Apstraktni ekspresionizam

Apstraktni ekspresionizam je dominantan pokret u američkoj modernoj i apstraktnoj umjetnosti, uglavnom slikarstvu, krajem četrdesetih i tokom pedesetih godina 20. vijeka, koji karakteriše monumentalnost skale djela i gestualni izraz.^[1]^[2] Smatra se prvim većim razvojem američke umjetnosti koji je dosegao međunarodni status i uticaj, a nerijetko se pominje kao najznačajniji umjetnički pokret poslije Drugog svjetskog rata. Odgovoran je za zamjenu Pariza u korist Njujorka kao svjetske prestonice moderne umjetnosti. Njegovi vodeći predstavnici su: Džekson Polok, Vilem de Kuning, Mark Rotko, Barnet Njuman, Robert Madervel, Klejford Stil, Adolf Gotlib, Franc Klajn i Filip Gaston.^[2]

Ime i karakteristike pokreta[uredi | uredi izvor]

Izraz „apstraktni ekspresionizam” je prvi put upotrijebljen 1919. godine za opis određenih djela Vasilija Kandinskog. U kontekstu modernog američkog slikarstva prvi ga je 1946. godine iskoristio likovni kritičar Njujorkera Robert Kots, a postao je dio standardnog kritičkog vokabulara ranih 1950-ih. Slikari na koje se odnosi, stvarali su u Njujorku i bili povezani različitim vezama, prijateljstvom i labavim grupisanjem, dijeleći slične poglede na umjetnost umjesto jednog jedinstvenog stila, – poglede čije su karakteristike duh revolta prema tradiciji i vjera u spontanu slobodu umjetničkog izraza.

Stilistički korjeni apstraktnog ekspresionizma su složene prirode, ali uprkos jednom dijelu svoga imena, dugovao je mnogo više nadrealizmu – posebno njegovom isticanju automatizma i intuicije – nego ekspresionizmu. Direktan izvor inspiracije su postali pristigli evropski nadrealisti koji su u SAD izbjegli neposredno pred početak i tokom Drugog svjetskog rata. Djelo Aršila Gorkog, koje je Andre Breton snažno podržavao, često se razumije kao suštinska veza između nadrealizma i apstraktnog ekspresionizma. Takođe u ovom kontekstu bitno je pomenuti Čileanca nadrealistu Roberta Matu, koji je proklamovao ono što je Mejer Šapiro okarakterisao kao „ideju slikarskog platna kao polja čudesnog uzbuđenja, neoslobođene energije”. Rat u Evropi je u Ameriku takođe vratio Pegi Gugenhajm, a njena galerija Art of This Century („Umjetnost ovoga vijeka”), tokom svog kratkog trajanja od 1942. do 1947. godine, postala je glavni izložbeni prostor za početni period apstraktnog ekspresionizma.

U slikarstvu apstraktnih ekspresionista javljaju se značajne varijacije; ponekad ono nije ni „apstraktno” (De Kuningove serije „Žena”), ali ni „ekspresionističko” (djelo Marka Rotka). Po izrazu je u opsegu od ekplozivne energije Polokovog akcioog slikarstva, do smirene misaonosti Rotkovog slikarstva polja boje (engl. Color Field Painting). Ipak, čak i između ova dva polariteta postoje određeni kvaliteti koji su osnova najvećeg dijela slikarstva apstraktnog ekspresionizma, a to su: sklonost prema monumentalnoj skali; isticanje kvaliteta površine tako da je naglašena njena plošna priroda; i prihvatanje jednog pristupa rada na cjelini, gdje je svaki dio slike podjednako bitan. Pored ovih vizuelnih i tehničkih karakteristika, postoji određeno jedinstvo njegovih osnovnih postulata: veličanje samog čina slikanja; uvjerenje da apstrakcija posjeduje jedno dublje i suštinsko značenje i da je ne treba vidjeti samo u formalističkom smislu; i, vjerovatno najbitnije, vjera u apsolutnu slobodu i individualnost umjetnika. Zbog posljednjeg, većina apstraktnih ekspresionista nisu htjeli da budu obilježeni još jednim „izmom”, već su za ime grupe predlagali „Njujorška (slikarska) škola”.

Skoro bez izuzetka, vodeći umjetnici apstraktnog ekspresionizma su rođeni između 1900. i 1915. godine. Većina njih se susretala sa značajnim egzistencijalnim poteškoćama u ranom periodu svojih karijera, uglavnom uzrokovanim posljedicama ekonomske krize nastale tridesetih godina, a koja je dobila ime Velika depresija. Izuzev Madervela koji je studirao filozofiju prije nego što se krenuo baviti slikarstvom, ostali umjetnici su počinjali kao figurativni slikari, ali su se svi okrenuli apstrakciji krajem 1930-ih i početkom 1940-ih.

Ideja da ovi umjetnici stvaraju jedan novi pokret pojavila se 1943, a 1945. godine Pegi Gugenhajm je organizovala kolektivnu izložbu njihovih djela pod nazivom A Problem for Critics (Problem za kritičare), izazov kritičarima da pokušaju da se dosjete nekog imena za pokret. Godine 1948, u vrijeme kada je De Kuning imao svoju prvu samostalnu izložbu, a Polok prvi put izložio svoje slike nastale prosipanjem boje na horizontalno postavljeno slikarsko platno, apstraktni ekspresionizam se već približio svojoj zrelosti.

U početku, mnogi su ovaj novi način slikanja nalazili sasvim zbunjujućim i stranim, ali tokom 1950. godine, pokret je doživio velike pohvale kritike i tržišni uspjeh. Ipak, uticajni američki teoretičari, Klement Grinberg i Harold Rozenberg, dali su donekle suprotstavljene teorijske interpretacije apstraktnog ekspresionizma. Grinberg je naglašavao njegovu ulogu za razvoj moderne umjetnosti u formalnom i tehničkom smislu, dok je Rozenberg napominjao da je akcioni slikar uvučen u neku vrstu egzistencijalističkog potvrđivanja čovjekove slobode.

Apstraktni ekspresionizam je dostigao svoj vrhunac oko 1960. godine, a reakcija koja se pojavila je dosta hladnije estetike, poput pop umjetnosti i tzv. postslikovne apstrakcije (engl. Post-pictorial abstraction; vidi minimalizam), mada, vodeći umjetnici su i dalje bili veoma produktivni, a i jedna mlađa generacija je nastavila da stvara u njegovom duhu. Vajari, kao i slikari, su takođe bili pod uticajem apstraktnog ekspresionizma. Glavni predstavnici na polju vajarstva su bili: Dejvid Smit, Ibram Laso, Sijmur Lipton, i Tiodor Rozak.

Apstraktni ekspresionizam i Hladni rat[uredi | uredi izvor]

Iva Kokroft u njenom članku Abstract Expressionism, a Weapon of the Cold War^[3] (Apstraktni ekspresionizam, oružje Hladnog rata), objavljenom u magazinu Artforum, juna 1974. godine, pronašla je vezu između međunarodnog uspjeha apstraktnog ekspresionizma i politike koja je vođena tokom Hladnog rata. Slikara se tako moglo upotrijebiti kao propagandno oružje i predstaviti kao primjer američke slobode, naspram ograničenja prisutnih u tadašnjem komunističkom svijetu sa državnim direktivama kojima je nametan socijalistički realizam. U tom smislu, organizovanje međunarodne turneje „Novog američkog slikarstva” 1958. i 1959. godine, u organizaciji Međunarodnog programa njujorškog Muzeja moderne umjetnosti, imalo je jasnu političku dimenziju. Uvodne riječi u izložbenom katalogu je napisao Alfred H. Bar, rekavši da zastupljeni umjetnici „prkosno odbacuju konvencionalne vrijednosti društva koje ih okružuje, ali oni sami nisu politički angažovani”.

Činjenica jeste da su među političkim sklonostima i uvjerenjima apstraktnih ekspresionista postojale ogromne razlike: u grupi je bio jedan anarhista (Barnet Njuman); a drugi, sljedbenik tadašnjeg desničarskog senatora Makartija (Klejford Stil), dok je nekadašnji trockista, kritičar Klement Grinberg, Poloka opisao kao „prokletog staljinistu” (najvjerovatnije se ovaj komentar odnosio na karakterne osobine, a ne na Polokova politička uvjerenja).

Naslijeđe[uredi | uredi izvor]

Rani uticaj apstraktnog ekspresionizma, posebno za njegove sljedbenike, je 1974. godine prikladno objasnio britanski slikar i kritičar Andrju Fordž: „Činilo mi se da je slikarstvo (apstraktnog ekspresionizma) donijelo sasvim novu definiciju (umjetničke) slobode. Njegove strukture nisu dugovale ništa, ili je barem tako izgledalo, zatvorenim i samodovljnim kompozicijama niti slikovnoj sintaksi, stvarima koje me je moje dotadašnje iskustvo naučilo da poštujem.”

Iako se pokret raspadao krajem 1950-ih, njegovo naslijeđe je ostalo vidljivo u istaknutoj američkoj umjetnosti iz naredne dvije decenije, posebno u vezi zaokupljenosti za postizanjem osjećaja nadmoći nad posmatračem preko monumentalnosti skale umjetničkog djela.

Vodeći predstavnici[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Editors of Phaidon Press (2001). The 20th-Century art book. (Reprinted. izd.). London: Phaidon Press. ISBN 9780714835426.
^ ^a ^b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 62. ISBN 86-331-2075-5.
^ Abstract Expressionism, a Weapon of the Cold War, Eva Cockcroft, Artforum, Summer 1974

Literatura[uredi | uredi izvor]

D. Ashton, American Art Since 1945 (1982)
T. J. Clark, ‘In Defence of Abstract Expressionism’, October, no. 69 (summer 1994)
F. Frascina (ed.), Pollock and After (2000) Sandler (1970)
D. and C. Shapiro (eds.), Abstract Expressionism: A Critical Record (1990)
Lazar Trifunović, Slikarski pravci XX veka, Beograd : Prosveta, 1982.
H. W. Janson, Istorija umetnosti, Beograd : Prosveta, 1986.
Belgrad, Daniel. The Culture of Spontaneity. Improvisation and the Arts in Postwar America University of Chicago Press, Chicago & London. 1998. ISBN 978-966-359-305-0.
Anfam, David. Abstract Expressionism (New York & London: Thames & Hudson). 1990. ISBN 978-0-500-20243-2.
Craven, David (1999). Abstract Expressionism and the Cultural Logic of Romantic Anti-Capitalism: Dissent During the McCarthy Period. Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43415-7.
Marika Herskovic, American Abstract and Figurative Expressionism: Style Is Timely Art Is Timeless . American Abstract and Figurative Expressionism: Style is Timely Art is Timeless : An Illustrated Survey with Artists' Statements, Artwork and Biographies. New York School Press. 2009. ISBN 978-0-9677994-2-1.
Marika Herskovic, American Abstract Expressionism of the 1950s An Illustrated Survey, Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. septembar 2007) . American Abstract Expressionism of the 1950s: An Illustrated Survey : With Artists' Statements, Artwork and Biographies. New York School Press. 2003. ISBN 978-0-9677994-1-4.
Marika Herskovic, New York School Abstract Expressionists Artists Choice by Artists, Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. септембар 2007) . New York School Abstract Expressionists: Artists Choice by Artists : A Complete Documentation of the New York Painting and Sculpture Annuals, 1951-1957. New York School Press. 2000. ISBN 978-0-9677994-0-7.
Papanikolas, Theresa and Stephen Salel, Stephen, Abstract Expressionism, Looking East from the Far West, Honolulu Museum of Art. 2017. ISBN 9780937426920.
Serge Guilbaut. How New York Stole the Idea of Modern Art, University of Chicago Press, 1983.
Anfam, David. Abstract Expressionism—A World Elsewhere. New York: Haunch of Venison, 2008, Haunchofvenison.com
Greenberg, Clement. "'American-Type' Painting". In Art and Culture: Critical Essays. Boston: Beacon Press, 1961. 208-29.
Jachec, Nancy (2000). The Philosophy and Politics of Abstract Expressionism 1940–1960. Cambridge University Press: Cambridge. ISBN 978-0-521-65154-7.
O'Connor, Francis V. Jackson Pollock Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. septembar 2007) [exhibition catalogue] (New York, Museum of Modern Art, [1967]) OCLC 165852
Saunders, Frances Stonor, The cultural cold war: the CIA and the world of arts and letters (New York: New Press: Distributed by W.W. Norton & Co.). . 2000. ISBN 978-1-56584-596-1. Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
Tapié, Michel. Hans Hofmann: peintures 1962 : 23 avril-18 mai 1963. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. septembar 2007) (Paris: Galerie Anderson-Mayer, 1963) [exhibition catalogue and commentary] OCLC 62515192
Tapié, Michel. Pollock (Paris, P. Facchetti, 1952) OCLC 30601793
Wechsler, Jeffrey (2007). Pathways and Parallels: Roads to Abstract Expressionism. New York: Hollis Taggart Galleries. ISBN 978-0-9759954-9-5.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Editors of Phaidon Press (2001). The 20th-Century art book. (Reprinted. izd.). London: Phaidon Press. ISBN 9780714835426.

[британика_1-2] Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 62. ISBN 86-331-2075-5.

[3] Abstract Expressionism, a Weapon of the Cold War, Eva Cockcroft, Artforum, Summer 1974

[1]

[2]

[3]

Normativna kontrola
Državne	Španija Francuska BnF podaci Nemačka Izrael Sjedinjene Države Japan Češka
Ostale	Enciklopedija Britanika