Angolski rat za nezavisnost

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Angolski rat za nezavisnost
Deo Portugalskog kolonijalnog rata

Portugalske snage u patroli (Angola)
Vreme4. februar 1961 — 25. april 1974.
Mesto
Angola
Ishod Nezavisnost Angole nakon karanfilske revolucije 25. aprila 1974. godine[9][10]
Sukobljene strane
 Portugalija
Podrška:
 JAR[1][2]
 Rodezija		 MPLA
UNITA
FNLA
FLEC
Podrška:
Sovjetski Savez SSSR
 Kuba
 Kina
 Libija[3]
Zair Zair[4]
 Alžir
 Gvineja
 Zambija
 Bugarska[5][6]
 SFRJ[7]
 Tunis[8]
Komandanti i vođe
Portugalija Marselo Kaitano
Portugalija Silvino Silverio Markes
Portugalija Kamilo Augusto de Miranda Rebošo Dijaz
Južnoafrička Republika Baltazar Johanes Vorster		 Agostinjo Neto
Žoze Eduardo dos Santos
Žonas Savimbi
Holden Roberto
Jačina
65.000[traži se izvor] 90.000[traži se izvor]
Žrtve i gubici
3.258[11] + 50.000[12]
civilne žrtve: 30.000 - 50.000 poginulih[12]

Angolski rat za nezavisnost je bio oružani sukob domorodačkog stanovništva protiv portugalske kolonijalne vlasti u Angoli, a trajao je od 1961. do 1974. godine. U ratu protiv portugalskog režima borila su se tri oslobodilačka pokreta - Narodni pokret za oslobođenje Angole, Nacionalni oslobodilački front Angole i Nacionalna unija za potpunu nezavisnost Angole. Rat je završio aprila 1974. nakon vojnog udara levo orijentisanih oficira u Lisabonu, kojim je srušena Kajetanova diktatura.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Tokom 1950-ih, kolonijalne sile započele su pripreme za davanje nezavisnosti svojim kolonijama u Africi. Međutim, konzervativna diktatura Antonija Salazara sve je više ograničavala bilo kakav oblik suvereniteta sopstvenim afričkim kolonijama (Angola, Mozambik, Gvineja Bisao, Sao Tome i Prinsipe i Zelenortska Ostrva). To je dovelo do osnivanja prvih antikolonijalnih organizacijama sredinom 1950-ih, poput Narodnog pokreta za olsobođenje Angole (MPLA) 1956. godine.

Uvod u rat bili su protesti angolskih radnika na plantažama pamuka 3. januara 1961, koji su od svoje firme „Kotonang“ zahtevali veće plaće i bolje uslove rada. Radnici su u znak protesta spalili svoje lične karte i napali portugalske trgovce. Portugalska vojska je na ovu pobunu odgovorila 4. januara bombardovanjem sela u okolici plantaža napalmom. U napadu je poginulo između 400 i 7.000 domorodaca[13][14]. Ovi događaji ostali su upamćeni kao pobuna Baša de Kasanže i potrajali su naredna dva meseca. Istog su dana borci MPLA napali policijsku stanicu u Luandi, a mesec dana kasnije je oko 4.000 gerilaca FNLA, Holdena Roberta, provalilo iz Zaira i osvojilo široke predele centralne Angole[15].

U prvoj godini rata, pripadnici portugalske vojske pobili su između 20.000 i 30.000 angolskih civila domorodaca[12][16], dok je njih oko 500.000 izbeglo u susedni Zair. Kako se situacija nadalje zaoštravala, Savet bezbednosti Organizacije ujedinjenih nacija usvojio je rezoluciju 163, zatraživši od Portugalije da se uzdrži od represivnih mera i osvetničkih napada usmerenih protiv naroda Angole[17].

Hoilden Roberto je u međuvremenu organizovao angolsku vladu u izbeglištvu u Zairu, a MPLA je 1962. održala kongres u Lepolodvilu, na kojem je smenjen neodlučni vođa Viriato da Kruz, a zamenio ga je Agostino Neto. MPLA je na kongresu usvojila program čiji je konačni cilj potpuno oslobođenje Angole od kolonijalne vlasti[18]. Član Robertove vlade u egzilu, Žonas Savimbi, napustio je FNLA 1964. i osnovao novi oslobodilački pokret, Nacionalna unija za potpunu nezavisnost Angole (UNITA). MPLA je uskoro počela da dobiva pomoć od Kube, Sovjetskog Saveza i Istočne Nemačke[19]. Borci UNITA-e izvršili su prvi napad 25. decembra 1966. godine. Centar dejstvovanja UNITA-e bio je u jugoistočnim provincijama Angole[18][19].

Pd početka 1970-ih, napadački odredi MPLA-e bili su grupisani do 100-150 boraca svaki. Od tada su portugalskoj vojsci pomagale i oružane snage Južnoafričke Republike u borbi protiv gerilskih odreda. Tanzanijski predsednik Džulijus Njerere je 1973. uspeo da uveri Kineze da prestanu s finansiranjem MPLA i da umesto njih pružaju pomoć FNLA.

Rat u Angoli trajao je sve do sredine 1974. godine, odnosno do 25. aprila 1974, kada je grupa levo orijentisanih oficira u portugalskom glavnom gradu Lisabonu srušila desničarsku diktaturu Marsela Kajetana, događaj koji je ostao upamćen kao karanfilska revolucija. Nova demokratska vlada postepeno je povukla vojne snage iz kolonija i započela pregovore za sticanje nezavisnosti kolonija, pa tako i Angole[20][21]. Roberto, Neto i Savimbi, već u zaoštrenim odnosima u borbi za vlast nad novom Angolom, odlučili su da u pregovorima nastupe zajedno. Nezavisnost Angole je postignuta 15. januara 1975. godine, a 11. novembra osnovana prelazna vlada[22]. Samo jedan dan pre proglašenja nezavisnosti, 10. novembra, antimarksističke snage od 1.500 boraca FNLA, 100 portugalskih vojnika i dva bataljona zairske vojske, potpomognute južnoafričkom avijacijom, sakupile su se 30 km od Luande i krenule na glavni grad s ciljem da sruše novu vladu. Međutim presrelo ih je 800 kubanskih vojnika i boraca MPLA. Oni su teškom artiljerijom uništili većinu FNLA-inih oklopnih kola (bitka kod Kifangondoa). Napadačke snage su se ubrzuo povukle, a FNLA se više nije oporavila od nanesene štete[23]. Međutim, ideološka razlika između tri vođe oslobodilačkih pokreta otvorila je prostor za građanski rat u Angoli.

Spoljni uticaji[uredi | uredi izvor]

SAD[uredi | uredi izvor]

Vlada SAD je bila zabrinuta stanjem u Angoli prvenstvno zbog činjenice da bi posle rata u Luandi mogla biti formirana marksistička vlast. Zbog toga su od početka rata finansirali borce FNLA. Međutim, neki od boraca FNLA nisu bili zadovoljni američkom pomoću, pa je Žonas Savimbi nakon otcepljenja od FNLA i formiranja UNITA-e, potražio pomoć od Kineza.

Vlada SAD je takođe dopustila 1965. privatnoj avionskoj firmi iz Arizone da proda sedam bombardera Daglas B-26 portugalskoj vladi u borbi protiv gerilaca. Avioni tada nisu stigli do Portugalije, jer je njihov dostavljač bio uhapšen niskog leta iznad Bele kuće u Vašingtonu. Avioni su dostavljeni Portugaliji nekoliko godina posle[24].

JAR i Rodezija[uredi | uredi izvor]

U rat u Angoli su se umešale i vlade Južnoafričke Republike i Rodezije, a u obema je u to vreme na vlasti bila belačka manjina, koja je nad domorodačkim stanovništvom sporovodila rasističku politiku (npr. aparthejd). Ovi režimi su prvenstveno bili zabrinuti za svoj opstanak ako Portugalci budu bili poraženi. Vlade JAR-a i Rodezije opskrbljivale su portugalsku vojsku helikopterima[25], ali oi određenim brojem sopstvenih pilota koji su upravljali tim letelicama.

Sovjetski Savez[uredi | uredi izvor]

Sovjetski Savez se umešao u rat krajem 1960-ih, svrstavši se na stranu marksističkog MPLA. Za razliku od ostalih pokreta sa njihovim finansijerima, MPLA je razvila veoma intenzivne odnose s Moskvom i uskoro počela da prima značajne količine oružja preko Zambije i Tanzanije[26][27].

MPLA je, u zamenu za pošiljke oružja, 1969. pristala da nakon dolaska na vlast ustupi Sovjetima pravo na osnivanje vojnih baza na području Angole. MPLA se do početka 1970-ih razvila u najjači antikolonijalni pokret u Angoli i najjaču političku partiju.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ THE BORDER WAR
  2. ^ Regional Orders: Building Security in a New World, 1997. Page 306.
  3. ^ Libya Relations with Sub-Saharan Africa - Flags, Maps, Economy, History, Climate, Natural Resources, Current Issues, International Agreements, Population, Social Statistics, P..., Pristupljeno 21. 4. 2013.
  4. ^ (jezik: portugalski) http://www.guerracolonial.org/index.php?content=324 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. jul 2019) FNLA - um movimento em permanente letargia, guerracolonial.org
  5. ^ Bulgaria: a country study 1993. Page 53.
  6. ^ War in Peace: Conventional and Guerrilla Warfare Since 1945. 1985. Page 154
  7. ^ Violence in Southern Africa, 1997. Page 10.
  8. ^ Southern Africa in Transition, 1966. Page 171
  9. ^ Portugal since 1974, Britannica
  10. ^ Mia Couto, Carnation revolution, Monde Diplomatique
  11. ^ „Guerra Colonial 1961-1974: Mortos em Angola”. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 01. 02. 2013.  Nepoznati parametar |acessdate= ignorisan [|access-date= se preporučuje] (pomoć)
  12. ^ a b v A World Atlas of Military History 1945-1984, Tom Hartman
  13. ^ „inapertwa: Angola”. Pristupljeno 1. 2. 2013. 
  14. ^ „Portugal by James Fearon and David Laitin (Stanford University)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 03. 2009. g. Pristupljeno 2. 1. 2013. 
  15. ^ Angola discutida na Assembleia Geral das Nações Unidas Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. mart 2019), a film of a Portuguese formal protest in the United Nations (March 1961), and an anti-American riot at Lisbon, guerracolonial.org
  16. ^ Dictionary of Wars, by George Childs Kohn (Facts on File, 1999)
  17. ^ Wellens 1990, str. 58
  18. ^ a b Wright 1997, str. 2, 8–11, and 57
  19. ^ a b Abbott & Rodrigues 1988, str. 10
  20. ^ António Pires Nunes, Angola 1966-74 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. avgust 2006), Pristupljeno 21. 4. 2013.
  21. ^ Laidi, Zaki (1990). The Superpowers and Africa: The Constraints of a Rivalry: 1960-1990. Chicago: University Of Chicago. 
  22. ^ Rothchild 1997, str. 115–116
  23. ^ CIA man Roberto: Burying the Last of Angola's 'Big Men' Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. jul 2011), 9 August 2007. Santiago Indy Media.
  24. ^ Bender, Gerald J. „KISSINGER IN ANGOLA: ANATOMY OF FAILURE” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 03. 2009. g. Pristupljeno 9. 2. 2009. 
  25. ^ „THE AIRFORCE - THE BORDER WAR”. Arhivirano iz originala 23. 01. 2009. g. Pristupljeno 1. 2. 2013. 
  26. ^ „SOVIET AND CUBAN AID TO THE MPLA IN ANGOLA FROM MARCH THROUGH DECEMBER 1975 (NI - CIA document”. Pristupljeno 1. 2. 2013. 
  27. ^ „Castro's Secret War 1”. Pristupljeno 1. 2. 2013. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Анголски_рат_за_независност&oldid=27566412”