Antička Elida
| Antička Elida Ἦλις | |
|---|---|
| Region Antičke Grčke | |
 Ostaci Zevsovog hrama, svetilište Olimpija | |
| Lokacija | Peloponez |
| Važni gradovi | Elida, Olimpija |
| Dijalekat | Dorski |
Elis /ˈiːlɪs/ ili Elija /ɪˈlaɪ.ə/ (grč. Ήλιδα, romanizovano: Ilida, Atički Grčki: Ἦλις, romanizovano: Ēlis /ɛ̂ːlis/; elenski: Ϝᾶλις /wâːlis/, etonim: Ϝᾱλείοι[1])[1]) je drevni okrug u Grčkoj koji odgovara modernoj regionalnoj okrugu Elis.
Elida se nalazi u južnoj Grčkoj na Peloponezu, omeđena na severu Ahajom, na istoku Arkadijom, na jugu Mesenijom i na zapadu Jonskim morem. Tokom arhaičnog i klasičnog perioda, polis „grad-država“ Elide kontrolisao je veći deo regiona Elide, najverovatnije kroz neravnopravne ugovore sa drugim gradovima, mnogi stanovnici Elide bili su Perijeci — autonomni i slobodni (uživali slobodu, ali nisu posedovali građanska prava). Perijeci su, za razliku od drugih Spartanaca, mogli slobodno da putuju između gradova.[2].
Lokalni oblik imena je bio Valis, ili Valeija, a njegovo značenje je, po svoj prilici, bilo „nizija“ (uporedi sa rečju „dolina“).[3] Po svojoj fizičkoj konstituciji Elida je slična Ahaji i Arkadiji, njegove planine su samo izdanaci arkadijskih visoravni, a njegove glavne reke se napajaju arkadijskim izvorima.[4]
Prema Strabonu,[5] prvo naselje je stvorio Oksil Etolijanac koji je došao tamo i potčinio stanovnike. Grad Elida je prošao kroz sinoecizam — kako Strabon primećuje — 471. p. n. e..[6] Elida je imala vlast nad mestom Olimpija i rukovodila Olimpijskim igrama.
Duh igara uticao je na formiranje pijace, osim buleteriona, mesta gde se sastajalo „građansko veće“, koje se nalazilo u jednoj od fiskulturnih sala, većina ostalih zgrada je bila vezana za igre, uključujući dve gimnazije , palestru, i elanodik (kuća sudija).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Rana istorija[uredi | uredi izvor]
Prvobitni stanovnici Elide zvali su se Kakoni i Parorataje. Homer[6] ih pominje prvi put u grčkoj istoriji pod naslovom Epejani (Epei), kako su krenuli u Trojanski rat, a on ih opisuje kako žive u stanju stalnog neprijateljstva sa svojim susedima, Pilijanima. Krajem 11. veka pre nove ere Dorijanci su izvršili invaziju na Peloponez, a Elida je pripala Oksilima i Etoliji.[4]
Ovi ljudi, spajajući se sa Epejcima, formirali su moćno kraljevstvo na severu Elide. Nakon ovih mnogih promena u političkoj distribuciji zemlje, sve dok nije došlo do priznavanja samo tri plemena, svako nezavisno od drugog. Ova plemena su bila Epejci, Minojci i Eleanci. Međutim, pre kraja 8. veka pre nove ere, Eleanci su pobedili oba svoja rivala i uspostavili svoju prevlast nad celom zemljom. Među ostalim prednostima koje su time stekli bilo je pravo na proslavljanje i kontrolu Olimpijskih igara, koje je ranije bilo prerogativ Pizanta.[4] Olimpija je bila u Elidskoj zemlji Izvori datiraju prve igre u 776. godinu pre Hrista. Helanodikanci, sudije Igara, bili su elidskog porekla. Pokušaji koje su Pizatanci činili da povrate izgubljenu privilegiju, tokom perioda od skoro dve stotine godina, konačno su se završili potpunim uništenjem njihovog grada od strane Elida. Od vremena ovog događaja 572. p. n. e. pa do Peloponeskog rata, mir u Elidi je ostao neporemećen.[4]
Demokratija u Elidi[uredi | uredi izvor]
Elida je bila tradicionalni saveznik Sparte, ali se gradska država pridružila Argosu i Atini u savezu protiv Sparte oko 420. p. n. e. tokom Peloponeskog rata. To je bilo zbog spartanske podrške nezavisnosti Lepreuma. Kao kaznu nakon predaje Atine, Elida je bila primorana da preda Trifiliju 399. godine pre nove ere Erik V. Robinson (američki istoričar) je tvrdio da je Elida bila demokratska država oko 500. godine pre nove ere, na osnovu ranih natpisa koji sugerišu da bi ljudi mogli da naprave i menjaju zakone.[7] Robinson dalje veruje da književni izvori impliciraju da je Elida nastavila da bude demokratska sve do 365. godine, kada se čini da je oligarhijska frakcija preuzela kontrolu (Xen. Hell. 7.4.16, 26).[8]:29–31 U jednom trenutku sredinom četvrtog veka, demokratija je možda obnovljena, jer je uska oligarhija zamenjena novim ustavom koji je dizajnirao Formio iz Elide, Platonov učenik (Arist. Pol. 1306a12-16; Plut. Mor. 805d, 1126c).
Čini se da je klasična demokratija u Elidi funkcionisala uglavnom kroz narodnu skupštinu i savet, dve glavne institucije većine polisa. Savet je u početku imao 500 članova, ali je narastao na 600 članova do kraja petog veka (Thuc. 5.47.9). Postojao je i niz javnih zvaničnika kao što su demiourgoi koji su redovno podnosili javne revizije.[8]:32
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Miller, D. Gary (2014). Ancient Greek Dialects and Early Authors: Introduction to the Dialect Mixture in Homer, with Notes on Lyric and Herodotus. De Gruyter. str. 185. ISBN 978-1-61451-295-0.
- ^ Roy, J. “The Perioikoi of Elis.” The Polis as an Urban Centre and as a Political Community. Ed. M.H. Hansen. Acts of the Copenhagen Polis Centre 4. Copenhagen: Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab, Historisk-filosofiske Meddelelser 75, 1997. 282-32
- ^ Smith, William (1854). „Elis”. Dictionary of Greek and Roman Geography. Perseus Digital Library.
- ^ a b v g Jedna ili više prethodnih rečenica uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Elis”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 9 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 278.
- ^ Strabo Geographica Book 8.3.30
- ^ Iliad 2.615
- ^ Robinson, Eric W. (1997). The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens. Stuttgart: Steiner. str. 108—111. ISBN 3-515-06951-8.
- ^ a b Robinson, Eric W. (2011). Democracy Beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84331-7.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mapa iz Ministarstva kulture Grčke
- Elida - grad Olimpijskih igara
- Mait Kõiv, Rana istorija Elide i Pize: izmišljene ili evoluirajuće tradicije?
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
