Harbor, tj. Nunijak na lokalnom jeziku.[10]
Period od 1784—1818 naziva se najtamnijim dobom alutitske istorije, okončan je smenom rukovodstva Rusko-američke kompanije.[11]
Način života[uredi | uredi izvor]
Alutiti tradicionalno žive pored obala i zavise od lova na losose, iverke i kitove, mada oni koji žive malo unutar kopna sakupljaju bobice i love kopnene životinje. Pre kontakta sa ruskim trgovcima, Alutiti su živeli u polupodzemnim kućama (cikluak).
U 21. veku, Alutiti žive u obalskim ribarskim zajednicama gde rade u svim aspektima moderne ekonomije. To ih čini konkurentnijima i pomaže da održe svoju staru kulturu. Godine 2010, srednja škola u Kodijaku je odgovorila pozitivno na predlog đaka da se u školi uči alutitski jezik. Kodijački dijalekat ovog jezika je tada govorilo samo 50 ljudi, pre svega starijih stanovnika i bio je pred izumiranjem.[12]
Tradicionalna teritorija[uredi | uredi izvor]
Tradicionalne domovine dva alutitska (sugpijatska) plemena su Zaliv Princa Vilijama i poluostrvo Kenaj na kojima žive Čugači Sugpijati i arhipelag Kodijak i poluostrvo Aljaska na kojima žive Kodijaci Alutiti. S` početka 19. veka postojalo je oko 60 alutitskih sela na kodijačkom arhipelagu sa procenjenom veličinom populacije od oko 13.000 ljudi. Danas ima preko 4.000 Alutita na Aljasci.[13]
Poznati Alutiti[uredi | uredi izvor]
- Alvin Eli Amason, slikar i skulptor
- Sven Hakanson, izvršni direktor Muzeja Alutita.[14]
- Loren Leman, Poručnik-guverner Aljaske, 2002-2006
- Peter di Aleut, Istočnopravoslavni svetac, navodno sa ostrva Kodijak.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ alutiiqmuseum.org: Narod Alutiti/Sugpijaki, Muzej Alutita
- ^ Luehrmann 2008, str. 3.
- ^ „Indijanci Aljaske”. TragovimaAljaske Genealogije. Pristupljeno 10. 9. 2017.
- ^ „Procena utica aktivnosti na okolinu Aljaske” (PDF). Pristupljeno 10. 9. 2017.
- ^ „Kartiranje domorodačkih jezika Aljaske”. Feirbanks Univerzitet Aljaske. Arhivirano iz originala 11. 9. 2017. g. Pristupljeno 10. 9. 2017.
- ^ Michael Krauss: "Alaska Native Languages in Russian America." In: Barbara S. Smith & Redmond J. Barnett, Russian America: The Forgotten Frontier, pp. 205–213. Washington State Historical Society, Tacoma, WA, 1990.
- ^ „Regulacija misterije: nauka, kolonijalizam i politika naroda Pacifika”. Bibiloteka digitalne konzervacije. Pristupljeno 10. 9. 2017.
- ^ "Gledanje na obe strane" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. januar 2013), Prirodnjački muzej, Smitsonijan Institut
- ^ „"What is in a Name?: The Predicament of Ethnonyms in the Sugpiaq-Alutiiq Region of Alaska"”. Arctic Anthropology. Arhivirano iz originala 18. 05. 2020. g. Pristupljeno 10. 9. 2017.
- ^ „Asimilacija i identitet Kodijačkih Sugpijata” (PDF). Univerzitet u Kvebeku. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 07. 2018. g. Pristupljeno 10. 9. 2017.
- ^ Black, str. 1992.
- ^ "Čas alutitskog jezika u kodijačkoj srednjoj školi" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. maj 2021), 12-17-2010
- ^ alutiiqmuseum.org: "Alutiiq / Suqpiaq Nation", Alutiiq Museum
- ^ „2007 Fellows Individual Pages - MacArthur Foundation”. Arhivirano iz originala 15. 3. 2012. g. Pristupljeno 7. 9. 2018.
Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]
- Braund, Stephen R. & Associates. Effects of the Exxon Valdez Oil Spill on Alutiiq Culture and People. Anchorage, Alaska: Stephen R. Braund & Associates, 1993.
- Crowell, Aron, Amy F. Steffian; Gordon L. Pullar (2001). Looking Both Ways; Heritage and Identity of the Alutiiq People. Fairbanks, Alaska: University of Alaska Press. ISBN 978-1-889963-30-3.
- Harvey, Lola. Derevnia's Daughters, Saga of an Alaskan Village. A story about the Old Village of Afognak up to and including the strongest earthquake ever recorded on the North American continent and the resulting tsunami of March 27, 1964. 1991. ISBN 978-0-89745-135-2.
- Lee, Molly. 2006. ""If It's Not a Tlingit Basket, Then What Is It?": Toward the Definition of an Alutiiq Twined Spruce Root Basket Type", Arctic Anthropology. 43, no. 2: 164.
- Luehrmann, Sonja (2008). Alutiiq Villages Under Russian and U.S. Rule. Fairbanks: University of Alaska Press. ISBN 978-1-60223-010-1.
- Mishler, Craig (1997). „Aurcaq: Interruption, Distraction, and Reversal in an Alutiiq Men's Dart Game”. The Journal of American Folklore. 110 (436): 189—202. JSTOR 541812. doi:10.2307/541812.
- Mishler, Craig. 2003. Black Ducks and Salmon Bellies: An Ethnography of Old Harbor and Ouzinkie, Alaska. Donning Company Publishers. Distributed by the Alutiiq Museum & Archaeological Repository, Kodiak, Alaska.
- Mishler, Craig, and Rachel Mason. 1996. "Alutiiq Vikings: Kinship and Fishing in Old Harbor, Alaska", Human Organization: Journal of the Society for Applied Anthropology (Vol.55, no. 3): 263-269.
- Mulcahy, Joanne B. (2001). Birth & Rebirth on an Alaskan Island; The Life of an Alutiiq Healer. Athens: University of Georgia Press. ISBN 978-0-8203-2253-7.
- Partnow, Patricia H. (2001). Making History Alutiiq/Sugpiaq Life on the Alaska Peninsula. Fairbanks, Alaska: University of Alaska Press. ISBN 978-1-889963-38-9.
- Simeonoff, Helen J., and A. L. Pinart. Origins of the Sun and Moon Alutiiq Legend from Kodiak Island, Alaska, Collected by Alphonse Louis Pinart, March 20, 1872. Anchorage, Alaska (3212 West 30th Ave., Anchorage 99517-1660): H.J. Simeonoff, 1996.
- „The Afognak Alutiiq People: Our History and Culture” (PDF). Afognak Native Corporation. 2008. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 11. 2013. g. Pristupljeno 15. 11. 2014.
- „Afognak Village Timeline”. Afognak Native Corporation. Pristupljeno 15. 11. 2014.
- East Prince William Sound Landscape Assessment. „East Prince William Sound Landscape Assessment” (PDF).
- Fitzhugh, Ben (2003). The Evolution of Complex Hunter-Gatherers: archaeological evidence from the North Pacific. Kluwer Academic/Plenum Publishers. ISBN 9780306477539.
- United States Census Office (1893). „Report on Population and Resources of Alaska at the Eleventh Census: 1890”.
- Haakanson, Sven (2010). Written Voices Become History. Left Coast press. ISBN 9781598744972.
- Holton, Gary. „Mapping Alaska's Native languages”. Alaska Native Language Center. Arhivirano iz originala 6. 1. 2015. g. Pristupljeno 15. 11. 2014. „Names derived from a combination of Russian and Native words include: Alutiiq, from the Russian word Aleut; plus the Russian plural suffix -y; plus the Native singular suffix -q”
- Miller, Gwenn A. (2010). Kodiak Kreol: Communities of Empire in Early Russian America. Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4642-9.
- „About the Alutiiq People”. Arhivirano iz originala 03. 01. 2013. g. Pristupljeno 10. 09. 2017.
- Resnick, Jacob. „Kodiak High School Adding Alutiiq Language Class”. Alaska Public Radio Network. Arhivirano iz originala 05. 05. 2021. g. Pristupljeno 10. 09. 2017.
- Richmond, Laurie Shannon (2011). Regulating a Mystery: Science, colonialism, and the politics of knowing in the Pacific halibut commons (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 24. 1. 2013. g. Pristupljeno 10. 9. 2017.
- Lydia T. Black The Russian Conquest of Kodiak // Anthropological Papers of the University of Alaska. — 1992. — T. 24, № 1—2.
