Antonis van Dajk

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Antonis van Dajk
Lični podaci
Datum rođenja(1599-03-22)22. mart 1599.
Mesto rođenjaAntverpen, Španska Nizozemska
Datum smrti9. decembar 1641.(1641-12-09) (42 god.)
Mesto smrtiLondon, Engleska
Umetnički rad
PravacBarok
EpohaSlikarstvo 17. veka
RegijaFlamansko slikarstvo
Uticaji odPeter Paul Rubens, Ticijan
Uticao naengleska škola slikarstva
Najvažnija dela
Portreti Čarlsa I • Autoportret sa suncokretom • Samson i Dalila

Antonis van Dajk (hol. Anthonis van Dyck; Antverpen, 22. mart 1599 — London, 9. decembar 1641) bio je flamanski slikar i grafičar iz epohe baroka.[1][2] Bio je jedan od najboljih učenika Petera Paula Rubensa i vodeći dvorski slikar Engleske. Njegova najpoznatija dela su dvorski portreti, ali je osim njih slikao biblijske i mitološke teme. Bio je izvarendan crtač i inovator u tehnikama bakropisa i akvarela.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Antonis van Dajk je rođen u Antverpenu u porodici bogatog trgovca tkaninama. Počeo je da se bavi slikarstvom 1615. Njegov talenat je privukao pažnju i postao je glavni pomoćnik Petera Paula Rubensa u periodu 1610 — 1614. Godine 1620, po prvi put je otišao u Englesku, ali nije uspeo da ga predstave kralju Džejmsu I. Četiri meseca kasnije vratio se u Flandriju. Potom je proveo 6 godina u Italiji gde je proučavao dela italijanskih majstora poput Ticijana i Veronezea čime je izgradio temelje svoje buduće uspešne karijere portretiste. U Đenovi je dekorisao raskošne palate bogatih Đenovljana portretima i religioznim kompozicijama. Na portretima je uvek isticao visoki društveni položaj svojih modela. Njegova reputacija se pročula do kralja Čarlsa I koji ga je pozvao na svoj dvor. Godine 1632. Van Dajk se vratio u London. Uspeh koji je doživeo bio je munjevit. Slikao je portrete kralja Čarlsa, njegove kćeri Henrijete, mnogih dvorjana, svoje autoportrete i portrete svoje ljubavnice Margarete Lemon. Pred kraj života je samo slikao završne poteze na slikama koje su radili njegovi učenici. Proglašen je za viteza 5. jula 1632. Sledeće godine je dobio titulu „prvog slikara njegovog veličanstva“. Za engleski dvor je stvorio dela koja su slavila kraljevu apsolutnu moć. Posle smrti sahranjen je u katedrali Svetog Pavla u Londonu.

Van Dajk je ostavio jak i dugotrajan uticaj na engleske portretiste i smatra se osnivačem engleske škole slikarstva.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Antun van Dajk (njegovo flamansko ime) rođen je u prosperitetnoj porodici u Antverpenu, i bio je sedmo od 12 dece.[3] Njegov otac je bio Frans van Dajk, trgovac svilom, a majka Marija Kupers, ćerka Dirka Kupersa i Katarine Koninks.[4] Kršten je 23. marta 1599. (kao Antonije).[5]

Njegov talenat je bio evidentan veoma rano, i učio je slikarstvo kod Hendrika van Balena do 1609. godine, a postao je samostalan slikar oko 1615. godine, otvarajući radionicu sa svojim mlađim prijateljem Janom Brojgelom mlađim.[6] Sa petnaest godina već je bio veoma uspešan umetnik, kao što pokazuje njegov Autoportret, 1613–14.[7] Do februara 1618. godine primljen je u antverpenski slikarski Ceh Svetog Luke kao slobodni majstor.[8]

U roku od nekoliko godina trebalo je da bude glavni pomoćnik dominantnog majstora Antverpena i cele severne Evrope, Petera Paula Rubensa, koji je mnogo koristio podizvođačke umetnike kao i svoju veliku radionicu. Njegov uticaj na mladog umetnika bio je ogroman. Rubens je devetnaestogodišnjeg van Dajka nazvao „najboljim od mojih učenika“.[9]

Poreklo i tačna priroda njihovog odnosa nisu jasni. Nagađalo se da je van Dajk bio Rubensov učenik od oko 1613. godine, jer čak i njegova rana dela pokazuju malo tragova van Balenovog stila, ali nema jasnih dokaza za to.[10]

Istovremeno, dominacija Rubensa u relativno malom gradu Antverpenu koji je bio u opadanju verovatno objašnjava zašto je van Dajk, uprkos povremenim vraćanjima u grad, veći deo svoje karijere proveo u inostranstvu.[10] Godine 1620, u Rubensovom ugovoru za glavnu narudžbu za plafon Karolus Boromeuskerk, jezuitsku crkvu u Antverpenu (izgubljena u požaru 1718), van Dajk je naveden kao jedan od „učenika“ koji je trebalo da radi na Rubensovim dizajnima slika.[11] Za razliku od van Dajka, Rubens je radio za većinu evropskih dvorova, ali je izbegavao isključivu vezu sa bilo kojim od njih.

Italija[uredi | uredi izvor]

Godine 1620, na podsticaj Džordža Vilijera, markiza od Bakingema, van Dajk je po prvi put otišao u Englesku gde je radio za engleskog kralja Džejmsa I, primajući 100 funti.[10] U Londonu, u kolekciji grofa od Arundela, prvi put je video Ticijanovo delo, čija će se upotreba boje i suptilno modelovanje forme pokazati transformacionim, nudeći novi stilski jezik koji će obogatiti lekcije kompozicije naučene od Rubensa.[12]

Vratio se u Flandriju posle otprilike četiri meseca, a zatim je otišao u Italiju krajem 1621, gde je ostao šest godina. Tamo je izučavao italijanske majstore dok je započinjao uspešnu karijeru portretiste. On se već predstavljao kao značajna figura, dosađujući prilično boemskoj koloniji severnih umetnika u Rimu, kaže Đovan Pjetro Belori, pojavljujući se sa „pompom Zeuksida... njegovo ponašanje je bilo kao plemića, a ne običnog čoveka, i blistao je u bogatoj odeći. Pošto se u krugu Rubensa navikao na plemiće, i bio je prirodno uzvišenog uma i želeo da se istakne, on je nosio — kao i svilu — šešir sa perjem i broševima, zlatnim lancima preko prsa, i pratile su ga sluge.“[13]

Uglavnom je bio stacioniran u Đenovi, mada je mnogo putovao i u druge gradove, a neko vreme je boravio u Palermu na Siciliji, gde je bio u karantinu tokom kuge 1624, jedne od najgorih u istoriji Sicilije. Tamo je proizveo značajnu seriju slika gradske svetice kuge Svete Rozalije. Njegovi prikazi mlade žene raspuštene plave kose koja nosi franjevačku kapuljaču i koja seže prema gradu Palermu u svom stradanju, postala je standardna ikonografija sveca od tog vremena pa nadalje i bila je izuzetno uticajna za italijanske barokne slikare, od Luke Đordana do Pjetra Novelija. Verzije uključuju one u Madridu, Hjustonu, Londonu, Njujorku i Palermu, kao i Sveta Rozalija koja se zalaže za grad Palermo u Portoriku i Krunisanje Svete Rozalije u Beču. Van Dajkovu seriju slika Svete Rozalije proučavali su Govin Aleksander Bejli i Gzavije F. Salomon, od kojih su obojica bili kustosi ili kokustosi izložbi posvećenih temi italijanske umetnosti i kuge.[14][15][16] Godine 2020, Njujork tajms je objavio članak o slici Svete Rozalije od Van Dajka u Metropoliten muzeju u kontekstu virusa Kovid-19.[17]

Delo[uredi | uredi izvor]

U tadašnjoj hijerarhiji slikarskih žanrova, portret je smatran manje vrednim u odnosu na istorijsko slikarstvo u koje su spadali i verski motivi. Iako je van Dajk tokom celog svog slikarskog veka pokušavao da se uspostavi upravo kao slikar velikih istorijskih slika, ostao je poznat upravo po svojim portretima koje je on lično smatrao usputnim poslom.

U Londonu je Van Dajk razvio slikarski stil u kojem je kombinovao opuštenu eleganciju s jasnim autoritetom koji zrači iz portretirane osobe. Ovakav stil portretiranja će dominirati engleskim slikarstvom do kraja 18. veka. Mnogi od ovih portreta imaju raskošno oslikani pejzaž u pozadini, po uzoru na konjaničke portrete Ticijana. Relativno mali broj njegovih pejzažnih crteža i akvarela je uticao na razvoj slavne engleske škole pejzažnog slikarstva koja je iznikla u 19. veku.

Van Dajk je takođe značajan kao grafičar, a njegova slavna serija portreta slavnih savremenika u tehnici bakropisa (tzv. „ikonografija“) postigla je veliki uspeh i objavljivana je više puta. Upravo prema njegovim grafikama su mnogi slikari naslikali brojne portrete istorijskih osoba.

Danas se mnoga njegova dela nalaze u najslavnijim svetskim muzejima, a ponajviše dela poseduju muzej Prado u Madridu (25), Luvr u Parizu (18), Nacionalna galerija u Londonu (14), ali i Stara pinakoteka u Minhenu, Nacionalna galerija u Vašingtonu, itd.

Atelje[uredi | uredi izvor]

Trostruki portret kralja Čarlsa I prema kome je Bernini načinio bistu u Rimu

Zbog velikog uspeha Van Dajk je razvio masovnu proizvodnju portreta u svom velikom ateljeu u Londonu. Po svedočanstvu posetilaca, majstor je obično samo nacrtao crtež na papiru koji bi jedan od asistenata preneo na platno. Van Dajk bi onda naslikao glavu modela. Slikanje odeće je prepuštano specijalistima. U poznom periodu je zajednički rad na slikama doveo do opadanja kvaliteta. Mnoge kopije slika su izrađivane u Van Dajkovom ateljeu, a da ih umetnik nije ni dotakao. Većina kopista i pomoćnika nije mogla da dostigne prefinjenost njegovog stila, tako da je njegova dela lako identifikovati. Većina pomoćnika bili su Holanđani ili Flamanci, jer u to vreme u Engleskoj nije postojala škola slikarstva. Adrijan Hanema (1604—71) se 1638. vratio u Hag gde je postao vodeći portretista. Van Dajkov ogroman uticaj na englesko slikarstvo nije se preneo preko njegovih učenika, jer o tome ne svedoči nijedan dokumentovan primer.

Pojmovi koji su dobili ime po umetniku[uredi | uredi izvor]

  • Muškarci na Van Dajkovim portretima obično imaju kratku špicastu bradu koja je tada bila u modi. Kasnije je ovaj tip brade dobio ime Van Dajk.
  • Jedan od braon pigmenata nosi ime Van Dajk braon.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Portret Elene Grimaldi iz 1623.
    Portret Elene Grimaldi iz 1623.
  • Samson i Dalila, delo iz 1630.
    Samson i Dalila, delo iz 1630.
  • Autoportret sa suncokretom, nastao posle 1633.
    Autoportret sa suncokretom, nastao posle 1633.
  • Portret Čarlsa I iz 1635.
    Portret Čarlsa I iz 1635.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ ULAN entry. Originally "van Dijck", with the "IJ" digraph, in Dutch. Anthony is the English for the Dutch Anthonis or Antoon, though Anthonie, Antonio or Anthonio was also used; in French he is often Antoine, in Italian Anthonio or Antonio. In English a capitalised "Van" in Van Dyck was more usual until recent decades (used by Waterhouse for example), and "Dyke" was often used during his lifetime and later (and is usual for the beard style).
  2. ^ „Anthony van Dyck”. Netherlands Institute of Art. Pristupljeno 20. 3. 2021. 
  3. ^ Julius S. Held. „Anthony van Dyck”. Pristupljeno 16. 7. 2022. 
  4. ^ Cust, Lionel Henry (1899). „Van Dyck Anthony”. Pristupljeno 28. 4. 2018 — preko Wikisource. 
  5. ^ Antwerp, S.A.A., Parochieregisters, Doopakten, 30/03/1592 – 26/06/1606, fol. 147, 23-03-1599 Anthonio Van Dijck, retrieved by the Jordaens Van Dyck Panel Paintings Project (www.jordaensvandyck.org) on 6 April 2017.
  6. ^ Brown 1999, str. 15
  7. ^ Vlieghe, Hans (2004). Flemish Art and Architecture, 1585–1700. Yale University Press. str. 124. ISBN 0-300-10469-3. 
  8. ^ Martin, Gregory (1970). The Flemish School, 1600–1900. National Gallery Catalogues. London: National Gallery. str. 26. ISBN 0-901791-02-4. 
  9. ^ Brown 1999, str. 17
  10. ^ a b v Waterhouse, Ellis (1978). Painting in Britain, 1530–1790 (4th izd.). Penguin Books (now Yale History of Art series). str. 70—77. 
  11. ^ Martin, op and page cit.
  12. ^ Brown 1999, str. 19
  13. ^ Levey, Michael, Painting at Court, Weidenfeld & Nicolson, London, 1971, pp. 124–5
  14. ^ Cotter, Holland (29. 7. 2005). „Desperately Painting the Plague”. The New York Times. 
  15. ^ Bailey, Gauvin Alexander (1. 3. 2012). „Van Dyck in Sicily: while the plague held Palermo in its grip, Anthony van Dyck radically developed 12th-century iconography of Saint Rosalie through five paintings that imbued the saint with a sensual refinement. Van Dyck's Rosalie became one of Catholicism's most popular images of victory over pestilence, and represents a key period in the artist's development”. Apollo. 175 (596): 116—122 — preko go.gale.com. 
  16. ^ „2012: Van Dyck in Sicily | Dulwich Picture Gallery”. www.dulwichpicturegallery.org.uk. 
  17. ^ Farago, Jason (26. 3. 2020). „The Saint Who Stopped an Epidemic Is on Lockdown at the Met”. The New York Times. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Antonis van Dajk na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Антонис_ван_Дајк&oldid=27556621”