Arhiv SANU u Sremskim Karlovcima
| Naziv | |
|---|---|
| |
| Osnovana | |
| Zemlja |       |
| Upravnik | |
| Sedište | |
| Adresa | |
| Sajt | |
Arhiv SANU u Sremskim Karlovcima prvi je moderno uređen arhiv u novovekovnoj srpskoj istoriji, u kome najstarije poznate inventarske jedinice potiču još iz 1719. godine. U sastavu Arhiva je i biblioteka sa preko 5.000 knjiga.[1] Smešten je u zgradi Bogoslovije „Sveti Arsenije”.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Nastanak Arhiva vezuje se za Veliku seobu Srba 1690. godine, kada je deo srpske jerarhije i naroda preneo nešto knjiga, povelja srpskih vladara, i mnogobrojnog sakralnog inventara, sinđelija, berata i drugih spisa iz balkanskih delova Osmanskog carstva u Habzburšku monarhiju. Na ovo kulturno blago nadovazao se višegodišnji rad i prepiska koju su patrijarh Arsenije III i njegovi naslednici - u svojstvu predstavnika narodno-crkvene i školske autonomije, ili kao privatna lica - vodili sa svetovnim, crkvenim i vojnim ustanovama ili pojedincima u Habzburškoj monarhiji, Srbiji, Rusiji i drugim zemljama.
Za vreme Drugog svetskog rata Arhiv je bio zatvoren od strane okupacione nemačko-ustaške vlasti, i delom oštećen. Po svedočenju prvog upravnika prof. Koste Petrovića,[2]
| „ | ...danas možda ne bi ni bilo Arhiva da ga od ustaške pljačke, tokom Drugog svetskog rata, nije spasao nemački oficir. On je, podstaknut zanimanjem sunarodnika i istoričara Leopolda fon Rankea za srpskog vožda Karađorđa, naredio da se Arhiv zablindira. Pregledao je dokumentaciju o Prvom srpskom ustanku, odneo je nekoliko dokumenata, ali je najveći deo građe ostao netaknut.[2] | ” |
Na molbu Srpske akademije nauka, Sveti arhijerejski sinod SPC, 4. jula 1949, predao je „na čuvanje i definitivno uređene arhive Mitropolije i Konzistorije Sremskokarlovačke”, radi njihovog korišćenja u naučne svrhe.
Nakon preuzimanja arhivskog materijala Akademija je obezbedila sredstva, kadar i uslove da se iz iz Beča vrati 81 povelja. Istovremeno sa neobezbeđenih mesta, Arhiv je prihvatio spise Karlovačkog magistrata, Karlovačke gimnazije i druge. Od građana Arhiv je dobio izvesan broj spisa, bilo putem poklona ili otkupa. U Historijskom arhivu u Zadru Arhiv je mikrofilmovao veći deo spisa Dalmatinske eparhije. Tako je nastala sjedinjena arhivska građa u karlovačkom Arhivu SANU, koja hronološki obuhvata period od sredine 16. do 70-ih godina 20. veka.
Među spisima su dela pisaca raznih zanimanja, na srpskom (i njegovim starijim varijantama), nemačkom, latinskom, ruskoslovenskom, mađarskom, rumunskom i još nekim evropskim jezicima. Sadržajno su to molbe, žalbe, izveštaji, memorandumi, zapisnici, ugovori, testamenti, popisi stanovništva i slično.
Građa Arhiva još nije potpuno sređena, a deo nje se stavlja u zaštitne kutije, „leči” od vlage i drugih oštećenja.
Fondovi[uredi | uredi izvor]
Na arhivskim policama koje se prostiru na oko 300 kvadrata, zasad je Arhiva u Sremskim Karlovcim svrstana u 42 fonda i 9 manjih zbirki. Za većinu njih postoje izvorni ili naknadno rađeni delovodni protokoli i registri, regesta, kartoteka ličnosti, sumarni popisi.
Građa pojedinih fondova je prvorazredni izvor za političku, kulturnu i privrednu istoriju srpskog naroda na području današnje Vojvodine, kao i za srpske sunarodnike u drugim delovima nekadašnje Austrougarske monarhije, a posebno za crkve i verski život; škole, obrazovanje, književnost, umetnost; raznovrsne odnose Srba sa više evro - azijskih naroda.
Centar za digitalizaciju[uredi | uredi izvor]
U sedmoj decenija trajanja, Arhiv SANU u Sremskim Karlovcima uz podršku SANU i predsednika Vladimira Kostića, resornog ministarstva, Pokrajinske vlade i SPC, otvorio je Centar za digitalizaciju.[2] Prema rečima direktor ove ustanove dr Žarka Dimić, datesredinom 2020. godine:
| „ | Sa nekoliko zaposlenih, ovaj centar je, pre nešto manje od godinu dana, započeo digitalizaciju oko tri miliona dokumenata...čija će elektronska obrada potrajati narednih desetak godina.[2] | ” |
Bibliografija[uredi | uredi izvor]
Među brojnim istraživačima koji su radili svoje knjige, studije i članke na osnovu građe, arhiva ili je objavljivali po časopisima i tematskim zbornicima su dela:
- Ilarion i Dimitrije Ruvarac,
- Radoslav M. Grujić,
- Mita Kostić,
- Slavko Gavrilović,
- Nikola Gavrilović.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Arhiv u Sremskim Karlovcima, SANU, Sremski Karlovci.
- ^ a b v g „Svedočanstva o srpskom trajanju:: U godini 70. rođendana, Arhiv SANU u Sremskim Karlovcima posvećen digitalizaciji”. NOVOSTI. Pristupljeno 28. 7. 2020.